Postępowanie w zakresie ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uregulowano w przepisach rozdziału 4 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205), zwanej dalej „ustawą wypadkową”.
Niezbędnym dopełnieniem wymienionych unormowań rozdziału 4 ustawy wypadkowej są przepisy wykonawcze zawarte w rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. z 2019 r. poz. 757).

W roku składkowym 2021/2022 w odniesieniu do podmiotów działających w niektórych gałęziach gospodarki, zmieniają się stopy procentowe składki wypadkowej oraz kategorie ryzyka ustalone dla danego rodzaju działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Korekty w tym zakresie zostały wprowadzone na podstawie rozp. MRiPS z dnia 16.03.2021 r. (Dz.U. poz. 489), które stanowi nowelizację do wymienionego powyżej aktu wykonawczego. Wspomniana modyfikacja polega na nadaniu nowego brzmienia załącznikowi nr 2 w rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r.; w dalszej części niniejszego tekstu powyższy załącznik został zamieszczony w pełnej, aktualnie obowiązującej wersji.
Najniższa stopa procentowa składki wynosi od 01.04.2021 r. 0,67%, zaś najwyższa stopa składki to 3,33% .

Zasady ustalania wysokości składki

Granice procentowe stóp składek na ubezpieczenie wypadkowe określają odpowiednie przepisy ustawy z dn. 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1778, z późn. zm.), zwanej dalej „u.s.u.s.”. Jak wynika z brzmienia art. 22 ust. 1 pkt 4 wymienionej ustawy – stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe.

Szczegółowe dyspozycje dotyczące ustalania składki wypadkowej zawarto w ustawie wypadkowej – stosownie do treści art. 28–31 wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe zależy od:

• liczby osób zgłaszanych przez płatnika do ubezpieczenia wypadkowego,
• rodzaju działalności prowadzonej przez płatnika.

Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na rok składkowy, czyli na okres od dnia 01.04. danego roku do dnia 31.03. następnego roku (art. 27 ustawy wypadkowej).

Składkę wypadkową płatnicy składek opłacają w jednakowej wysokości za wszystkich rozliczanych przez siebie ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, bez względu na tytuł ubezpieczenia.

Warto przywołać art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej, zgodnie z którym inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bhp, o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. Decyzję w sprawie podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe wydaje ZUS.

Regulacje ustawy wypadkowej rozróżniają, w kontekście wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe, dwie kategorie płatników.

Pierwsza kategoria płatników składek obejmuje płatników:

• podlegających wpisowi do rejestru REGON i zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych (art. 28 ust. 1 ustawy wypadkowej),
• niepodlegających wpisowi do rejestru REGON (niezależnie od liczby osób zgłaszanych do ubezpieczenia wypadkowego),
• podlegających wpisowi do rejestru REGON i zgłaszających co najmniej 10 ubezpieczonych, którzy jednak przed upływem terminu opłacania składek nie otrzymali z urzędu statystycznego zaświadczenia o wpisie do rejestru REGON zawierającego informację o rodzaju działalności PKD.

W odniesieniu do tej kategorii płatników ustawowo określono jednolitą wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe – wynosi ona 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla poszczególnych grup działalności (w okresie od dnia 01.04.2021 r. najwyższa stopa procentowa składki wypadkowej wynosi 3,33%). Oznacza to zatem, że począwszy od kwietnia 2021 r. wysokość składki wypadkowej ustalonej w stosunku do wymienionej kategorii płatników stanowi 1,67% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Druga kategoria płatników składek obejmuje płatników podlegających wpisowi do rejestru REGON, którzy zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych (art. 28 ust. 2 oraz art. 29 ustawy wypadkowej).

Dla ww. płatników stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe określa ZUS indywidualnie, zgodnie z procedurą opisaną w dalszej części nin. pkt.

Ustalanie wysokości składki następuje dla danego roku składkowego (rozpoczynającego się 01.04. każdego roku), na podstawie danych przekazywanych przez płatnika na formularzu ZUS IWA oraz odpowiednich współczynników określonych przepisami.

Ustalanie liczby ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu

Aby ustalić wysokość stopy składki na ubezpieczenie wypadkowe, którą ma obowiązek zastosować dany płatnik, w pierwszej kolejności należy określić liczbę ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu.

Zgodnie z art. 28 ust. 3 ustawy wypadkowej, liczbę ubezpieczonych ustala się jako iloraz sumy ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w poprzednim roku kalendarzowym zgłoszony w ZUS co najmniej 1 dzień.

Ustalając liczbę ubezpieczonych, przede wszystkim należy:

• w liczbie miesięcy uwzględnić tylko te miesiące, w których płatnik co najmniej jeden dzień był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe, a więc zgodnie z przepisami u.s.u.s., w których co najmniej jeden ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu,
• w poszczególnych miesiącach poprzedniego roku należy uwzględnić wszystkich ubezpieczonych, którzy w danym miesiącu podlegali ubezpieczeniu wypadkowemu choćby przez 1 dzień.

