W obowiązującym stanie prawnym podstawę prawną oraz zasady korzystania z ulgi na dzieci zawiera art. 27f ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą.

 

Zgodnie z tym przepisem prawo do ulgi przysługuje podatnikowi podatku dochodowego od osób fizycznych uzyskującemu dochody opodatkowane na ogólnych zasadach przy zastosowaniu skali podatkowej. Ulga przysługuje za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym podatnik:
1) w stosunku do małoletniego dziecka:
a) wykonywał władzę rodzicielską,
b) pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało,
c) sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą;
2) w związku z wykonywaniem ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego lub w związku ze sprawowaniem funkcji rodziny zastępczej utrzymywał w roku podatkowym pełnoletnie dziecko, o którym mowa w art. 6 ust. 4 pkt 2 i 3 ustawy, tj. dziecko:
a) które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywało zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
b) do ukończenia 25. roku życia uczące się w szkole, o której mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym, poza rentą rodzinną, nie uzyskało dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b ustawy w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ust. 1 (w roku 2013 kwota ta wynosi 3089 zł).

Od 1 stycznia 2013 r. miesięczna kwota ulgi wynosi 92,67 zł na pierwsze i drugie dziecko (za cały rok – 1112,04 zł na dziecko), odpowiednio 139,01 zł na trzecie dziecko (za cały rok – 1668,12 zł) oraz 185,34 zł na czwarte i każde kolejne dziecko (za cały rok – 2224,08 zł).

Podkreślenia wymaga, iż w stosunku do roku 2012 kwota ulgi na trzecie dziecko jest wyższa o 50%, natomiast na czwarte i każde kolejne – o 100%. Stosowne zmiany wprowadziła ustawa z dnia 24 października 2012 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. poz. 1278), która oprócz zróżnicowania kwoty ulgi w zależności od liczby dzieci wprowadziła również tzw. kryterium dochodowości. W konsekwencji w aktualnym stanie prawnym odliczenie w ramach ulgi na dzieci nie przysługuje, jeżeli podatnik posiada tylko jedno dziecko i jednocześnie dochody podatnika:
a) pozostającego przez cały rok podatkowy w związku małżeńskim i dochody jego małżonka przekroczyły w roku podatkowym kwotę 112 000 zł,
b) niepozostającego w związku małżeńskim (w tym również przez część roku podatkowego) przekroczyły w roku podatkowym kwotę 56 000 zł, z wyjątkiem podatnika samotnie wychowującego małoletnie dziecko, wymienionego w art. 6 ust. 4 ustawy, do którego ma zastosowanie kwota dochodu w wysokości 112 000 zł.

Za dochody, o których mowa powyżej, uważa się dochody uzyskane łącznie w danym roku podatkowym, do których mają zastosowanie zasady opodatkowania określone w art. 27, art. 30b i art. 30c ustawy, pomniejszone o kwotę składek na ubezpieczenia społeczne zapłaconych przez podatnika lub potrąconych w roku podatkowym przez płatnika ze środków podatnika.

Odliczenie dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę tę mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej.

Jeżeli w tym samym miesiącu w stosunku do dziecka wykonywana była władza rodzicielska, pełniona funkcja opiekuna prawnego lub rodziny zastępczej, to za ten miesiąc każdy z podatników może odliczyć 1/30 przysługującej kwoty odliczenia za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem.

Z odliczenia nie mogą korzystać podatnicy, których dzieci prowadzą działalność gospodarczą opodatkowaną przy zastosowaniu 19-procentowej stawki podatkowej lub na zasadach tzw. ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych lub karty podatkowej lub też podlegają przepisom ustawy o podatku tonażowym.

Odliczenia z tytułu ulgi na dzieci podatnik dokonuje w zeznaniu podatkowym składanym po zakończeniu roku podatkowego, w terminie do 30 kwietnia roku następnego. Do składanego zeznania (PIT-36, PIT-37) podatnik dołącza PIT/O, w którym oprócz przysługującej mu kwoty ulgi podaje numer PESEL dziecka, a w przypadku braku tego numeru – imię, nazwisko oraz datę urodzenia dziecka. Jednocześnie zaznacza, za jaki czas przysługuje mu odliczenie.

Po raz pierwszy z ulgi w wyżej opisanym kształcie (w tym wysokości) podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych korzystają w rozliczeniu dochodów za rok 2013 r.

Powyższe wyjaśnienie dotyczące ulgi podatkowej na dzieci znalazły się w odpowiedzi na interpelację poselską nr 23683 w sprawie zmian w uldze na dzieci w deklaracji PIT zaproponowanych przez Prezydenta RP. W interpeacji tej poproszono resort finansów o zajęcie stanowiska w powyższej kwestii.

