Do obu tych grup stosuje się rozp. MEN z dn. 22.02.2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. z 2019 r. poz. 391), z tym że do uczniów i słuchaczy wprost, a do pracowników młodocianych – odpowiednio.

Praktyczna nauka zawodu uczniów jest organizowana przez szkołę, a praktyczna nauka zawodu młodocianych – przez pracodawcę, który zawarł z nimi umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Umowa o organizację praktycznej nauki zawodu

Przepis art. 120 ust. 1 u.p.o. wskazuje podmioty, w których może odbywać się praktyczna nauka zawodu. Są to: pracodawcy lub indywidualne gospodarstwa rolne, zapewniający rzeczywiste warunki pracy, a także centra kształcenia zawodowego, warsztaty szkolne, pracownie szkolne i placówki kształcenia ustawicznego. Podstawą organizowania praktycznej nauki zawodu jest umowa, którą szkoła zawiera z podmiotem realizującym te zajęcia. Wymóg ten nie obowiązuje, jeżeli szkoła organizuje dla swoich uczniów praktyczną naukę zawodu we własnych warsztatach czy pracowniach.

Jeżeli więc praktyczna nauka zawodu odbywa się poza daną szkołą, stronami umowy o jej organizację są: dyrektor tej szkoły oraz podmiot przyjmujący uczniów na tę naukę. Odpowiednio, w przypadku młodocianego pracownika umowę z podmiotem prowadzącym praktyczną naukę zawodu zawiera pracodawca, który zatrudnia młodocianego.

Umowa powinna określać w szczególności sposób ponoszenia kosztów realizowania praktycznej nauki zawodu. Zgodnie z wytycznymi § 7 ust. 2 cyt. rozp. w treści umowy należy określić:

• nazwę i adres podmiotu przyjmującego uczniów na praktyczną naukę zawodu oraz miejsce jej odbywania,
• nazwę i adres szkoły kierującej uczniów na praktyczną naukę zawodu,
• zawód, w którym będzie prowadzona praktyczna nauka zawodu,
• listę zawierającą imiona i nazwiska uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu, z podziałem na grupy,
• formę praktycznej nauki zawodu (zajęcia praktyczne lub praktyki zawodowe) i jej zakres, a w przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia – także liczbę dni w tygodniu, w których zajęcia praktyczne odbywają się u pracodawców,
• terminy rozpoczęcia i zakończenia praktycznej nauki zawodu,
• prawa i obowiązki stron umowy, ze szczególnym uwzględnieniem praw i obowiązków określonych w § 8 cyt. rozp.,
• sposób ponoszenia przez strony umowy kosztów realizacji praktycznej nauki zawodu wraz z kalkulacją tych kosztów, z uwzględnieniem § 9 cyt. rozp.,
• dodatkowe ustalenia stron umowy związane z odbywaniem praktycznej nauki zawodu, w tym sposób zgłaszania i uwzględniania wniosków, o których mowa w § 4 ust. 11 cyt. rozp.

Do umowy dołącza się program nauczania danego zawodu (§ 7 ust. 3 cyt. rozp.). Pracodawca, który zawarł z młodocianym umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, zawiera z innym podmiotem przyjmującym młodocianego na praktyczną naukę zawodu umowę o zorganizowanie dla młodocianego zajęć uzupełniających z zakresu praktycznej nauki zawodu niezrealizowanych u tego pracodawcy. Do umowy tej stosuje się odpowiednio przepisy § 7 ust. 2 i 3 cyt. rozp. (patrz wyżej).

Nowością jest możliwość realizowania praktycznej nauki zawodu za granicą – zgodnie z art. 120 ust. 1a u.p.o. może się ona odbywać na podstawie umów międzynarodowych lub porozumień o współpracy bezpośredniej zawieranych przez szkoły, jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej lub w ramach programów edukacyjnych Unii Europejskiej. W przypadku zawarcia umowy o praktyczną naukę zawodu organizowaną za granicą dyrektor szkoły, zgodnie z § 7 ust. 5 cyt. rozp., niezwłocznie przekazuje organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny informację zawierającą:

• miejsce odbywania praktycznej nauki zawodu;
• określenie podmiotu, z którym została zawarta umowa;
• liczbę uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu na podstawie tej umowy;
• terminy, w jakich jest odbywana praktyczna nauka zawodu na podstawie tej umowy.

Formy i wymiar zajęć praktycznej nauki zawodu

Praktyczna nauka zawodu jest organizowana w formie zajęć praktycznych, a w technikum, branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej – także w formie praktyk zawodowych (§ 4 ust. 1 cyt. rozp.).

Zajęcia praktyczne organizuje się dla uczniów i młodocianych w celu opanowania przez nich umiejętności zawodowych niezbędnych do podjęcia pracy w danym zawodzie, a w przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia – również w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Z kolei praktyki zawodowe organizuje się dla uczniów w celu zastosowania i pogłębienia zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy.

