Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy przewidziana w odrębnych przepisach

Przepisy określające zakres szczególnej ochrony trwałości zatrudnienia funkcjonują na dwóch poziomach systemu prawnego – pierwszy z nich to normy kodeksowe dotyczące ogółu pracowników, drugi zaś to odrębne ustawy, które mają zastosowanie do określonych grup zatrudnionych.

W treści tego punktu omówiono szerzej unormowania pozakodeksowe wprowadzające szczególne uprawnienia pracownicze w zakresie wzmożonej trwałości stosunku pracy.

Szczególna ochrona trwałości zatrudnienia przewidziana w przepisach o związkach zawodowych

Aktualnie obowiązujące regulacje w zakresie gwarancji stabilności zatrudnienia działaczy związkowych zawarto w przepisach ustawy z dn. 23.05.1991 r. o związkach zawodowych (t. jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą związkową”.

Zgodnie z art. 251 ust. 1 ustawy związkowej uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:

  • pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji albo
  • funkcjonariuszami służb mundurowych (Policji, Straży Granicznej i Służby Więziennej) oraz strażakami PSP, a także pracownikami NIK – pełniącymi służbę w jednostce objętej działaniem tej organizacji.

W tym miejscu warto przywołać wyrok z dn. 25.01.2005 r., w sentencji którego sędziowie SN stwierdzili, że szczególna ochrona trwałości stosunku pracy określona w art. 32 ust. 1 ustawy związkowej przysługuje tylko członkom zarządu zakładowej organizacji związkowej, która spełnia kryteria ustanowione w art. 251 ust. 1 tej ustawy (II PK 159/04, OSNAPiUS 2005/17/267).

Zgodnie ze stanowiskiem SN wyrażonym w uzasadnieniu do wyroku z dn. 13.10.2004 r. sędziowie potwierdzili, iż organizacje zrzeszające w zakładzie pracy mniej niż 10 pracowników nie przestały być zakładowymi organizacjami związkowymi, lecz utraciły uprawnienia, o których mowa powyżej (II PK 41/04, OSNAPiUS 2005/8/107).

Ogólne zasady ochrony trwałości stosunku pracy

W myśl postanowień art. 32 ust. 1 ustawy związkowej, pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy bądź zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika będącego:

  • członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej lub innym pracownikiem będącym członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy oraz
  • imiennie wskazanym uchwałą zarządu zakładowej organizacji zakładowej.

W wyroku z dn. 07.03.2001 r. sędziowie SN wyrazili pogląd, zgodnie z którym szczególna ochrona działacza związkowego przed rozwiązaniem stosunku pracy dotyczy zarówno tego rozwiązania za wypowiedzeniem, jak i bez wypowiedzenia, z jakichkolwiek przyczyn – także zawinionych przez pracownika (I PKN 276/00, OSNAP 2002/22/549).

W tym miejscu warto odwołać się do najnowszego orzeczenia TK i SN wskazującego ograniczenia dotyczące stosowania przepisów ochronnych do działaczy związkowych.

W ocenie SN – zakres ochrony trwałości zatrudnienia obejmuje tylko pracownika będącego członkiem zakładowej organizacji związkowej, który w dniu podjęcia uchwały jest upoważniony do reprezentacji tej organizacji związkowej wobec pracodawcy (wyrok SN z dnia 25.01.2005 r., II PK 164/04, OSNAPiUS 2005/17/268). Zatem szczególną ochroną nie jest objęty każdy pracownik będący członkiem zakładowej organizacji związkowej, który zostanie imiennie wskazany uchwałą tego zarządu takiej organizacji.

Do powyższej problematyki odniósł się także TK stwierdzając w uzasadnieniu do wyroku z dn. 07.04.2003 r., że szeroka ochrona trwałości stosunku pracy powinna dotyczyć tylko tych pracowników, którzy z natury pełnionej we władzach związku funkcji, narażeni są na bezpośredni konflikt z pracodawcą (P 7/02, Dz.U. Nr 63, poz. 590).

Podstawą szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy są postanowienia statutu związku zawodowego, które określają organy lub osoby uprawnione do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy, a nie uchwała zarządu wskazująca pracownika jako podlegającego ochronie (nin. tezę sformułował SN w sentencji cyt. wyroku z dn. 25.01.2005 r.).