Przedstawiciel resortu zauważył, iż program polityki rodzinnej prezydenta RP pt. „Dobry klimat dla rodziny” stanowi ważny głos w dyskusji na temat wyzwań i problemów dotykających polskie społeczeństwo. Inicjatywą tą prezydent RP podejmuje poważny problem społeczny – kryzys rodziny – przejawiający się w spadku dzietności. Konsekwencją tego stanu jest starzenie się społeczeństwa polskiego. Z danych statystycznych wynika, że Polska należy do grona państw, które problem ten dotyka najsilniej1). W kontekście ww. procesów demograficznych wspieranie polityki prorodzinnej stanowi jeden z priorytetów polityki rządu i powinno skutkować opracowaniem rządowej strategii „dla rodziny”, dla której bazę może stanowić program prezydenta RP. Taki dokument powinien prezentować, jak powinno się rozwijać wsparcie rodziny przez państwo w krótkim, średnim i długim horyzoncie czasu, z uwzględnieniem uwarunkowań wynikających z sytuacji polskich finansów publicznych.

W przedstawionym do dyskusji społecznej programie polityki rodzinnej prezydent RP proponuje, aby jako jedną z podstawowych zasad, które należy zastosować przy poszukiwaniu wyjścia z obecnych trudności, traktować politykę rodzinną jako inwestycję w potencjał rozwojowy społeczeństwa polskiego. Za zasadne należy uznać szereg propozycji działań przedstawionych w dokumencie, mających na celu poprawę sytuacji finansowej rodziny, m.in. poprzez większą partycypację społeczeństwa w wysiłku finansowym ponoszonym przez rodziny na rzecz wychowania przyszłych pokoleń. Analizując te propozycje, należy mieć jednak na uwadze występujące ograniczenia budżetowe, wynikające w szczególności z objęcia Polski przez Radę UE procedurą nadmiernego deficytu2). Polska, będąc zobowiązana do ograniczania deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w 2015 r. do poziomu −2,8% PKB, musi dokonać wyboru priorytetów w zakresie polityki socjalnej, tak aby skutecznie wspierać rodziny przy jednoczesnym przywracaniu długookresowej stabilności finansów państwa, stanowiącej warunek konieczny realizacji podstawowych celów społeczno-gospodarczych.

W związku z powyższym strategia w zakresie polityki prorodzinnej powinna być realizowana etapowo, a przesłanką dla klasyfikacji działania do poszczególnych etapów i zarazem nadania mu odpowiedniego priorytetu na osi czasu powinna być, z jednej strony, jego efektywność (z uwzględnieniem doświadczeń międzynarodowych) w zakresie realizacji podstawowego celu polityki rządu, tj. przeciwdziałania trendom demograficznym, z drugiej zaś – jego kosztogenność.

Priorytetową sprawą jest odwrócenie niekorzystnego trendu demograficznego. W tym celu szczególna uwaga powinna być skoncentrowana na usunięciu barier dotykających młode rodziny, które z punktu widzenia państwa i społeczeństwa są kluczowe dla zapewnienia długofalowego rozwoju Polski, bezpieczeństwa ekonomicznego obywateli i dobrobytu społecznego. Patrząc z tego punktu widzenia, jest zatem oczywiste, że politykę rodzinną w Polsce należy traktować jako inwestycję w młode rodziny, które z natury są na dorobku i borykają się z dużymi problemami finansowymi. Takie podejście pozwoli na skuteczne i innowacyjne ukształtowanie strategii polityki prorodzinnej, która może i powinna przyczynić się do odwrócenia niekorzystnego trendu przejawiającego się w spadku dzietności. Dzięki uznaniu za priorytet młodej rodziny pojawi się szansa rozwiązania problemów społecznych przy jednoczesnym budowaniu potencjału kraju. Aby pomóc młodym rodzinom, należy przede wszystkim:

1. Zwiększyć efektywność systemu pomocy socjalnej – z przeglądu doświadczeń państw członkowskich UE związanych z działaniami podejmowanymi w celu usprawnienia efektywności funkcjonowania wydatków na pomoc socjalną wynika, że państwa podejmują działania polegające na ustaleniu górnego limitu wydatków dla poszczególnych kategorii gospodarstw domowych, w zależności od liczby osób w gospodarstwie, pełnej lub niepełnej rodziny etc. Następnie, w ramach nałożonego ograniczenia, dokonują przeglądu poszczególnych instrumentów pomocy i wynikających stąd kosztów i korzyści. Ocena efektywności świadczeń odbywa się osobno dla każdego decylu dochodowego gospodarstw domowych (przy wykorzystaniu różnych miar dochodu ekwiwalentnego), z uwzględnieniem dwóch kategorii definiujących linię ubóstwa: progu interwencji socjalnej oraz linii wsparcia dochodowego rodzin. Pozwala to na zbudowanie selektywnego modelu pomocy społecznej.

2. Wielkość pomocy finansowej i instrumenty powinny być uzależnione od wieku dziecka i rozłożone w czasie. Największe obciążenia finansowe wynikające z obowiązku wychowania dzieci rodzina ponosi, gdy są one małe, często zaraz po ich urodzeniu. Wynika to stąd, że młoda rodzina jest na dorobku, świadczyć pracę często może tylko jedno z rodziców, a wydatki na dzieci są wysokie. Biorąc pod uwagę te uwarunkowania, wątpliwe jest, czy ulgi podatkowe, które nie będą uwzględniać wieku dziecka, są efektywnym instrumentem do zastosowania w celu udzielania pomocy rodzinie.