Zajęcia praktyczne u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia, odbywają się na podstawie:

• umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, zawartej między młodocianym a pracodawcą albo
• umowy o praktyczną naukę zawodu, zawartej między dyrektorem szkoły a pracodawcą przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu.

Z kolei praktyki zawodowe organizowane u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia, odbywają się na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, zawartej pomiędzy dyrektorem szkoły a pracodawcą przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu w formie praktyk zawodowych.

Zajęcia praktyczne organizuje się w czasie trwania zajęć dydaktyczno-wychowawczych. W przypadkach uzasadnionych specyfiką danego zawodu zajęcia praktyczne odbywane u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia mogą być organizowane także w okresie ferii letnich. Natomiast praktyki zawodowe uczniów mogą być organizowane w czasie całego roku szkolnego, w tym również w okresie ferii letnich.

Jeżeli praktyki zawodowe lub zajęcia praktyczne odbywane u pracodawców, w tym na zasadach dualnego systemu kształcenia, organizowane są w okresie ferii letnich na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu, odpowiedniemu skróceniu ulega czas trwania zajęć dydaktyczno-wychowawczych dla uczniów odbywających te praktyki lub zajęcia.

Wiedzę i umiejętności oraz kompetencje personalne i społeczne nabywane przez uczniów na zajęciach praktycznych i praktykach zawodowych, a także wymiar godzin tych zajęć i praktyk określa program nauczania danego zawodu.

W przypadku zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia pracodawca, w sposób określony w umowie, o której mowa w § 7 cyt. rozp., może zgłaszać dyrektorowi szkoły wnioski do treści programu nauczania danego zawodu w zakresie zajęć praktycznych, które są u niego realizowane.

Liczba godzin zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia nie może być niższa niż:

• w przypadku branżowej szkoły I stopnia – minimalny łączny wymiar godzin zajęć praktycznych określony dla branżowej szkoły I stopnia, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 3 u.p.o. (ramowe plany nauczania),
• w przypadku branżowej szkoły II stopnia, technikum i szkoły policealnej – 30% i nie wyższa niż 100% minimalnego łącznego wymiaru godzin zajęć praktycznych określonego odpowiednio dla branżowej szkoły II stopnia, technikum lub szkoły policealnej, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 3 u.p.o. (ramowe plany nauczania).

W technikum, branżowej szkole II stopnia i w szkole policealnej, które organizują zajęcia praktyczne odbywane u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia, łączny wymiar praktycznej nauki zawodu jest równy sumie liczby godzin zajęć praktycznych, określonej w programie nauczania danego zawodu, w tym organizowanych na zasadach dualnego systemu kształcenia, i liczby godzin praktyk zawodowych, określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 46 ust. 1 pkt 3 u.p.o. (podstawy programowe kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego), w tym organizowanych na zasadach dualnego systemu kształcenia.

Dobowy wymiar godzin zajęć praktycznej nauki zawodu nie może przekraczać: 6 godzin – dla uczniów w wieku do lat 16, oraz 8 godzin – dla uczniów w wieku powyżej 16 lat. W uzasadnionych przypadkach wynikających ze specyfiki funkcjonowania ucznia niepełnosprawnego w wieku powyżej 16 lat dopuszcza się możliwość obniżenia dobowego wymiaru godzin zajęć praktycznej nauki zawodu do 7 godzin.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach dopuszcza się możliwość przedłużenia dobowego wymiaru godzin zajęć praktycznej nauki zawodu, ale tylko dla uczniów w wieku powyżej 18 lat – nie dłużej jednak niż do 12 godzin, przy zachowaniu łącznego tygodniowego wymiaru godzin obowiązkowych zajęć edukacyjnych, określonego w ramowym planie nauczania dla danego typu szkoły, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 3 u.p.o. Przedłużenie, o którym mowa, jest możliwe tylko u tych pracodawców albo w tych indywidualnych gospodarstwach rolnych, gdzie przedłużony dobowy wymiar czasu pracy wynika z rodzaju pracy lub jej organizacji. Praktyczna nauka zawodu może być organizowana w systemie zmianowym, z tym że w przypadku uczniów w wieku poniżej 18 lat nie może wypadać w porze nocnej. Praktyczna nauka zawodu na statkach morskich i śródlądowych może być realizowana przez pełnienie wacht.

W myśl § 6 ust. 1 cyt. rozp. uczeń lub młodociany może odbywać praktyczną naukę zawodu w grupach lub indywidualnie, przy czym liczba uczniów lub młodocianych w grupie powinna umożliwiać realizację programu nauczania danego zawodu i uwzględniać specyfikę nauczanego zawodu, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, normy ergonomii i dostępności oraz przepisy dotyczące prac wzbronionych młodocianym, warunki lokalowe i techniczne w miejscu odbywania praktycznej nauki zawodu, a także szczególne potrzeby uczniów lub młodocianych, w tym wynikające z ich niepełnosprawności.