Przepisy ochronne ustawy związkowej podlegają modyfikacjom wynikającym z następujących przepisów:

  • art. 411 k.p. (ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy),
  • art. 24113 § 2 k.p. (wprowadzanie przepisów układu zbiorowego pracy mniej korzystnych dla pracowników),
  • art. 5 ust. 5 pkt 3 i 4 ustawy z dn. 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm.).

Ochrona trwałości stosunku pracy wskazanych działaczy związkowych przysługuje przez okres określony uchwałą zarządu, a także – dodatkowo – przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie (art. 32 ust. 2 ustawy związkowej).

 

Ustalanie liczby osób objętych szczególną ochroną

Liczba działaczy związkowych podlegających szczególnej ochronie jest uzależniona od charakteru zakładowej organizacji związkowej. W związku z tym należy wyjaśnić, że reprezentatywną organizacją związkową – stosownie do art. 24125a k.p. – jest organizacja związkowa:

  • będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną, czyli taką, która zrzesza co najmniej 500 000 pracowników, pod warunkiem, że jednostka organizacyjna bądź organizacja członkowska obejmuje minimum 7% pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy
  • zrzeszająca co najmniej 10% pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy.

Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia ww. wymogów, za reprezentatywną uznaje się organizację, która zgromadziła największą liczbę członków.

W przypadku gdy zakładowa organizacja związkowa nie spełnia wymogu reprezentatywności – , imiennie wskazanemu uchwałą zarządu tej organizacji (art. 32 ust. 6 ustawy związkowej).

W razie gdy zakładowa organizacja związkowa posiada status organizacji reprezentatywnej, wówczas możliwy jest wybór jednej z dwu metod ustalenia liczebności pracowników, którzy mają być objęci szczególną ochroną trwałości stosunku pracy (metody te przedstawiono poniżej).

» Metoda z zastosowaniem kryterium proporcjonalności polega na wskazaniu działaczy związkowych w liczbie, która nie będzie przekraczać liczby osób stanowiących kadrę kierowniczą danego zakładu pracy (art. 32 ust. 3 cyt. ustawy).

W związku z realizacją powyższego uprawnienia na pracodawcy ciąży obowiązek pisemnego powiadomienia zarządu zakładowej organizacji związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę kierowniczą.

Osoby zaliczane do kadry kierowniczej wymieniono w art. 32 ust. 5 cyt. ustawy – są nimi:

  • kierujący jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy albo wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy, a także
  • inne osoby wyznaczone do dokonywania za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy.

Szczegółowe wymogi w tym zakresie określono w rozp. MGPiPS z dnia 16.06.2003 r. w sprawie powiadamiania przez pracodawcę zarządu zakładowej organizacji związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy oraz wskazywania przez zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie, a także dokonywania zmian w takim wskazaniu (Dz.U. Nr 108, poz. 1013).

W celu realizacji uprawnienia wynikającego z art. 32 ust. 3 ustawy związkowej pracodawca przekazuje informację o liczbie osób należących do kadry kierowniczej zakładu pracy w terminie 7 dni od dnia otrzymania pisemnego żądania zarządu zakładowej organizacji związkowej.

Zgodnie z brzmieniem § 2 ust. 1 cyt. rozp., zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej imiennie wskazują pracodawcy na piśmie pracowników, podlegających szczególnej ochronie stosunku pracy. Zmiany we wskazaniu zarząd oraz komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej dokonują na piśmie – w terminie 7 dni od dnia zaistnienia zmiany.

»  Metoda z zastosowaniem kryterium liczebności organizacji związkowej – polega na wyznaczeniu działaczy związkowych podlegających ochronie w zależności od liczby członków organizacji zakładowej (art. 32 ust. 4 cyt. ustawy).

Wymaga podkreślenia, iż zarząd reprezentatywnej zakładowej organizacji związkowej zrzeszającej do 20 członków – ma prawo wskazać pracodawcy 2 pracowników podlegających wzmożonej ochronie zatrudnienia.

