Pracownicy niepełnosprawni mogą korzystać ze szczególnych uprawnień pracowniczych, które zostały określone w rozdziale 4 ustawy z dn. 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o rehabilitacji zawodowej”. Przepisy zawarte w tej części wymienionej ustawy regulują tylko niektóre zagadnienia związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Oznacza to zatem, że w zakresie nieunormowanym w rozdziale 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej stosuje się – na podstawie odesłania z art. 66 powołanej ustawy – przepisy k.p.

Od dnia 01.06.2011 r. uprawnienia pracownicze określone w rozdz. 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej przysługują osobie niepełnosprawnej odpowiednio od dnia, od którego wskazana osoba została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych na podstawie art. 2a cyt. ustawy (art. 20c ustawy o rehabilitacji zawodowej).

Warto dodać, że procedurę wliczania osób niepełnosprawnych do stanu zatrudnienia takich osób wprowadzono z dniem 01.01.2011 r.

Czas pracy oraz wynagrodzenie pracownika niepełnosprawnego

W zakresie czasu pracy szczególne regulacje dotyczące pracowników niepełnosprawnych zawarto w art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej.

Od dnia 01.01.2012 r. art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej obowiązuje w nowym brzmieniu, wprowadzając modyfikacje w zakresie stosowania skróconych norm czasu pracy.

Czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.

 Skrócone normy czasu pracy stosuje się od dnia przedstawienia pracodawcy zaświadczenia o celowości stosowania takich norm. Ponadto – zgodnie z art. 15 ust. 4 ustawy o rehabilitacji zawodowej – koszty badań profilaktycznych przeprowadzanych w celu ustalenia zasadności stosowania skróconej normy czasu pracy ponosi pracodawca.

Nowe przepisy ujęte w art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej doprowadziły do powstania licznych wątpliwości co do prawidłowego sposobu stosowania regulacji ustawowych. Wobec tego faktu Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych wydało dnia 21.11.2011 r. informację dotyczącą czasu pracy pracowników niepełnosprawnych po 01.01.2012 r. Poniżej przedstawiono najważniejsze tezy zawarte w informacji. Oznacza to zatem, że w opinii Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych:

• pracodawcy mają obowiązek wydania swym pracownikom legitymującym się znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności skierowań na badania lekarskie w celu uzyskania zaświadczenia, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej – jednocześnie nie należy tego rozumieć jako konieczności kierowania na badania wszystkich wymienionych pracowników niepełnosprawnych, ale tylko tych, którzy wystąpili z wnioskiem o przeprowadzenie badań,
• zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy wydaje w pierwszej kolejności lekarz medycyny pracy lub w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną. Pracodawca powinien uwzględnić zaświadczenie wydane przez lekarza medycyny pracy oraz lekarza opiekującego się osobą niepełnosprawną (jeśli nie było możliwości sporządzenia zaświadczenia przez lekarza medycyny pracy). Niezależnie od tego, który lekarz wystawi zaświadczenie, koszty badań ponosi zawsze pracodawca,
• okres ważności zaświadczenia określa lekarz przeprowadzający badania. W zaświadczeniu należy zawrzeć zapis wyraźnie wskazujący na konieczność stosowania skróconej normy czasu pracy. Ponadto przepisy nie przewidują instancji odwoławczej od decyzji lekarza wykonującego badania o niewydaniu zaświadczenia, o którym mowa w art. 15 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej.

Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych (art. 15 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej).

Ustawa o rehabilitacji zawodowej przewiduje możliwość wyłączenia stosowania art. 15, stosownie bowiem do treści art. 16 ust. 1 cyt. ustawy przepisów art. 15 nie stosuje się:

• do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz

• gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku – lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę. Koszty badań, o których mowa, ponosi pracodawca.

Osobie niepełnosprawnej przysługuje również dodatkowa przerwa  w pracy przeznaczona na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas przerwy wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy (art. 17 cyt. ustawy). Należy jednocześnie zaznaczyć, że przepis ten nie narusza art. 134 k.p., który uprawnia pracownika do co najmniej 15-minutowej przerwy w pracy (zaliczanej do czasu pracy), jeżeli dobowy wymiar czasu pracy tego pracownika wynosi minimum 6 godzin. Oznacza to, że osobie niepełnosprawnej zatrudnionej w wymiarze czasu pracy wynoszącym co najmniej 6 godzin przysługuje w sumie 30-minutowa przerwa w pracy wliczana do czasu pracy.

Stosowanie norm czasu pracy, o których mowa w art. 15 ustawy o rehabilitacji zawodowej, nie może być przyczyną obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości (art. 18 ust. 1 cyt. ustawy).

Tak więc godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego (odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy), przy przejściu na normy czasu pracy, o których mowa w cyt. ustawie, ulegają podwyższeniu w stosunku w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm<.

Dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługujący pracownikowi niepełnosprawnemu

Osobie niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje – niezależnie od uprawnień urlopowych określonych w k.p. – dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba ta nabywa po przepracowaniu jednego roku – po dniu zaliczenia jej do jednego z wymienionych stopni niepełnosprawności (art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej).

Dodatkowy urlop, o którym mowa w art. 19 ust. 1 cyt. ustawy, nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługującego z mocy odrębnych regulacji jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego pracownik niepełnosprawny ma prawo do urlopu dodatkowego określonego w art. 19 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej.

Płatne zwolnienia od pracy przysługujące osobom niepełnosprawnym

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej – osoba  o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku,
• w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego bądź jego naprawy – jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

 Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy, o których mowa w art. 20 ust. 1 cyt. ustawy, oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.
 

Łączny wymiar dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługującego na podstawie art. 19 ust. 1 cyt. ustawy oraz zwolnienia od pracy przeznaczonego na uczestnictwo w turnusie rehabilitacyjnym (art. 20 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawy) nie może przekroczyć 21 dni w roku kalendarzowym.

Rodzaje turnusów rehabilitacyjnych, warunki, jakie powinny spełniać osoby niepełnosprawne ubiegające się o dofinansowanie uczestnictwa w tych turnusach i organizatorzy turnusów oraz ośrodki, w których odbywają się turnusy, a także zakres, sposób i tryb kontroli wspomnianych organizatorów i ośrodków określono w rozp. MPiPS z dn. 15.11.2007 r. w sprawie turnusów rehabilitacyjnych (Dz.U. Nr 230, poz. 1694).

W zakresie udzielania zwolnień od pracy osobom skierowanym na turnusy rehabilitacyjne stosuje się dyspozycje zawarte w rozp. MGPiPS z dn. 22.05.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz.U. Nr 100, poz. 927).

Zgodnie z § 1 ust. 1 wymienionego rozp. pracodawca udziela osobie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności zwolnienia od pracy na podstawie wniosku o skierowanie na turnus rehabilitacyjny sporządzonego przez lekarza sprawującego opiekę nad tą osobą. Wniosek, o którym wyżej mowa, określa rodzaj turnusu i czas jego trwania.

Należy zwrócić uwagę, że skierowanie na turnus rehabilitacyjny osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przedstawia pracodawcy w takim terminie, który umożliwi zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie.

Podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia jest przedłożony pracodawcy dokument, który potwierdza pobyt na turnusie, wystawiony przez organizatora turnusu.