Liczbę ubezpieczonych zaokrągla się do jedności w górę, jeśli końcówka jest większa lub równa 0,5 lub w dół, jeśli końcówka jest mniejsza niż 0,5 (czyli 9,49 zaokrągla się do 9, natomiast 9,5 zaokrągla się do 10).

Należy podkreślić, że przy ustalaniu liczby ubezpieczonych nie uwzględnia się osób:

• które podlegają ubezpieczeniom społecznym, ale nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu,
• które przez cały miesiąc przebywały na urlopie bezpłatnym, wychowawczym, pobierały zasiłek macierzyński, zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, zostały powołane do odbywania zasadniczej służby wojskowej,
• za które za dany miesiąc są rozliczane składki lub wykonywane świadczenia po ustaniu tytułu ubezpieczeń społecznych (tj. w miesiącu, za który za daną osobę składany był imienny raport miesięczny, a osoba ta nie podlegała ubezpieczeniu wypadkowemu ani przez jeden dzień).

Przykładowe obliczenie składki wypadkowej

Płatnik był zarejestrowany w ZUS w okresie od początku roku do marca. W marcu zawiesił prowadzenie działalności, którą następnie ponownie podjął w listopadzie. Do ubezpieczenia wypadkowego zgłaszał w miesiącach:

Przy ustalaniu liczby miesięcy nie bierze się pod uwagę okresu od 1 kwietnia do 31 października, w którym płatnik nie był zarejestrowany w ZUS (nie był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe). Płatnik opłacał składki za ubezpieczonych na ubezpieczenie wypadkowe przez 5 miesięcy w ciągu całego roku.

Łączna suma osób ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosła w całym roku – 47.

47 : 5 = 9,4

Po zaokrągleniu do jedności – 9.

Oznacza to, iż płatnik ma obowiązek opłacać składkę w wysokości 50% najwyższej stopy procentowej, czyli od 01.04.2012 r. 1,93% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Jeżeli płatnik np. w grudniu zdecydowałby się zatrudnić 1 osobę więcej, tryb obliczania byłby następujący:

Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosłaby w całym roku – 48.

48 : 5 = 9,6

Po zaokrągleniu do jedności – 10.

W przypadku gdy płatnik ten podlega wpisowi do rejestru REGON, składka na ubezpieczenie wypadkowe od pracowników byłaby ustalona dla niego indywidualnie przez ZUS, w zależności od rodzaju działalności prowadzonej przez tego płatnika.

W razie gdy płatnik składek jest zgłaszany w ZUS w okresie od dn. 01.01. danego roku do dn. 31.03. następnego roku, liczbę ubezpieczonych ustala się na podstawie liczby ubezpieczonych podlegających zgłoszeniu do ubezpieczenia wypadkowego w miesiącu kalendarzowym, od którego płatnik został zgłoszony w ZUS (art. 28 ust. 4 ustawy wypadkowej).

Powyższa zasada ma zastosowanie do płatników, którzy:

• są po raz pierwszy zgłaszani do ZUS (przy ustalaniu liczby ubezpieczonych pod uwagę bierze się ten miesiąc, w którym podlega ubezpieczeniu wypadkowemu pierwszy ubezpieczony),
• w poprzednim roku kalendarzowym nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe,
• byli skreśleni z REGON na dzień 31 grudnia roku poprzedniego.

Zwiększenie lub zmniejszenie liczby ubezpieczonych w trakcie roku składkowego nie ma wpływu na zmianę stopy procentowej ustalonej na ten rok składkowy.

Ustalanie składki przez płatników zgłaszających
do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 osób

Płatnicy składek nie mają już obowiązku samodzielnego wyliczania wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Zgodnie z art. 28 ust. 2 ustawy wypadkowej stopę składki na ubezpieczenie wypadkowe dla:

• płatników zgłaszających do tego ubezpieczenia co najmniej 10 osób oraz
• podlegających wpisowi do rejestru REGON

— ustala ZUS – indywidualnie dla każdego płatnika – na dany rok składkowy.

O wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za dany rok składkowy ZUS ma obowiązek powiadomić płatnika składek do dnia 20 kwietnia danego roku (art. 32 ust. 1 ustawy wypadkowej).

Jeżeli płatnik do 30.04. danego roku nie otrzyma ww. zawiadomienia, powinien samodzielnie zwrócić się do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na swoją siedzibę o podanie wysokości stopy procentowej składki (art. 32 ust. 2 ustawy wypadkowej).

Stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest iloczynem stopy składki na ubezpieczenie wypadkowe określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik oraz wskaźnika korygującego, ustalanego przez ZUS indywidualnie dla każdego płatnika (na podstawie danych z formularza ZUS IWA). Szczegółowe dane oraz zasady postępowania w tym zakresie zostały określone w rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r.
w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. z 2019 r. poz. 757, ze zm.). Stopy procentowe składki wypadkowej oraz kategorie ryzyka przypisane do określonej grupy działalności według PKD zostały ujęte w załączniku nr 2 do wymienionego powyżej rozp. Należy podkreślić, że treść tego załącznika uległa zmianie wskutek wydania przez MRiPS dnia 16.03.2021 r. rozp. nowelizującego (Dz.U. poz. 489) do podstawowego aktu wykonawczego.