Podziału uczniów lub młodocianych na grupy dokonują odpowiednio dyrektor szkoły lub pracodawca, który zawarł z młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, w porozumieniu z podmiotem przyjmującym odpowiednio uczniów lub młodocianych na praktyczną naukę zawodu.

Obowiązki szkoły, podmiotu przyjmującego oraz organu prowadzącego

Szkoły kierujące uczniów na praktyczną naukę zawodu, organy prowadzące szkoły (placówki) oraz podmioty przyjmujące uczniów i młodocianych zobowiązane zostały przepisami cyt. rozp. do wykonywania ściśle określonych zadań.

 

Zgodnie z § 8 ust. 1 cyt. rozp. szkoła kierująca uczniów na praktyczną naukę zawodu:

• nadzoruje realizację programu praktycznej nauki zawodu,
• współpracuje z podmiotem przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu,
• zapewnia ubezpieczenie uczniów od następstw nieszczęśliwych wypadków,
• akceptuje wyznaczonych instruktorów praktycznej nauki zawodu i opiekunów praktyk zawodowych lub wyznacza do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nauczycieli praktycznej nauki zawodu,
• zwraca uczniom odbywającym praktyczną naukę zawodu w miejscowościach poza ich miejscem zamieszkania i poza siedzibą szkoły, mającym możliwość codziennego powrotu do miejsca zamieszkania lub siedziby szkoły, równowartość kosztów przejazdów środkami komunikacji publicznej, z uwzględnieniem ulg przysługujących uczniom,
• zapewnia uczniom odbywającym praktyczną naukę zawodu w miejscowościach poza siedzibą szkoły, do których codzienny dojazd nie jest możliwy, nieodpłatne zakwaterowanie i opiekę oraz ryczałt na wyżywienie w wysokości nie niższej niż 40% diety przysługującej pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju,
• przygotowuje kalkulację ponoszonych przez szkołę kosztów realizacji praktycznej nauki zawodu, w ramach przyznanych przez organ prowadzący środków finansowych.

Szkoły prowadzące kształcenie zawodowe (z wyjątkiem szkół artystycznych) mają obowiązek przekazywać podmiotom przyjmującym uczniów na praktyczną naukę zawodu na podstawie umowy szkoły z tym podmiotem środki finansowe wynikające z tej umowy, umożliwiające uczniom odbycie praktycznej nauki zawodu (art. 121 u.p.o.).

Zgodnie z § 9 ust. 1 cyt. rozp. organy prowadzące szkoły, które organizują praktyczną naukę zawodu poza szkołą, zapewniają środki finansowe umożliwiające uczniom odbycie praktycznej nauki zawodu. Środki te przeznaczone są na refundowanie pracodawcom:

• wynagrodzenia instruktorów praktycznej nauki zawodu, o których mowa w § 10 ust. 2 pkt 1 cyt. rozp., prowadzących zajęcia praktyczne z uczniami, w tym także zajęcia praktyczne odbywane u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia – do wysokości minimalnej stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela kontraktowego posiadającego dyplom ukończenia kolegium nauczycielskiego, określonej w odrębnych przepisach;
• dodatku szkoleniowego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, o których mowa w § 10 ust. 2 pkt 2 cyt. rozp., prowadzących zajęcia praktyczne z uczniami, w tym także zajęcia praktyczne odbywane u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia – w wysokości nie niższej niż 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego przez Prezesa GUS; dodatek ustala i wypłaca pracodawca;
• kosztów odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, niezbędnych na danym stanowisku szkoleniowym, przydzielonych uczniom na okres zajęć praktycznych prowadzonych u pracodawcy w danym roku szkolnym, w tym także zajęć praktycznych odbywanych u pracodawców na zasadach dualnego systemu kształcenia – do wysokości 20% ww. przeciętnego wynagrodzenia;
• diety i świadczeń, o których mowa w § 8 ust. 2 pkt 8 i 9 cyt. rozp.

Zgodnie z § 8 ust. 2 pkt 1 cyt. rozp. podmioty przyjmujące uczniów lub młodocianych na praktyczną naukę zawodu zapewniają warunki materialne do jej realizacji, w szczególności:

• stanowiska szkoleniowe wyposażone w niezbędne urządzenia, sprzęt, narzędzia, materiały i dokumentację techniczną, uwzględniające wymagania bhp,
• odzież, obuwie robocze, środki ochrony indywidualnej i higieny osobistej przysługujące pracownikom na danym stanowisku pracy,
• pomieszczenia do przechowywania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej,
• nieodpłatne posiłki profilaktyczne i napoje przysługujące pracowni-kom na danym stanowisku pracy, zgodnie z odrębnymi przepisami,
• dostęp do urządzeń higieniczno-sanitarnych i pomieszczeń socjalno-bytowych.

