Ostatnia zmiana Dz.U. 2020.2234

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej

z dnia 22 kwietnia 2005 r.

w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki

Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2005 r. poz. 716; z 2008 r. poz. 288; z 2020 r. poz. 2234

Ostatnie zmiany (Dz.U. z 2020 r. poz. 2234) — weszły w życie dnia 29.12.2020 r. — dotyczą zał. nr 1, 2, 4, 5.

Na podstawie art. 222¹ § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) zarządza się, co następuje:

§ 1.

Rozporządzenie określa:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych;

2) wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych;

3) szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne, w tym rodzaje środków niezbędnych do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników narażonych na działanie tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia narażonych pracowników;

4) sposób prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych i rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania choroby zawodowej.

§ 2.

1. Szkodliwe czynniki biologiczne mogące być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia obejmują:

1) drobnoustroje komórkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie;

2) jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie;

3) hodowle komórkowe;

4) pasożyty wewnętrzne człowieka.

2. Klasyfikacja i wykaz szkodliwych czynników biologicznych są określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia.

§ 3.

Wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

§ 4.

1. W celu ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest obowiązany do stosowania, na warunkach określonych w rozporządzeniu, wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie lub ograniczających stopień tego narażenia, zwanych dalej „środkami zapobiegawczymi”.

2. Jeżeli pracownik jest zatrudniony w warunkach narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 1 zagrożenia, pracodawca stosuje środki zapobiegawcze określone w przepisach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

3. Jeżeli w środowisku pracy występują mikroorganizmy genetycznie zmodyfikowane, co do których istnieje podejrzenie, że mogą wykazywać właściwości chorobotwórcze, pracodawca, w zakresie swojej właściwości, zapewnia warunki określone w przepisach ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 233).

4. Jeżeli w środowisku pracy występują mikroorganizmy o nieustalonej przynależności gatunkowej, co do których istnieje podejrzenie, że mogą wykazywać właściwości chorobotwórcze, pracodawca, w zakresie swojej właściwości, zapewnia środki zapobiegawcze, przewidziane dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do najwyższej grupy zagrożenia.

§ 5.

1. Przed wyborem środka zapobiegawczego pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub może być narażony pracownik, uwzględniając w szczególności:

1) klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych;

2) rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;

3) informację na temat:

a) potencjalnego działania alergizującego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego,

b) choroby, która może wystąpić w następstwie wykonywanej pracy,

c) stwierdzonej choroby, która ma bezpośredni związek z wykonywaną pracą;

4) wskazówki organów właściwej inspekcji sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz jednostek służby medycyny pracy.

2. W zakładach opieki zdrowotnej i zakładach leczniczych dla zwierząt pracodawca uwzględnia ponadto:

1) informację na temat potencjalnego występowania szkodliwego czynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzęcia oraz w materiale i próbkach od nich pobranych;

2) zagrożenie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego, o którym wiadomo, że jest obecny lub którego obecność jest podejrzewana u pacjenta lub u zwierzęcia oraz w materiałach i próbkach od nich pobranych;

3) ryzyko wynikające z rodzaju pracy.

§ 6.

Ocena ryzyka, o której mowa w § 5, powinna być aktualizowana w szczególności w odniesieniu do zmian mających znaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy.

§ 7.

Stosowanie środków zapobiegawczych nie zwalnia pracodawcy od obowiązku:

1) unikania stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, jeżeli rodzaj prowadzonej działalności na to pozwala, poprzez jego zastąpienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z warunkami używania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpieczny dla zdrowia pracownika;

2) prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględniającego w szczególności informacje dotyczące:

a) liczby pracowników wykonujących te prace,

b) wykazu czynności, podczas których pracownik jest lub może być narażony na działanie szkodliwych czynników biologicznych,

c) imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej do nadzoru w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy;

3) ograniczania liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;

4) projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy;

5) zapewniania pracownikom środków ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i poziomu narażenia;

6) zapewniania pracownikom środków hermetyczności w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwego czynnika biologicznego;

7) stosowania znaku ostrzegającego przed zagrożeniem biologicznym, który jest określony w załączniku nr 3 do rozporządzenia, oraz innych znaków ostrzegawczych;

8) sporządzenia planu postępowania na wypadek awarii z udziałem szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia;

9) przeprowadzania badań na obecność szkodliwego czynnika biologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne, z wyłączeniem pierwotnie zamkniętej przestrzeni;

10) zapewniania warunków bezpiecznego zbierania, przechowywania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniem bezpiecznych i oznakowanych pojemników;

11) stosowania procedur bezpiecznego postępowania ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi;

12) zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia;

13) poinformowania pracownika o badaniach lekarskich, z których pracownik może skorzystać po ustaniu narażenia;

14) prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia, w formie elektronicznej lub księgi rejestrowej, uwzględniając w szczególności informacje dotyczące:

a) rodzaju wykonywanej pracy,

b) stopnia zagrożenia spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego,

c) awarii i wypadków związanych z narażeniem na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,

d) wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia,

e) liczby pracowników narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego,

f) imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników;

15) informowania na wniosek pracownika lub jego przedstawiciela o:

a) liczbie pracowników narażonych,

b) osobie odpowiedzialnej za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników.