W przypadku zakładowej organizacji związkowej zrzeszającej więcej niż 20 członków będących pracownikami, zarząd tej organizacji ma prawo wskazać – jako podlegających szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy – 2 pracowników oraz dodatkowo po jednym pracowniku:

  • na każde rozpoczęte 10 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 21 do 50 tych członków,
  • na każde rozpoczęte 20 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 51 do 150 tych członków,
  • na każde rozpoczęte 30 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 151 do 300 tych członków,
  • na każde rozpoczęte 40 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale od 301 do 500 tych członków,
  • na każde rozpoczęte 50 członków tej organizacji będących pracownikami, w przedziale powyżej 500 tych członków.

Ponadto szczególna ochrona trwałości stosunku pracy przysługuje:

  • wybranym członkom komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej – przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu założycielskiego zakładowej organizacji związkowej – nie więcej niż 3 pracownikom imiennie wskazanym w uchwale tego komitetu (art. 32 ust. 7 ustawy związkowej);
  • pracownikom pełniącym z wyboru funkcję związkową poza zakładową organizacją związkową – w okresie korzystania z tego tytułu z urlopu bezpłatnego u pracodawcy lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, a także przez rok po upływie tego okresu. Ewentualną zgodę na wyłączenie stosowania przepisów ochronnych w stosunku do tego pracownika wyraża właściwy statutowo organ organizacji związkowej, w której pracownik pełni albo pełnił tę funkcję (art. 32 ust. 9 ustawy związkowej).

W przypadku gdy właściwy organ nie dokona wskazania, o którym była mowa w omówionych wyżej przepisach art. 32 ust. 3, 4, 6 albo 7 ustawy związkowej, szczególna ochrona trwałości stosunku pracy przysługuje – w okresie do dokonania wskazania – odpowiednio przewodniczącemu zakładowej organizacji związkowej bądź przewodniczącemu komitetu założycielskiego.

Podkreślić należy, iż pracownicy będący członkami komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej nie są objęci ochroną, o której mowa w art. 32 ust. 1 ustawy związkowej (patrz: wyrok TK z dn. 07.04.2003 r., P 7/02, Dz.U. Nr 63, poz. 590 oraz wyrok SN z dn. 21.10.2004 r., I PK 676/03, OSNAPiUS 2005/12/166).

 Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy członków międzyzakładowych organizacji związkowych

Stosownie do brzmienia art. 342 ust. 1 ustawy związkowej, zarząd międzyzakładowej organizacji związkowej, która w co najmniej jednym zakładzie pracy objętym jej działaniem zrzesza pracowników w liczbie wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej w rozumieniu art. 24125a k.p., może wskazać pracowników podlegających szczególnej ochronie trwałości zatrudnienia:

  • w liczbie ustalonej zgodnie z art. 32 ust. 3 albo 4 lub

  • w liczbie ustalonej zgodnie z art. 32 ust. 3 albo 4 w jednym zakładzie pracy wskazanym przez tę organizację spośród zakładów pracy objętych jej działaniem, w którym ta organizacja zrzesza pracowników w liczbie wymaganej do uzyskania statusu reprezentatywności, powiększonej o liczbę pozostałych zakładów pracy objętych działaniem tej organizacji, w których jest zatrudnionych co najmniej 10 pracowników będących jej członkami.

W przypadku gdy międzyzakładowa organizacja związkowa w żadnym zakładzie pracy z objętych jej działaniem nie zrzesza liczby pracowników wymaganej do uzyskania statusu organizacji reprezentatywnej – liczba pracowników podlegających szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy nie może być większa od liczby zakładów pracy objętych działaniem tej organizacji, które zatrudniają co najmniej 10 pracowników będących jej członkami.

Jednakże ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy nie korzysta przewodniczący zarządu zakładowej organizacji związkowej zarejestrowanej przez międzyzakładową organizację związkową, która nie była do tego uprawniona (wyrok SN z dn. 16.11.2004 r., I PK 30/04, OSNAPiUS 2005/12/175).

Pracownicy objęci przepisami ochronnymi na podstawie odrębnych ustaw

W stosunku do niektórych pracowników przepisy gwarantujące wzmożoną ochronę trwałości zatrudnienia zawarte są w odrębnych ustawach. W tabeli zamieszczonej poniżej wyszczególniono okoliczności, w których pracownik zachowuje uprawnienia dotyczące ochrony trwałości stosunku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem długości okresu ochronnego.