Ponadto podmioty przyjmujące:

• wyznaczają nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz opiekunów praktyk zawodowych,
• zapoznają uczniów lub młodocianych z organizacją pracy, regulaminem pracy, w szczególności w zakresie przestrzegania porządku
  i dyscypliny pracy, oraz zasadami i przepisami bhp,
• nadzorują przebieg praktycznej nauki zawodu,
• sporządzają dokumentację powypadkową, w razie wypadku podczas praktycznej nauki zawodu,
• współpracują ze szkołą lub z pracodawcą,
• powiadamiają szkołę lub pracodawcę o naruszeniu przez ucznia lub młodocianego regulaminu pracy,
• zapewniają uczniom odbywającym praktykę zawodową na statkach morskich i śródlądowych dietę na zasadach uzgodnionych z armatorem,
• zapewniają uczniom odbywającym praktykę zawodową na statkach morskich i śródlądowych, wyokrętowanym ze statku za granicą wskutek wypadku lub choroby, świadczenia na zasadach określonych dla załóg tych statków.

Osoby uprawnione do prowadzenia praktycznej nauki zawodu

Zgodnie z § 10 ust. 1 cyt. rozp. zajęcia praktyczne prowadzą nauczyciele. Jeżeli zajęcia te realizowane są u pracodawców oraz w indywidualnych gospodarstwach rolnych, to mogą je także prowadzić instruktorzy praktycznej nauki zawodu.

Instruktorami praktycznej nauki zawodu mogą być:

• pracownicy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza z uczniami lub młodocianymi stanowi podstawowe zajęcie i jest wykonywana w tygodniowym wymiarze godzin przewidzianym dla nauczycieli, albo
• pracodawcy lub wyznaczeni przez nich pracownicy albo osoby prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza z uczniami lub młodocianymi nie stanowi podstawowego zajęcia lub jest wykonywana w tygodniowym wymiarze godzin niższym niż przewidziany dla nauczycieli, w ramach obowiązującego ich tygodniowego czasu pracy.

Zgodnie z § 10 ust. 3 cyt. rozp. instruktorzy praktycznej nauki zawodu muszą posiadać:

• ukończony kurs pedagogiczny dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, którego program został przygotowany zgodnie z ramowym programem kursu pedagogicznego dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, określonym w załączniku do cyt. rozp., i zatwierdzony przez kuratora oświaty lub
• ukończony kurs pedagogiczny, którego program został zatwierdzony przez kuratora oświaty i obejmował łącznie co najmniej 70 godzin zajęć z psychologii, pedagogiki i metodyki oraz 10 godzin praktyki metodycznej, lub
• ukończony przed 6 stycznia 1993 r. kurs pedagogiczny uprawniający do pełnienia funkcji instruktora praktycznej nauki zawodu, lub
• w przypadku praktycznej nauki zawodu odbywanej na statku morskim lub śródlądowym – ukończone szkolenie dydaktyczne dla instruktora, potwierdzone świadectwem przeszkolenia dydaktycznego dla instruktora wydanym przez dyrektora urzędu morskiego, lub
• przygotowanie pedagogiczne wymagane od nauczycieli, lub
• kwalifikacje wymagane od nauczycieli praktycznej nauki zawodu, określone w rozp. MEN z dn. 1.08.2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz.U. z 2017 r. poz. 1575, ze zm.).

Instruktorzy praktycznej nauki zawodu, którzy spełniają co najmniej jedno z wymagań określonych w pkt 1–5 powyższego wyliczenia, muszą ponadto posiadać:

1) tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, i co najmniej trzyletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz:

a) świadectwo ukończenia technikum, branżowej szkoły II stopnia, technikum uzupełniającego lub szkoły równorzędnej lub

b) świadectwo ukończenia szkoły policealnej lub dyplom ukończenia szkoły pomaturalnej lub policealnej, lub

2) tytuł robotnika wykwalifikowanego lub równorzędny w zawodzie, którego będą nauczać, i co najmniej czteroletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz:

a) świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego, liceum technicznego, liceum profilowanego, uzupełniającego liceum ogólnokształcącego lub

b) świadectwo ukończenia technikum, branżowej szkoły II stopnia i technikum uzupełniającego, kształcących w innym zawodzie niż ten, którego będą nauczać, lub

c) świadectwo ukończenia średniego studium zawodowego, lub

3) dyplom ukończenia studiów:

a) na kierunku odpowiednim dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej dwuletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub

b) na innym kierunku niż odpowiedni dla zawodu, którego będą nauczać, oraz co najmniej czteroletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, lub

4) tytuł zawodowy w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie pokrewnym do zawodu, którego będą nauczać, i co najmniej sześcioletni staż pracy w zawodzie, którego będą nauczać, oraz świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia, lub

5) tytuł mistrza w zawodzie, którego będą nauczać, lub w zawodzie wchodzącym w zakres zawodu, którego będą nauczać.