§ 8.

1. Informację dotyczącą użycia szkodliwego czynnika biologicznego w celach naukowobadawczych, diagnostycznych lub przemysłowych pracodawca przekazuje właściwemu inspektorowi sanitarnemu:

1) co najmniej 30 dni przed dniem użycia po raz pierwszy szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2–4 zagrożenia;

2) w każdym przypadku, gdy zachodzą istotne zmiany mające znaczenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy;

3) w ciągu 30 dni po zakończeniu działalności przez przedsiębiorstwo lub zakład;

   4) niezwłocznie, w przypadku każdej awarii lub wypadku, które mogły spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2–4 zagrożenia.

2. Informacja, o której mowa w ust. 1, uwzględnia w szczególności:

1) nazwę i adres przedsiębiorstwa lub zakładu oraz rodzaj prowadzonej działalności;

2) komórkę organizacyjną lub stanowisko pracy, w którym występuje narażenie objęte zgłoszeniem;

3) imię, nazwisko, stanowisko służbowe oraz numer telefonu kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeństwo i higienę pracy oraz ochronę zdrowia pracowników;

4) wynik przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego z podaniem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagrożenia, rodzaju wykonywanej pracy i czasu narażenia;

5) przewidywane środki zapobiegawcze;

6) liczbę narażonych pracowników.

3. Laboratoria świadczące usługi diagnostyczne w odniesieniu do szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 4 zagrożenia przekazują właściwemu inspektorowi sanitarnemu wyłącznie informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3.

§ 9.

1. Szkolenie, o którym mowa w § 7 pkt 12, obejmuje zagadnienia dotyczące:

1) potencjalnego zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników spowodowanego działaniem szkodliwego czynnika biologicznego;

2) środków, które należy podjąć w celu zapobiegania zagrożeniom spowodowanym działaniem szkodliwego czynnika biologicznego;

3) wymagań higieniczno-sanitarnych;

4) wyposażenia i stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej;

5) działań, które pracownicy podejmują w razie występowania awarii lub wypadków, lub dla ich zapobiegania.

2. Szkolenie jest przeprowadzane w trybie określonym w przepisach w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

§ 10.

1. Rejestr, o którym mowa w § 7 pkt 14, pracodawca przechowuje przez okres nie krótszy niż 10 lat od dnia ustania narażenia, z zastrzeżeniem ust. 2.

2. W przypadku narażenia na szkodliwy czynnik biologiczny, który może być przyczyną choroby:

1) przewlekłej lub utajonej,

2) która, w świetle obecnej wiedzy, jest niemożliwa do zdiagnozowania do czasu rozwinięcia się choroby,

3) o wyjątkowo długim okresie wylęgania,

4) o nawracającym charakterze w długim okresie pomimo leczenia,

5) mogącej powodować poważne, długookresowe powikłania — rejestr przechowywany jest przez okres 40 lat od dnia ostatniego odnotowanego przypadku narażenia.

3. Pracownikowi lub przedstawicielowi pracownika udostępnia się informacje zawarte w rejestrze, o którym mowa w § 7 pkt 14:

1) w pełnym zakresie — w przypadku gdy informacja dotyczy tego pracownika;

2) w zakresie ograniczonym zapewniającym anonimowość osób, których informacja dotyczy — w przypadku gdy informacja dotyczy innych pracowników.

4. Dostęp do rejestru, o którym mowa w § 7 pkt 14, posiada właściwa jednostka organizacyjna służby medycyny pracy, właściwy inspektor sanitarny oraz właściwy inspektor pracy.

5. W przypadku likwidacji lub upadłości pracodawcy przekazuje on rejestr właściwemu ze względu na swoją siedzibę wojewódzkiemu ośrodkowi medycyny pracy oraz właściwemu inspektorowi sanitarnemu.

§ 11.

1. W ramach ochrony pracownika przed zagrożeniem spowodowanym przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest ponadto obowiązany do:

1) zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków spożywania posiłków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach;

2) wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej i przechowywania ich w wyraźnie oznakowanym miejscu;

3) zapewnienia właściwych pomieszczeń, urządzeń higieniczno-sanitarnych, a także środków higieny osobistej oraz, jeżeli to konieczne, środków do odkażania skóry lub błon śluzowych;

4) stworzenia i stosowania procedur:

a) pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materiałów pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego,

b) dezynfekcji,

c) umożliwiających bezpieczne usuwanie i postępowanie ze skażonymi odpadami;

5) zapewnienia bezpiecznych warunków odkażania, czyszczenia, a w razie konieczności niszczenia odzieży, środków ochrony indywidualnej i wyposażenia, które uległy skażeniu szkodliwym czynnikiem biologicznym;

6) dostarczenia pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcji postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym;

7) niezwłocznego informowania wszystkich pracowników narażonych w wyniku awarii lub wypadku lub ich przedstawiciela o tym zdarzeniu, jeżeli mogło ono spowodować uwolnienie się szkodliwego czynnika biologicznego, a także o jego przyczynach oraz podjętych i proponowanych środkach mających na celu opanowanie sytuacji;

8) podjęcia natychmiastowych działań mających na celu likwidację przyczyn i skutków zaistniałej awarii lub wypadku;

9) zgłaszania awarii lub wypadku związanego z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego, w zależności od jego rodzaju, do właściwych jednostek służby medycyny pracy oraz właściwego inspektora sanitarnego.