Pracownicy objęci szczególną ochroną trwałości stosunku pracy na mocy odrębnych przepisów

Poseł i senator

Art. 31 ust. 2 ustawy z dn. 09.05.1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (t. jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199, z późn. zm.) stanowi, że rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z posłem lub senatorem, który otrzymał urlop bezpłatny na czas wykonywania mandatu – z wyjątkiem stosunku pracy z wyboru – oraz zmiana warunków jego pracy lub płacy w ciągu dwóch lat po wygaśnięciu mandatu może nastąpić tylko za zgodą Prezydium Sejmu lub Prezydium Senatu.
Z kolei stosunek pracy z nauczycielem lub nauczycielem akademickim nie może wygasnąć wcześniej niż z końcem roku szkolnego lub akademickiego, następującym po upływie okresu sprawowania mandatu oraz 3 miesięcy po jego wygaśnięciu (art. 31 ust. 3 ww. ustawy).

Radny gminy, powiatu, województwa

Szczególnej ochronie trwałości stosunku pracy podlegają radni samorządu gminnego, powiatowego oraz wojewódzkiego. Pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę z radnym gminy, powiatu, województwa bez uprzedniej zgody właściwej rady (tj. odpowiednio rady gminy, powiatu) oraz sejmiku województwa, których radny jest członkiem.
Gwarancje trwałości zatrudnienia przewidują odpowiednie przepisy ustaw samorządowych:

  • art. 25 ust. 2 ustawy z dn. 08.03.1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2013 r. poz. 594, ze zm.), 
  • art. 22 ust. 2 ustawy z dn. 05.06.1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2013 r. poz. 595, ze zm.), 
  • art. 27 ust. 2 ustawy dn. 05.06.1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 2013 r. poz. 596, ze zm.). 

Wymienione organy samorządowe są obowiązane wydać negatywną decyzję w sprawie zgody na  rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu.

Członek rady pracowników lub przedstawiciel pracowników uprawniony do uzyskiwania informacji i prowadzenia konsultacji

Stosownie do treści art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dn. 07.04.2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79, poz. 550, z późn. zm) pracodawca – bez zgody rady pracowników – nie może pracownikowi będącemu członkiem rady pracowników, w okresie członkostwa w tej radzie:

  • wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy, 
  • zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na jego niekorzyść (chyba, że przepisy innych ustaw dopuszczają taką możliwość). 

Powyższy przepis stosuje się odpowiednio do przedstawicieli pracowników uprawnionych – zgodnie z porozumieniem zawartym przez pracodawcę i pracowników przed dniem 25.05.2006 r. – do uzyskiwania informacji i prowadzenia konsultacji (art. 17 ust. 1 i 2 w zw. z art. 24 ust. 2 ww. ustawy).

Społeczny inspektor pracy

Jak wynika z art. 13 ust. 1 ustawy z dn. 24.06.1983 o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. Nr 35, poz. 163, z późn. zm.) zakład pracy nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy:

  • w czasie trwania mandatu oraz
  • w okresie roku po wygaśnięciu mandatu. 

Jeżeli zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, to wówczas rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej. Regulacje te nie naruszają przepisu art. 40 k.p.
Ponadto zakład pracy nie może wypowiedzieć warunków pracy i płacy na niekorzyść społecznego inspektora pracy w okresie, o którym mowa powyżej. Wypowiedzenie zmieniające może być dokonane wyłącznie na warunkach określonych w art. 43 k.p.
Powyższe unormowania stosuje się także do pracownika zatrudnionego na podstawie mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Członek spółdzielni pracy

Ustalone w spółdzielczej umowie o pracę warunki pracy lub płacy mogą być zmienione, ale tylko w określonych okolicznościach. Art. 184 § 1 ustawy z dn. 16.09.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t. jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, z późn. zm.) stanowi, iż wypowiedzenie zmieniające jest dopuszczalne:

  • gdy jest uzasadnione potrzebami gospodarczymi lub organizacyjnymi spółdzielni, a w szczególności wprowadzeniem nowych zasad wynagradzania, likwidacją działu pracy, w którym członek jest zatrudniony, likwidacją zajmowanego przez niego stanowiska pracy albo koniecznością zatrudnienia na danym stanowisku osoby o wyższych lub specjalnych kwalifikacjach, 
  • w razie utraty przez członka zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarskim albo niezawinionej przez niego utraty uprawnień koniecznych do jej wykonywania. 

