Pracodawcy są obowiązani ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, przy czym obowiązki w tym zakresie stanowią element katalogu podstawowych zasad prawa pracy (art. 17 k.p.) oraz zostały wyróżnione jako jedno z najważniejszych zobowiązań pracodawcy (art. 94 pkt 6 k.p.). Jednocześnie powyższe przepisy nie nakładają na pracodawcę bezwzględnego obowiązku kierowania pracowników na różnego rodzaju kursy czy szkolenia (oczywiście z wyjątkiem obligatoryjnych szkoleń w dziedzinie bhp ze względu na specyfikę konkretnego zawodu – na danym stanowisku pracy). Rola pracodawcy w tym obszarze polega przede wszystkim na tworzeniu atmosfery sprzyjającej podnoszeniu przez pracownika kwalifikacji zawodowych. Dotyczy to w szczególności dokształcania się pracowników w obrębie kwalifikacji związanych z wykonywaną przez nich pracą.

W tym miejscu należy podkreślić, że pracodawca jest bezwzględnie obowiązany realizować nałożone na niego powinności wynikające z zatrudniania uczących się pracowników młodocianych.

W aktualnym stanie prawnym zasady podnoszenia przez pracowników kwalifikacji zawodowych regulują przepisy art. 103¹–103⁶ k.p.
Wskazane regulacje uległy zmianie – w zakresie zapisu dotyczącego urlopu szkoleniowego przysługującego pracownikowi podnoszącemu zawodowe – wprowadzonej na podstawie ustawy z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2245). Przywołana korekta legislacyjna ma charakter redakcyjny i polega na dostosowaniu postanowień kodeksowych do nowej, aktualnej terminologii przyjętej w Prawie oświatowym. Sam mechanizm prawny oraz wymiar urlopu szkoleniowego dla pracownika w znowelizowanym art. 103² § 1 pkt 3 k.p. nie zostały natomiast zmodyfikowane.
Zmiana, o której mowa, weszła w życie z dniem 1 września 2019 r.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz uprawnienia dokształcającego się pracownika

W art. 103¹ § 1 k.p. zdefiniowano wyrażenie „podnoszenie kwalifikacji zawodowych”.

W rozumieniu k.p. podnoszenie kwalifikacji zawodowych oznacza zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą.

Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługują – na podstawie art. 1031 § 2 k.p. – określone uprawnienia, a mianowicie:

• urlop szkoleniowy,
• zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Urlop szkoleniowy przysługuje w wymiarze:

• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych,
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego,
• 6 dni – dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie lub egzaminu zawodowego (w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 2019 r.),
• 21 dni w ostatnim roku studiów – na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego.

Urlopu szkoleniowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Oprócz urlopu szkoleniowego oraz zwolnienia od pracy, praco-dawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia. W świetle postanowień art. 103³ k.p. świadczeniami tymi może być w szczególności pokrycie opłat za kształcenie, przyjazd na zajęcia, podręczniki i zakwaterowanie.

Umowa szkoleniowa

Zgodnie z art. 103⁴ § 1 k.p., pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowę te zawiera się w formie pisemnej.

Nie ma obowiązku zawierania powyższej umowy, jeżeli pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Umowa szkoleniowa nie może jednak obejmować postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy k.p. dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Innymi słowy, w umowie pracodawca nie może np. ustalić, że pracownikowi przysługuje urlop szkoleniowy w wymiarze niższym niż określony w art. 103² § 1 k.p. albo że za czas zwolnienia od pracy pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

Okoliczności, w których pracownik jest obowiązany do zwrotu kosztów szkolenia poniesionych przez pracodawcę z tytułu dodatkowych świadczeń

W art. 103⁵ k.p. ustawodawca określił przypadki, których zaistnienie rodzi po stronie pracownika obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, z tytułu dodatkowych świadczeń. Zwrot kosztów, o którym mowa, następuje w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia. Oznacza to, że do zwrotu kosztów na wyżej wskazanych zasadach jest obowiązany pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

• który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmuje podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
• z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia
  z jego winy, w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej, nie dłuższym niż 3 lata,
• który w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej, nie dłuższym jednak niż 3 lata, rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn wskazanych w art. 94³ k.p., czyli z powodu mobbingu,
• który w okresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego zakończeniu, w terminie określonym w umowie szkoleniowej, nie dłuższym niż 3 lata, rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 k.p. (niewykonanie przez pracodawcę przeniesienia pracownika do innej pracy mimo takiego zalecenia wynikającego
  z orzeczenia lekarskiego lub ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika) lub art. 94³ k.p. (mobbing), pomimo braku przyczyn wskazanych w tych przepisach.

Zwrot kosztów odnosi się wyłącznie do dodatkowych świadczeń (opłaty za kształcenie, przejazdy, podręczniki, czy zakwaterowanie), nie dotyczy natomiast wynagrodzenia za czas urlopu szkoleniowego oraz zwolnień od pracy.

Sytuacja prawna pracownika dokształcającego się we własnym zakresie

Pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na innych zasadach niż określone w art. 103¹–103⁵ k.p., czyli we własnym zakresie (bez inicjatywy albo zgody pracodawcy) nie przysługują z mocy ustawy żadne świadczenia. Pracownikowi takiemu pracodawca może natomiast przyznać:

• zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia,
• urlop bezpłatny.

Wymiar zwolnienia oraz urlopu bezpłatnego, o których wyżej mowa, ustala się w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem (art. 103⁶ k.p.).

Świadczenia przysługujące pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe w aspekcie podatkowym i ubezpieczeniowym

Wartość świadczeń przyznanych zgodnie z przepisami k.p. przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych – z wyjątkiem wynagrodzeń otrzymanych za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy oraz za czas urlopu szkoleniowego – jest zwol-niona z podatku dochodowego od osób fizycznych (art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz.U. z 2019 r. poz. 1387).
Analogicznie rozwiązano kwestię oskładkowania wspomnianych świadczeń. Wynika z tego, że podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe nie stanowi wartość świadczeń przyznanych zgodnie z przepisami k.p. przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego pracownika. Składki odprowadza się jednak od wynagrodzeń otrzymanych za czas urlopu szkoleniowego oraz za czas zwolnień z części dnia pracy, przysługujących pracownikom podejmującym naukę lub podnoszącym kwalifikacje zawodowe w formach pozaszkolnych (§ 2 ust. 1 pkt 29 rozp. MPiPS z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, Dz.U. Nr 161, poz. 1106, z późn. zm.).

Maciej Ofierski