Z kolei praktyki zawodowe organizowane u pracodawców lub w indywidualnych gospodarstwach rolnych są prowadzone pod kierunkiem opiekunów praktyk zawodowych, którymi – zgodnie z § 11 cyt. rozp. – mogą być pracodawcy lub wyznaczeni przez nich pracownicy albo osoby prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne. Praktyki zawodowe organizowane w podmiotach innych niż tu wymienione są prowadzone pod kierunkiem nauczycieli.

Przepisy § 12 cyt. rozp. gwarantują opiekunom praktyk zawodowych szczególne uprawnienia. Pracodawca, u którego organizowana jest praktyka zawodowa uczniów, może zwolnić częściowo lub całkowicie opiekuna praktyk zawodowych od świadczenia pracy wynikającej z umowy o pracę ze względu na specyfikę działalności prowadzonej przez pracodawcę lub liczbę uczniów odbywających praktykę zawodową. Za czas częściowego lub całkowitego zwolnienia od świadczenia pracy opiekunowi praktyk zawodowych przysługuje wynagrodzenie miesięczne obliczone jak za urlop wypoczynkowy. W przypadku gdy opiekun praktyk zawodowych nie został zwolniony od świadczenia pracy, pracodawca ustala i wypłaca mu dodatek szkoleniowy w wysokości nie niższej niż 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, włącznie z wypłatami z zysku, w czwartym kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego przez Prezesa GUS. Ponadto opiekun praktyk może otrzymać od pracodawcy za okres prowadzenia praktyk zawodowych premię w wysokości nie niższej niż 10% przeciętnego wynagrodzenia, o którym wyżej mowa.

Te same uprawnienia, z wyjątkiem dodatku szkoleniowego, przysługują opiekunom praktyk zawodowych prowadzonych na statkach morskich i śródlądowych. Osoby pełniące tę funkcję mają jeszcze prawo do dodatku w wysokości nie niższej niż 10% przeciętnego wynagrodzenia, o którym wyżej mowa, jeżeli opieka nad uczniami stanowi dla nich dodatkowe zajęcie. Opiekunom, dla których opieka nad uczniami stanowi podstawowe zajęcie, przysługuje natomiast dieta na zasadach uzgodnionych z armatorem, wypłacana bez względu na strefę pływania.

Wymogiem ustawowym, któremu podlegają wszystkie osoby prowadzące praktyczną naukę zawodu – nauczyciele i instruktorzy praktycznej nauki zawodu oraz opiekunowie praktyk zawodowych – jest niekaralność. Zgodnie z art. 120 ust. 3a u.p.o., po pierwsze, osoby te nie mogą być karane za:

• umyślne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu,
• przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności,
• przestępstwo przeciwko rodzinie i opiece, z wyjątkiem przestępstwa określonego w art. 209 ustawy z dn. 6.06.1997 r. – Kodeks karny (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1600 i 2077),
• przestępstwo określone w rozdziale 7 ustawy z dn. 29.07.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1030, 1490 i 1669).

Po drugie, osoby te nie mogą mieć orzeczonego zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi lub zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Spełnienie tego warunku potwierdzane jest oświadczeniem osoby prowadzącej praktyczną naukę zawodu.

Przygotowanie zawodowe młodocianych pracowników

Zgodnie z art. 190 § 1 i 2 k.p. młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 15 lat, z zastrzeżeniem art. 191 § 2¹–2³ k.p. Wyjątki te wprowadzono do k.p. po to, aby absolwenci szkoły podstawowej, którzy w dniu ukończenia szkoły nie ukończyli jeszcze 15 lat, mogli spełniać obowiązek nauki poprzez realizowanie przygotowania zawodowego u pracodawcy jako młodociani pracownicy.

Przypomnijmy, że młodociani nieposiadający kwalifikacji zawodowych mogą być zatrudniani tylko w celu przygotowania zawodowego. Co do zasady uczeń, który kończy ośmioletnią szkołę podstawową, ma albo skończone 15 lat, albo ukończy 15 lat w roku kalendarzowym,
w którym kończy tę szkołę. Dlatego postanowienia art. 191 § 2¹–2³ k.p. pozwalają, by:

• osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołą podstawową, niemająca 15 lat, była zatrudniana na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym kończy 15 lat;
• osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, niemająca 15 lat, z wyjątkiem ww. osoby, była zatrudniana na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu;
• osoba, która nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej, niemająca 15 lat, była zatrudniana na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

Warto jeszcze zwrócić uwagę na przepis art. 191¹ k.p., stanowiący, że osoba, która ukończyła 18 lat w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym ukończyła tę szkołę. Regulacja ta umożliwia uczniom z niepełnosprawnościami, którzy uzyskali pełnoletniość, kontynuowanie kształcenia w formie przygotowania zawodowego u pracodawcy na zasadach dotyczących młodocianych pracowników.