Zaproponowane członkowi spółdzielni nowe warunki pracy lub płacy powinny odpowiadać jego kwalifikacjom i możliwościom gospodarczym spółdzielni.
Jak wynika z brzmienia art. 186 § 2 cyt. powyżej ustawy rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę w czasie trwania członkostwa jest niedopuszczalne, z wyjątkiem wypadków przewidzianych w nin. ustawie. Oznacza to, że spółdzielnia pracy może rozwiązać z członkiem spółdzielczą umowę o pracę w czasie trwania członkostwa w przypadku:

  • zmniejszenia na podstawie uchwały rady spółdzielni stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością, – przyznania członkowi prawa do emerytury
  • z zachowaniem przewidzianego w k.p. okresu wypowiedzenia (art. 187 ww. ustawy),
  • zaistnienia przyczyn uzasadniających według przepisów k.p. rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia, bez winy pracownika (art. 189 ww. ustawy); przyczyny te określa art. 53 k.p.,
  • nieuzasadnionej odmowy przyjęcia nowych warunków pracy lub płacy,
  • porozumienia stron przy jednoczesnym wypowiedzeniu przez członka członkostwa.

Wypowiedzenie albo rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę, jak również wypowiedzenie warunków pracy lub płacy wymaga przewidzianego w k.p. współdziałania z organami związku zawodowego – jeżeli związek taki działa w spółdzielni (art. 190§ 1 cyt. ustawy).

Członek rady nadzorczej spółdzielni

Regulacje ustawy z dn. 16.09.1982 r. – Prawo spółdzielcze (t. jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848, z późn. zm.) gwarantują członkowi rady spółdzielni ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę lub wypowiedzeniem zmieniającym.
Powyższa ochrona wynika z art. 45 § 6 ww. ustawy, zgodnie z którym członkowi rady spółdzielni można wypowiedzieć umowę o pracę albo zmienić warunki pracy lub płacy tylko w wypadkach, w których k.p. dopuszcza dokonanie takiej czynności w stosunku do członka zakładowego organu związku zawodowego (na ten temat patrz: tekst dotyczący ochrony zatrudnienia działaczy związkowych, zamieszczony w nin. punkcie).
Przepis ten stosuje się odpowiednio do członków rady świadczących pracę na innej podstawie niż umowa o pracę.

Członek rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego

Jak wynika z treści art. 6 ustawy z dn. 25.09.1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (Dz.U. Nr 24, poz. 123, z późn. zm.) przedsiębiorstwo państwowe – bez zgody rady pracowniczej przedsiębiorstwa – nie może w stosunku do członka rady pracowniczej:

  • wypowiedzieć ani rozwiązać  stosunku pracy,
  • zmienić warunków pracy i płacy na jego niekorzyść
  • w czasie trwania kadencji tej rady oraz w ciągu roku po jej upływie.

Dopuszczalne jest natomiast rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia – bez zgody rady.

Członek specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego oraz przedstawiciel pracowników w radzie nadzorczej albo radzie administrującej spółdzielni europejskiej

Art. 96 i 97 ustawy z dn. 22.07.2006 r. o spółdzielni europejskiej (Dz.U. Nr 149, poz. 1077) przewiduje ochronę zatrudnienia przedstawicieli pracowników spółdzielni europejskiej.

Pracodawca – pracownikowi będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego albo przedstawicielem pracowników w radzie nadzorczej lub radzie administrującej spółdzielni europejskiej – nie może:

  • wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy oraz
  • zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika

— bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, jeżeli zaś pracownik nie jest reprezentowany przez zakładową organizacje związkową – bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy.

Ochrona ta obowiązuje w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu.

Powyższe uregulowania stosuje się odpowiednio do przedstawicieli pracowników innych niż członkowie organu przedstawicielskiego, ustanowionych w trybie, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 6 omawianej ustawy.