2. Instrukcje, o których mowa w ust. 1 pkt 6, obejmują także procedurę postępowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym w razie:

1) awarii lub wypadku związanych z uwolnieniem się szkodliwego czynnika biologicznego;

2) narażenia na szkodliwy czynnik biologiczny zakwalifikowany do grupy 3 lub 4 zagrożenia.

§ 12.

1. W laboratoriach, w tym w laboratoriach diagnostycznych, oraz w pomieszczeniach dla zwierząt laboratoryjnych, które zostały celowo zainfekowane szkodliwymi czynnikami biologicznymi zakwalifikowanymi do grupy 2–4 zagrożenia lub które są podejrzane o zainfekowanie takimi czynnikami, do celów badawczych, rozwoju, edukacji lub diagnostyki, po przeprowadzeniu oceny narażenia oraz ustaleniu stopnia hermetyczności wymaganego dla poszczególnych szkodliwych czynników biologicznych, przyjmuje się odpowiednie środki hermetyczności.

2. W miejscach wymienionych w ust. 1 czynności związane z narażeniem na szkodliwe czynniki biologiczne są prowadzone na stanowiskach pracy do tego wyznaczonych odpowiadających przynajmniej:

1) 2. stopniowi hermetyczności, dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 2 zagrożenia;

2) 3. stopniowi hermetyczności, dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 zagrożenia;

3) 4. stopniowi hermetyczności, dla szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 4 zagrożenia.

3. Jeżeli w miejscach wymienionych w ust. 1 prowadzone są prace z materiałami, w odniesieniu do których istnieje niepewność co do obecności szkodliwych czynników biologicznych mogących wywoływać choroby u ludzi, a których celem nie jest prowadzenie badań nad tymi czynnikami, w tym prowadzenie hodowli lub ich gromadzenie, stosuje się 2. stopień hermetyczności, a stopnie hermetyczności 3. lub 4. wtedy, gdy zachodzi taka konieczność.

4. W pomieszczeniach izolacyjnych, w których przebywają ludzie lub zwierzęta zakażeni lub podejrzani o zakażenie szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia, stosuje się środki hermetyczności.

5. Środki hermetyczności i stopnie hermetyczności dla laboratoriów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzi i zwierząt są określone w załączniku nr 4 do rozporządzenia.

§ 13.

1. Do procesów przemysłowych, w trakcie których stosowane są szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do grupy 2–4 zagrożenia, stosuje się odpowiednio § 12 ust. 2, z uwzględnieniem stopni hermetyczności i środków hermetyczności.

2. Właściwy inspektor sanitarny oraz właściwy inspektor pracy, na podstawie oceny ryzyka związanego z wykorzystaniem szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 2–4 zagrożenia, mogą nakazać stosowanie odpowiednich środków hermetyczności w wykorzystaniu przemysłowym szkodliwych czynników biologicznych.

3. Środki hermetyczności i stopnie hermetyczności dla procesów przemysłowych określa załącznik nr 5 do rozporządzenia.

§ 14.

Jeżeli w wyniku analiz nie jest możliwe przeprowadzenie rozstrzygającej oceny szkodliwości czynnika biologicznego i zachodzi podejrzenie, że zastosowanie danego czynnika może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia pracowników, prace i procesy określone w § 12 i § 13 są prowadzone wyłącznie na stanowiskach pracy, gdzie zapewniony jest przynajmniej 3. stopień hermetyczności.

§ 15.

1. W przypadku rozpoznania u pracownika choroby, która może być skutkiem narażenia na działanie szkodliwego czynnika biologicznego, do obowiązków pracodawcy należy:

1) poinformowanie właściwego inspektora sanitarnego o zaistniałym przypadku zachorowania;

2) zapewnienie pozostałym pracownikom narażonym na działanie szkodliwego czynnika biologicznego, w takim stopniu jak choremu pracownikowi, możliwości przeprowadzenia badań lekarskich;

3) przeprowadzenie ponownej oceny ryzyka na stanowisku pracy;

4) eliminacja powstałego zagrożenia.

2. Przepis ust. 1 stosuje się również, gdy nastąpił zgon pracownika, wywołany działaniem szkodliwego czynnika biologicznego w miejscu pracy.

§ 16.

1. W przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu jest dostępna szczepionka, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz.U. Nr 126, poz. 1384, z późn. zm.).

2. Pracodawca zleca wykonywanie prac związanych z narażeniem na kontakt ze szkodliwym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub 4 zagrożenia pracownikom właściwie zabezpieczonym, w tym uodpornionym przy użyciu dostępnych szczepionek.

§ 17.

Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. [tj. dnia 26.05.2005 r. — przyp. redakcji]