Warunki odbywania przygotowania zawodowego przez młodocianych określa rozp. RM z dn. 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2010, ze zm.). Przepisy te przewidują dwie formy przygotowania zawodowego młodocianych pracowników:

• naukę zawodu – która ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze wykwalifikowanego pracownika lub czeladnika i obejmuje praktyczną naukę zawodu, organizowaną u pracodawcy na zasadach określonych w komentowanym wyżej rozp. MEN z dn. 22.02.2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu (Dz.U. z 2019 r. poz. 391), oraz dokształcanie teoretyczne,
• przyuczenie do wykonywania określonej pracy – które ma na celu przygotowanie młodocianego do pracy w charakterze przyuczonego pracownika i może dotyczyć wybranych prac związanych z nauką zawodu, o której mowa w § 6 ust. 2 i 3 rozp. RM z dn. 28.05.1996 r.

Osobami uprawnionymi do prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych są: pracodawca, osoba prowadząca zakład pracy w imieniu pracodawcy, osoba zatrudniona u pracodawcy. Od osób tych wymaga się posiadania kwalifikacji wymaganych od instruktorów praktycznej nauki zawodu, określonych w ww. rozp. MEN z dn. 22.02.2019 r. Wymóg ten nie dotyczy pracodawców, w imieniu których przygotowanie zawodowe młodocianych prowadzą uprawnieni do tego pracownicy.

Pracodawca ma obowiązek zawrzeć z młodocianym pisemną umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego (zarówno w przypadku nauki zawodu, jak i przyuczenia do wykonywania określonej pracy), zgodnie z art. 195 § 1 k.p. Umowa powinna określać w szczególności:

• rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
• czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
• sposób dokształcania teoretycznego,
• wysokość wynagrodzenia.

O zawarciu umowy pracodawca zawiadamia wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania młodocianego, a w przypadku pracodawcy będącego rzemieślnikiem – również izbę rzemieślniczą właściwą ze względu na siedzibę rzemieślnika.

Nauka zawodu – zasady organizacji

Zgodnie z art. 120a u.p.o. pracodawca zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu, kierujący ich na dokształcanie teoretyczne do branżowej szkoły I stopnia, ustala z dyrektorem szkoły:

• zakres kształcenia zawodowego zapewnianego przez szkołę i pracodawcę, wynikający z programu nauczania zawodu,
• liczbę dni w tygodniu, w których zajęcia praktyczne odbywają się u pracodawcy,
• sposób monitorowania przez każdą ze stron realizacji programu nauczania zawodu.

Te ustalenia stanowią załącznik do umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu.

Zgodnie z § 5 cyt. rozp. umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu zawiera pracodawca z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do branżowych szkół I stopnia. Jeżeli młodociany nie dokształca się w tej szkole, umowa może być zawarta w innym terminie.

Co do zasady, nauka zawodu trwa nie dłużej niż 36 miesięcy. Przepisy § 12 cyt. rozp. dopuszczają od tej reguły następujące odstępstwa:

• pracodawca, na wniosek młodocianego, albo izba rzemieślnicza, na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego, może przedłużyć czas trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, jeżeli młodociany dokształcający się w branżowej szkole I stopnia nie otrzymał promocji do klasy programowo wyższej lub nie ukończył szkoły – umożliwi to młodocianemu dokończenie nauki w szkole; w innych uzasadnionych przypadkach czas trwania nauki zawodu może zostać przedłużony nie więcej niż o 6 miesięcy;
• pracodawca, na wniosek młodocianego, a jeżeli pracodawcą jest rzemieślnik – izba rzemieślnicza, na wniosek pracodawcy będącego rzemieślnikiem i młodocianego, może wyrazić zgodę na skrócenie czasu trwania nauki zawodu, nie więcej jednak niż o 12 miesięcy, jeżeli młodociany nie dokształca się w branżowej szkole I stopnia.

Zawody, w których odbywa się nauka zawodu, określa rozp. MEN z dn. 15.02.2019 r. w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 316). Nauka zawodu u pracodawców będących rzemieślnikami może odbywać się także w zawodach odpowiadających danemu rodzajowi rzemiosła, nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, określonych w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy.

Zatrudnienie młodocianego odbywającego naukę zawodu jest dopuszczalne tylko przy pracach objętych programem praktycznej nauki zawodu.

Omawiane rozp. RM z dn. 28.05.1996 r. nakłada na pracodawców zatrudniających młodocianych w celu nauki zawodu określone obowiązki. Zgodnie z § 8 cyt. rozp. pracodawca:

• realizuje program nauczania uwzględniający podstawę programową kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego określonym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego w zakresie nauczanego zawodu lub realizuje program zapewniający spełnienie wymagań egzaminacyjnych określonych w standardach będących podstawą przeprowadzania egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika w zawodach nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, określonych w rozp. MPiPS z dn. 07.08.2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 227);
• zapewnia, aby osoby szkolące młodocianych posiadały kwalifikacje wymagane od instruktorów praktycznej nauki zawodu, określone w przepisach MEN z dn. 22.02.2019 r.

Pracodawca, który zatrudnia w celu nauki zawodu większą liczbę młodocianych, niż wynika to z jego potrzeb, może zawierać z młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, jednak nie krótszy niż okres kształcenia określony w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego lub okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika. Przepis § 8 pkt 1 cyt. rozp. stosuje się odpowiednio.

Pracodawca zatrudniający młodocianych w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu:

• kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do branżowej szkoły I stopnia albo
• kieruje ich na dokształcanie teoretyczne do centrum kształcenia zawodowego lub do szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe realizowane w formie turnusu dokształcania teoretycznego młodocianych, zgodnie z rozp. MEN z dn. 19.03.2019 r. w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych (Dz.U. z 2019 r. poz. 652), albo
• organizuje dokształcanie teoretyczne we własnym zakresie; w tym przypadku pracodawca realizuje obowiązkowe zajęcia edukacyjne z zakresu teoretycznego kształcenia zawodowego wynikające z odpowiedniego programu.

Młodocianym zatrudnionym w celu nauki zawodu i dokształcającym się w centrum kształcenia zawodowego lub w szkole prowadzącej kształcenie zawodowe realizowane w formie turnusu dokształcania teoretycznego młodocianych, znajdujących się w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania i miejsce pracy młodocianych, pracodawca może sfinansować koszty dojazdu i pobytu w centrum lub szkole.

Wiedza i umiejętności nabyte przez młodocianego podczas nauki zawodu są sprawdzane w trakcie egzaminu. Młodociani zatrudnieni u pracodawców niebędących rzemieślnikami zdają:

• egzamin zawodowy – jeżeli dokształcają się w branżowej szkole I stopnia,
• egzamin eksternistyczny zawodowy, przeprowadzany przez o.k.e. – jeżeli dokształcają się u pracodawcy albo na turnusie dokształcania teoretycznego młodocianych organizowanym przez centrum kształcenia zawodowego lub szkołę prowadzącą kształcenie zawodowe.

Inaczej kształtuje się sytuacja młodocianych zatrudnionych u pracodawców będących rzemieślnikami – osoby te zdają egzamin kwalifikacyjny na tytuł czeladnika przeprowadzany przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych zgodnie z rozp. MEN z dn. 10.01.2017 r. w sprawie egzaminu czeladniczego, egzaminu mistrzowskiego oraz egzaminu sprawdzającego, przeprowadzanych przez komisje egzaminacyjne izb rzemieślniczych (Dz.U. z 2017 r. poz. 89, ze zm.).

Pracodawca zatrudniający młodocianych pokrywa koszty przeprowadzania egzaminów, o których wyżej mowa, zdawanych w pierwszym wyznaczonym terminie, może też pokryć koszty egzaminu poprawkowego.

Przyuczenie do wykonywania określonej pracy – zasady organizacji

Przyuczenie młodocianego do wykonywania określonej pracy trwa od 3 do 6 miesięcy i kończy się egzaminem sprawdzającym. W przypadku młodocianych uczestników OHP okres trwania przyuczenia może zostać przedłużony do czasu ukończenia ośmioletniej szkoły podstawowej – z tym że nie może trwać łącznie dłużej niż 22 miesiące.

Czas trwania, zakres oraz program przyuczenia ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wybrane treści programu nauczania uwzględniającego podstawę programową kształcenia w zawodzie szkolnictwa branżowego określonym w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego lub programu zapewniającego spełnienie wymagań egzaminacyjnych określonych w standardach będących podstawą przeprowadzania egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika w zawodach nieujętych w klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego, określonych w rozp. MPiPS z dn. 07.08.2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 227).

Egzamin sprawdzający składa się albo bezpośrednio u pracodawcy (w przypadku młodocianych zatrudnionych u pracodawców niebędących rzemieślnikami), albo przed komisją egzaminacyjną izby rzemieślniczej, na zasadach określonych przez Związek Rzemiosła Polskiego (w przypadku młodocianych zatrudnionych u pracodawców będących rzemieślnikami). Młodocianemu, który złożył egzamin z wynikiem pozytywnym, pracodawca lub izba rzemieślnicza wydają zaświadczenie stwierdzające nabycie umiejętności w wykonywaniu prac będących przedmiotem przyuczenia i określające jego rodzaj, czas trwania i uzyskaną ocenę. W razie negatywnego wyniku egzaminu pracodawca lub izba rzemieślnicza ustalają, na jaki okres należy przedłużyć przyuczenie – okres ten nie może przekroczyć 3 miesięcy.

Dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników 

Dofinansowanie kosztów, które pracodawca ponosi w związku z zatrudnianiem i kształceniem młodocianego, to jeden z ważniejszych mechanizmów włączania pracodawców w proces edukacji zawodowej. Udzielenie dofinansowania następuje na podstawie art. 122 u.p.o. i uzależnione jest od formy kształcenia i czasu jego trwania.

W myśl tych przepisów dofinansowanie, wypłacane ze środków Funduszu Pracy, przysługuje pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi pracownikami umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, jeżeli:

1) pracodawca lub osoba prowadząca zakład w imieniu pracodawcy albo osoba zatrudniona u pracodawcy posiada kwalifikacje wymagane do prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych określone w RM z dn. 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2010);

2) młodociany pracownik ukończył naukę zawodu i zdał:

a) egzamin czeladniczy zgodnie z MEN z dn. 10.01.2017 r. – w przypadku młodocianego zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego u pracodawcy będącego rzemieślnikiem,

b) egzamin zawodowy – w przypadku młodocianego zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego u pracodawcy niebędącego rzemieślnikiem;

3) młodociany pracownik ukończył przyuczenie do wykonywania określonej pracy i zdał egzamin, zgodnie z przepisami, o których mowa w pkt 1 nin. wyliczenia.

Dofinansowanie przyznaje wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania młodocianego pracownika, w drodze decyzji, po stwierdzeniu spełnienia wszystkich warunków.

Dofinansowanie przyznawane jest na wniosek pracodawcy złożony w terminie 3 miesięcy od dnia zdania przez młodocianego pracownika właściwego egzaminu. Do wniosku należy dołączyć:

• kopie dokumentów potwierdzających spełnienie warunku dotyczącego posiadania kwalifikacji do prowadzenia przygotowania zawodowego młodocianych,
• kopię umowy o pracę z młodocianym pracownikiem zawartej w celu przygotowania zawodowego,
• kopię odpowiednio dyplomu, certyfikatu lub świadectwa, potwierdzającego zdanie egzaminu, albo zaświadczenie potwierdzające zdanie tego egzaminu.

Wysokość kwoty dofinansowania kosztów kształcenia jednego młodocianego pracownika wynosi:

• w przypadku nauki zawodu – do 8081 zł przy okresie kształcenia wynoszącym 36 miesięcy; jeżeli okres kształcenia jest krótszy, kwotę dofinansowania wypłaca się w wysokości proporcjonalnej do okresu kształcenia;
• w przypadku przyuczenia do wykonywania określonej pracy – do 254 zł za każdy pełny miesiąc kształcenia.

Wyższą kwotę dofinansowania przewidziano dla pracodawców, którzy kształcą młodocianych w zawodach poszukiwanych na rynku pracy (deficytowych) – a więc tych wskazanych przez MEN w prognozie zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy. Jeżeli nauka zawodu prowadzona jest w tych właśnie zawodach, to wysokość kwoty dofinansowania kosztów kształcenia jednego młodocianego pracownika wynosi do 10 000 zł.

Omawiane przepisy przewidują możliwość proporcjonalnej wypłaty dofinansowania w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę z młodocianym. Zgodnie z art. 122 ust. 5 u.p.o. jeżeli umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego została rozwiązana z przyczyn niezależnych od pracodawcy (np. likwidacja, zmiany organizacyjne), a młodociany pracownik podjął naukę zawodu na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego u innego pracodawcy – przysługującą kwotę dofinansowania dzieli się między wszystkich pracodawców, proporcjonalnie do liczby miesięcy prowadzonej przez nich nauki zawodu. Dofinansowanie nie przysługuje jednak temu pracodawcy, z którym umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego została rozwiązana z winy pracodawcy – hipoteza tego przepisu obejmuje takie przesłanki rozwiązania umowy, jak np. niewypłacenie wynagrodzenia czy mobbing.

Kwoty dofinansowania podlegają waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli wskaźnik ten w roku kalendarzowym poprzedzającym rok, w którym następuje wypłata dofinansowania, wynosi co najmniej 105%.

Regulacja art. 122 ust. 11 u.p.o. nakazuje traktować dofinansowanie kosztów kształcenia młodocianych pracowników jako pomoc de minimis udzielaną zgodnie z warunkami określonymi w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1407/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis (Dz. Urz. UE L 352 z 24.12.2013, s. 1) lub rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1408/2013 z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (Dz. Urz. UE L 352 z 24.12.2013, s. 9).