Członek specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej

Ochrona zatrudnienia przysługuje na podstawie przepisów ustawy z dn. 05.04.2002 r. o europejskich radach zakładowych (Dz.U. z 2012 r., poz. 1146) pracownikowi będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej, a także przedstawicielowi reprezentującemu pracowników (patrz: art. 18 ww. ustawy). Zatem w czasie trwania mandatu członka oraz pełnienia funkcji przedstawiciela, a także w okresie roku po wygaśnięciu tych funkcji pracodawca nie może:

  • wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy (art. 37 ust. 1 ww. ustawy),
  • zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika (art. 37 ust. 2 ww. ustawy)

— bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a jeżeli pracownik nie jest reprezentowany przez żadną zakładową organizację związkową – bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy.

Członek specjalnego zespołu negocjacyjnego oraz organów spółki europejskiej

Kwestie ochrony zatrudnienia przedstawicieli pracowników uregulowano w art. 116 i 117 ustawy z dn. 04.03.2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (Dz.U. Nr 62, poz. 551, ze zm.). Pracodawca nie może pracownikowi będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego albo przedstawicielem pracowników w radzie nadzorczej albo radzie administrującej spółki europejskiej:

  • wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy,
  • zmienić jednostronnie warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika

— bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a jeżeli pracownik nie jest reprezentowany przez zakładową organizację związkową – bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy.

Zakaz ten obowiązuje w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu.

Regulacje te mają zastosowanie do przedstawicieli pracowników ustanowionych na podstawie porozumienia zawartego zgodnie z art. 82 ust. 1 pkt 6, innych niż członkowie organu przedstawicielskiego

Członek specjalnego zespołu negocjacyjnego, zespołu przedstawicielskiego albo przedstawicieli pracowników w radzie nadzorczej spółki powstałej w wyniku połączenia transgranicznego spółek

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem będącym członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, zespołu przedstawicielskiego albo przedstawicielem pracowników w radzie nadzorczej spółki powstałej w wyniku transgranicznego połączenia spółek w czasie trwania mandatu bez zgody reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a jeżeli pracownik nie jest reprezentowany przez taką organizację – bez zgody okręgowego inspektora pracy właściwego miejscowo dla siedziby pracodawcy. Wymieniony pracownik jest również objęty – na analogicznych zasadach – ochroną przed jednostronną zmianą warunków pracy i płacy na niekorzyść tego pracownika (art. 49 i 50 ustawy z dn. 25.04.2008 r. o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek (Dz.U. Nr 86, poz. 525).

Pracownicy objęci szczególnymi rozwiązaniami związanymi z ochroną miejsc pracy

Jak wynika z art. 13 ustawy z dn. 11.10.2013 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy (Dz.U. poz. 1291) przedsiębiorca, który na podstawie umowy o wypłatę świadczeń otrzymał
z FGŚP środki na wypłatę świadczeń na częściowe zaspokojenie wynagrodzenia za czas przestoju ekonomicznego oraz świadczeń na częściowe zrekompensowanie wynagrodzenia z tytułu obniżenia wymiaru czasu pracy oraz środki na opłacenie składek na ubezpieczenia społeczne pracowników od tych świadczeń, w części należnej od pracodawcy, nie może wypowiedzieć umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika:

  • w okresie lub w okresach pobierania przez pracownika ww. świadczeń oraz
  • w okresie lub okresach przypadających bezpośrednio po okresie bądź okresach pobierania świadczeń, o których była mowa, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 3 miesięcy.

Żołnierz i jego żona

Stosownie do art. 118 ust. 1 ustawy z dn. 21.11.1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2012 r. poz. 461, z późn. zm.) pracownik powołany do odbycia służby wojskowej podlega przepisom ochronnym, w ramach których pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy w okresie między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej a  jej odbyciem.

Jeżeli okres wypowiedzenia stosunku pracy dokonanego przez pracodawcę lub przez pracownika upływa po dniu doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej, to wówczas wypowiedzenie jest bezskuteczne. W tej sytuacji rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie pracownika.

Jak wynika z  brzmienia art. 118 ust. 3 ww. ustawy ochrona trwałości stosunku pracy dotyczy również pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę zawartej na okres próbny. W razie upływu okresu próbnego po powołaniu pracownika do czynnej służby wojskowej – umowę tę uważa się za zawartą na czas nieokreślony.

Ochrona, o której mowa powyżej, nie dotyczy pracowników powołanych do czynnej służby wojskowej, która ma być odbywana w form
ie jednodniowych ćwiczeń.

Jednakże umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy ulega rozwiązaniu z upływem terminu określonego w umowie. Stosunek pracy z osobą powołaną do odbycia służby wojskowej może być rozwiązany bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy – na zasadach ogólnych przewidzianych w przepisach k.p.

Szczególną ochroną przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy objęta jest także żona żołnierza odbywającego zasadniczą służbę wojskową. Przepis art. 126 cyt. ustawy dopuszcza możliwość rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z żoną żołnierza wyłącznie z winy pracownicy oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Żołnierz rezerwy będący pracownikiem posiadający przydział kryzysowy

Stosownie do treści art. 118a ust. 1 ustawy z dn. 21.11.1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2012 r. poz. 461, z późn. zm.), w okresie posiadania przydziału kryzysowego przez żołnierza rezerwy będącego pracownikiem stosunek pracy z tym pracownikiem nie może być przez pracodawcę wypowiedziany ani rozwiązany.
Jednakże przepisu art. 118a ust. 1 powołanej ustawy nie stosuje się do umów o pracę zawartych na okres próbny, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, a także jeżeli pracodawca może rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika (urzędnika) oraz w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy albo likwidacji stanowiska pracy, jak również w przypadkach określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dn. 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844, z późn. zm.). W tych sytuacjach rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić na ogólnych zasadach (art. 118a ust. 2 cyt. ustawy).

Osoba podlegająca kwalifikacji wojskowej skierowana do odbycia służby zastępczej

Ochronę zatrudnienia osoby podlegającej kwalifikacji wojskowej skierowanej do odbycia służby zastępczej przewiduje przepis art. 34 ustawy z dn. 28.11.2003 r. o służbie zastępczej (Dz.U. Nr 223, poz. 2217, z późn. zm.). Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z wymienioną osobą w okresie między dniem doręczenia jej karty skierowania a dniem zakończenia odbywania służby zastępczej.

Wypowiedzenie staje się bezskuteczne, jeżeli okres dokonanego przez pracodawcę lub przez osobę, o której mowa, wypowiedzenia stosunku pracy upływa po dniu doręczenia jej karty skierowania (w tym przypadku rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie wskazanej osoby).

Powyższe przepisy mają zastosowanie także do umowy o pracę zawartej na okres próbny. W razie upływu okresu próbnego, po powołaniu osoby skierowanej do odbycia służby zastępczej, umowę o pracę uważa się za zawartą na czas nieokreślony.

Umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy ulega rozwiązaniu z upływem terminu określonego w umowie.

Inwalida wojenny

W art. 18 ustawy z dn. 29.05.1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (t. jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 101, poz. 648, z późn. zm.) uwzględniono szczególną ochronę trwałości zatrudnienia inwalidy wojennego.

Pracodawcawyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody starostymoże rozwiązać z  inwalidą wojennym stosunek pracy:

  • ez wypowiedzenia – z przyczyn określonych w przepisach dotyczących rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia,
  • za wypowiedzeniem – tylko z ważnych przyczyn zawinionych przez inwalidę albo gdy następuje likwidacja pracodawcy.

Zgodnie z ust. 4 omawianej regulacji, zgoda starosty nie jest wymagana do rozwiązania stosunku pracy, jeżeli inwalida wojenny zatrudniony jest na podstawie powołania i spełnia warunki do uzyskania emerytury.

Kombatant i osoba represjonowana

Jak wynika z brzmienia art. 11 ustawy z dn. 24.01.1991 r. o kombatantach oraz  niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. z 2012 r.  poz. 400) rozwiązanie stosunku pracy z kombatantem lub innymi osobami uprawnionymi(o których mowa w art. 2 i 4 cyt. ustawy) w okresie 2 lat przed osiągnięciem wieku uprawniającego do wcześniejszego przejścia na emeryturę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody starosty.
Jednakże powyższą ochroną zatrudnienia nie zostały objęte osoby zajmujące kierownicze stanowiska obsadzane w drodze powołania oraz osoby, które spełniają warunki wymagane do uzyskania emerytury, a także dotyczą ich okoliczności uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Osoba skierowana do pracy przy zwalczaniu epidemii

Zgodnie z art. 47 ust. 13 ustawy z  dn. 05.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2013 r. poz. 947), przez czas trwania obowiązku pracy (do 3 miesięcy) w związku z decyzją o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii, z osobą skierowaną nie może być dokonane wypowiedzenie umowy o pracę, chyba że istnieje podstawa do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika albo w przypadku zmiany lub uchylenia decyzji. Przepisy art. 63-67 k.p. stosuje się odpowiednio.

Lekarz pełniący funkcje z wyboru w organach izb lekarskich

Jak wynika z art. 18 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dn. 17.05.1989 r. o izbach lekarskich (Dz.U. Nr 30, poz. 158, z późn. zm.) pracodawca nie może:

  • wypowiedzieć umowy o pracę lekarzowi pełniącemu funkcję z wyboru w organach izb lekarskich (tj. okręgowa rada lekarska, okręgowa komisja rewizyjna, okręgowy sąd lekarski, okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej – art. 20 pkt 2-5 ww. ustawy oraz Naczelna Rada Lekarska, Naczelna Komisja Rewizyjna, Naczelny Sąd Lekarski, Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej – art. 31 ww. ustawy) w czasie jej pełnienia, bez uzyskania zgody właściwej rady lekarskiej. Zakazu, o którym mowa, nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (art. 40 k.p.),
  • wypowiedzieć lekarzowi, o  którym mowa powyżej, warunków pracy i płacy na jego niekorzyść – chyba że zachodzą przyczyny określone w art. 43 k.p.

Pielęgniarka i  położna będąca członkiem organu Naczelnej Izby Pielęgniarek
i Położnych oraz okręgowej izby pielęgniarek i położnych lub pełniąca funkcję zastępcy rzecznika odpowiedzialności zawodowej

Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy z dn. 01.07.2011 r. o samorządzie pielęgniarek i położnych (Dz.U. Nr 174, poz. 1038) pracodawca nie może, bez zgody właściwej rady, wypowiedzieć lub rozwiązać umowy
o pracę ani wypowiedzieć warunków pracy bądź płacy pielęgniarce lub położnej:

  • będącej członkiem następujących organów Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych: Naczelnej Rady, Naczelnej Komisji Rewizyjnej, Naczelnego Sądu, Naczelnego Rzecznika,

  • będącej członkiem niżej wymienionych organów okręgowej izby pielęgniarek i położnych: okręgowej rady, okręgowej komisji rewizyjnej, okręgowego sądu oraz okręgowego rzecznika,

  • pełniącej funkcję zastępcy rzecznika odpowiedzialności zawodowej

— w czasie jej pełnienia oraz w okresie jednego roku po ustaniu kadencji.
Ponadto, w myśl art. 17 ust. 2 cyt. ustawy, pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy bez zgody właściwej rady, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 43 k.p.

Wykonawca pracy nakładczej

W § 5 rozp. RM z dn. 31.12.1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. Nr 3, poz. 19, z późn. zm.) uwzględniono zatrudnienia polegającą na zakazie wypowiadania umowy przez nakładcę w  okresie:

  • urlopu wypoczynkowego wykonawcy,
  • niezdolności do pracy z powodu choroby lub odosobnienia ze względu na chorobę zakaźną wykonawcy
  • jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia na podstawie przepisu § 6 ust. 1 pkt 3 ww. rozp.,
  • między powołaniem wykonawcy na  ćwiczenia lub przeszkolenie wojskowe a ich odbyciem,

Ponadto, stosownie do § 7 nin. rozp., nakładca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy:

  • z wykonawcą w okresie sprawowania funkcji członka zarządu zakładowej organizacji związkowej – bez zgody tego organu,
  • z kobietą wykonującą pracę nakładczą w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia na podstawie § 6 ust. 1 pkt 1 i 2 ww. rozp. Ochrona ta dotyczy umowy zawartej na czas nieokreślony, przy czym umowa zawarta na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy, która uległaby rozwiązaniu po upływie 3 miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Maciej Ofierski