3. Swoboda wyboru postaci świadczenia – projektując politykę rodzinną, należy stosować podejście przejawiające się w szanowaniu autonomii rodziny. Przejawem zastosowania takiej zasady będzie oszacowanie wysokości kosztów, w relacji na jedno dziecko, oferowania przez państwo różnych opcji świadczeń pomocy socjalnej i pozostawienie rodzicom wyboru postaci otrzymywanej pomocy – czy byłaby to usługa, czy pomoc finansowa lub rzeczowa.

4.Poprawić bezpieczeństwo mieszkaniowe – działania w tym obszarze charakteryzują się stosunkowo dużymi kosztami. Budowa nowych mieszkań jest kapitałochłonna i czasochłonna. Aby skutecznie odwrócić niekorzystny trend demograficzny, należy skoncentrować się na działaniach, które mogą przynieść efekty już w krótkim okresie. Wydaje się, że zasadne byłoby dokonanie poprawy efektywności funkcjonowania rynku mieszkań na wynajem. Dostrzegamy w tym obszarze istotne zakłócenia w działaniu rynku, przejawiające się w dyskryminowaniu młodych małżeństw z małymi dziećmi. Aby usprawnić ten obszar, należy dokonać przeglądu doświadczeń międzynarodowych, w szczególności zasad ukształtowanych na efektywnie działającym rynku niemieckim, i podjąć działania zmierzające do poprawnego uregulowania stosunków między najemcą i wynajmującym.

5. Ograniczanie barier systemowych – rząd RP dostrzegł konieczność analizowania projektowanych aktów prawnych pod kątem ich wpływu na rodzinę. Aby dysponować w tym obszarze konieczną wiedzą, została dokonana zmiana regulaminu Rady Ministrów. Z dniem 1 stycznia 2014 r. zacznie obowiązywać wymóg, aby do każdego projektu aktu normatywnego załączano informację w sporządzonej ocenie skutków regulacji (OSR) o wpływie regulacji na rodzinę. Wyniki analizy mają być prezentowane na standardowych wzorach. Ponadto w celu weryfikacji oddziaływania wdrażanych aktów prawnych wprowadzono wymóg sporządzania OSR ex post. Z powodu wagi problemu starzenia się społeczeństwa zasadne byłoby zalecenie dokonania przeglądu istniejących regulacji mieszczących się w zakresie polityki prorodzinnej oraz wprowadzenie obowiązkowego wymogu opracowywania OSR ex post w przypadku tych regulacji po określonym czasie od ich wejścia w życie, np. po 5 latach. Pozwoliłoby to na stopniowe dokonywanie oceny efektywności poszczególnych instrumentów polityki prorodzinnej i ciągłe, ale jednocześnie stopniowe jej usprawnianie.

6. Wyszukiwanie rozwiązań bezkosztowych i wdrażanie ich bez zbędnej zwłoki – w tym obszarze mieści się uchwalanie i nowelizowanie wszelkich regulacji, które nie wiążą się z koniecznością ponoszenia przez państwo nowych wydatków. Są to przede wszystkim usprawnienia w procedurze administracyjnej czy tworzenie kodeksów dobrych praktyk, np. w zakresie standardów opieki i programów edukacyjnych realizowanych w ramach opieki dzieci przebywających w świetlicach szkolnych. W programie prezydenta RP zaproponowano szeroką gamę działań związanych z wprowadzeniem systemu elastycznych urlopów dla rodziców związanych z opieką nad małym dzieckiem. Propozycje te są wartościowe i powinny podlegać szczegółowej analizie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Pragniemy zwrócić uwagę na sytuację na rynku pracy, która może powodować, że zaproponowane działania, chociaż słuszne, mogą charakteryzować się niską efektywnością, gdyż mogą skutkować nasileniem się zjawiska dyskryminacji pracowników mających na utrzymaniu małe dzieci, w szczególności kobiet.

Podsumowując, za zasadne uznać należy rozpoczęcie dyskusji na temat rządowej strategii na rzecz polityki prorodzinnej, dla której punkt wyjścia może i powinien stanowić program prezydenta RP. Jednakże z uwagi na fakt, że program ten nie zawiera oceny efektywności poszczególnych propozycji ani priorytetów w zakresie sekwencji wdrażania poszczególnych działań, trudno dokonać jego oceny, w tym również w zakresie ewentualnych zmian w systemie ulg podatkowych. Pod hasłem wzmocnienia samodzielności finansowej rodzin wychowujących dzieci w programie polityki rodzinnej prezydenta RP „Dobry klimat dla rodziny” proponuje się m.in.: „ustanowienie kwoty wolnej od podatku uzależnionej od liczby dzieci w rodzinie i zastąpienie nią obecnego sposobu obliczania ulgi na wychowanie dziecka. Im w rodzinie jest więcej dzieci, tym kwota będzie wyższa. Największe korzyści odniosą rodziny mniej zamożne oraz z większą liczbą dzieci, czyli te, które w dzisiejszym systemie odpisów podatkowych uzyskują najmniejsze wsparcie”, z tym że program nie zawiera szczegółowego opisu tego rozwiązania.

źródło: sejm.gov.pl