Oznacza to, że począwszy od 01.04.2021 r. w odniesieniu do:

• 43 grup działalności zachowano identyczną kategorię ryzyka i stopę procentową składki jak w dotychczasowych przepisach,
• 7 grup działalności nastąpił wzrost kategorii ryzyka a tym samym wzrost stopy procentowej składki,
• 14 grup działalności – w związku ze zmianą kategorii ryzyka – nastąpiło obniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

W tabeli zamieszczonej poniżej zostały zawarte aktualne dane w omawianym zakresie przedmiotowym, które obowiązują w okresie od 1 kwietnia 2021 r. do 31 marca 2022 r.

Tabelę z aktualnymi danymi w omawianym zakresie przedmiotowym, które obowiązują w okresie od 1 kwietnia 2018 r. do 31 marca 2019 r. znajdziesz TUTAJ

Jak wynika z ogólnej dyspozycji zawartej w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy wypadkowej – wysokość wskaźnika korygującego wynosi od 0,5 do 1,5.

Wskaźnik korygujący jest ustalany przez ZUS (na dany rok składkowy) w zależności od kategorii ryzyka ustalonej dla płatnika składek na podstawie:

• liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,
• liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich,
• liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia.

Im wyższe są te liczby, tym wyższa będzie stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe, ustalana dla danego płatnika przez ZUS.

Szczegółowe dane dotyczące wysokości wskaźnika korygującego zamieszczono w treści § 8 rozp. MPiPS z dn. 29.11.2002 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1005, ze zm.), zgodnie z którym wysokość indywidualnego wskaźnika korygującego wynosi:

   1) 0,5 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o co najmniej 6 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   2) 0,6 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 5 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   3) 0,7 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 4 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   4) 0,8 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   5) 0,9 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   6) 1,1 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   7) 1,2 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   8) 1,3 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 4 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   9) 1,4 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 5 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   10) 1,5 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o co najmniej 6 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   11) 1,0 – w pozostałych przypadkach.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe finansuje płatnik, a zatem uzależnienie ich wysokości od podanych wyżej kryteriów związanych z bezpieczeństwem w zakresie pracy stanowi przesłankę dla pracodawców do stałego polepszania warunków wykonywania pracy oraz monitorowania i eliminowania zagrożeń występujących w środowisku pracy.

Kategorie ryzyka wyliczane są przez ZUS na podstawie danych przekazanych przez płatnika w informacji ZUS IWA za trzy ostatnie lata kalendarzowe.

Jeżeli płatnik nie miał obowiązku przekazywania informacji zawartych w formularzu ZUS IWA przez trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe, wówczas stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe płatnika wyniesie tyle co stopa procentowa określona w cyt. rozp. dla jego grupy działalności (art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej).

Informacja o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA)

Formularz ZUS IWA – zawierający informacje przekazywane do ZUS przez pracodawcę, na podstawie których ustalana jest wysokość składki wypadkowej – określono w zał. nr 4 do cyt. rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 757, ze zm.).

Informację powyższą płatnik składek ma obowiązek przekazywać – zgodnie z art. 31 ust. 7 ustawy wypadkowej – jeżeli:

• podlega wpisowi do rejestru REGON (ma określoną przynależność według PKD),
• był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych nieprzerwanie od 01.01. do dn. 31.12. poprzedniego roku i co najmniej 1 dzień w styczniu danego roku,
• liczba ubezpieczonych, których płatnik zgłosił do ubezpieczenia wypadkowego wynosi co najmniej 10 ubezpieczonych (obliczona przy zastosowaniu procedur opisanych w nin. punkcie).

Formularz ZUS IWA płatnicy mają obowiązek przekazać do ZUS w terminie do 31.01. danego roku za poprzedni rok kalendarzowy (art. 31 ust. 6 ustawy wypadkowej). Informacja zamieszczona na druku ZUS IWA zawiera następujące dane:

• dane identyfikujące płatnika składek, określone w przepisach u.s.u.s.,
• adres płatnika,
• rodzaj działalności płatnika, czyli kod przeważającej działalności wg PKD wprowadzonej rozp. RM z dn. 24.012.2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji działalności (PKD) (Dz.U.  poz. 1885, z późn. zm),
• przeciętną miesięczną liczbę osób zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego,
• liczbę zatrudnionych w warunkach zagrożenia,
• liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,
• liczbę poszkodowanych w wypadkach ciężkich i śmiertelnych.

Omawianą informację przekazuje się w takiej samej formie, jaka obowiązuje płatnika składek w odniesieniu do dokumentów określonych przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jeżeli występuje konieczność dokonania korekty w informacji, stosuje się regulacje zawarte w art. 31 ust. 10 i 11 ustawy wypadkowej.

Kopię nin. informacji (oraz jej ewentualnych korekt) płatnik ma obowiązek przechowywać przez 10 lat od dnia ich przekazania do ZUS (w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego).