Urlop wychowawczy oraz świadczenia przysługujące w jego okresie

Urlop wychowawczy stanowi przerwę w zatrudnieniu przeznaczoną na realizację przez pracownika obowiązków związanych z wychowaniem dziecka w okresie przypadającym po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim. Ponieważ urlop ten nie jest obowiązkiem, lecz uprawnieniem, to sam pracownik decyduje, czy i w jakim zakresie z niego skorzysta.

Podstawowe regulacje dotyczące urlopu wychowawczego zawiera Kodeks pracy w art. 186–1868.W przypadku nauczycieli mają one zastosowanie tylko w zakresie nieuregulowanym w pragmatyce służbowej, czyli KN (art. 91c ust. 1 KN). Odrębne uregulowanie w tej ustawie takich zagadnień, jak termin rozpoczęcia i zakończenia urlopu, rezygnacja z urlopu oraz relacja między urlopem wychowawczym a wypoczynkowym, wynika ze specyfiki funkcjonowania szkoły jako placówki feryjnej.

Osoby uprawnione do urlopu wychowawczego oraz podstawowe zasady udzielania tego urlopu

Osoby uprawnione do urlopu

Z urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem korzystać może pracownica – matka dziecka, i pracownik – ojciec dziecka, jeżeli pozostają w zatrudnieniu przez okres co najmniej 6 miesięcy. Uprawnionymi do urlopu wychowawczego są również opiekunowie dziecka.

Sześciomiesięczny ogólny staż pracy to jedyny wymóg nabycia prawa do urlopu wychowawczego. Do okresu tego wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, o ile podstawą wykonywania pracy były przepisy prawa pracy, a nie przepisy prawa cywilnego. Urlop wychowawczy to uprawnienie wynikające ze stosunku pracy; nie przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych.

Wymiar urlopu

Zgodnie z art. 186 § 2 k.p. wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Przykładowo, jeśli wniosek o urlop wychowawczy złoży rodzic pięciolatka, pracodawca udzieli mu urlopu, ale będzie mógł on trwać najdłużej jeden rok.

Wyjątkiem jest sytuacja sprawowania opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, które ze względu na stan zdrowia potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki pracownika. W takim wypadku, zgodnie z art. 186 § 3 k.p., pracownik może korzystać z urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18. roku życia. Co więcej, urlop ten przysługuje mu niezależnie od tego, czy korzystał już z niego uprzednio na ogólnych zasadach.

Urlopy w wymiarach, o których mowa wyżej, przysługują łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka.

Możliwość równoczesnego korzystania z urlopu

Zgodnie z art. 186 § 6 k.p. z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice lub opiekunowie dziecka. W takim przypadku łączny wymiar urlopu wychowawczego nie może przekraczać wymiaru podstawowego, o którym mowa wyżej. Do wniosku o udzielenie tego urlopu dołącza się pisemne oświadczenie drugiego z rodziców bądź opiekunów dziecka o okresie, w którym planuje on korzystać z urlopu wychowawczego.

Wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu

W myśl art. 186 § 4 i 5 k.p. każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z wymiaru urlopu określonego w art. 186 § 2 i 3 k.p. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Skorzystanie z urlopu wychowawczego w wymiarze co najmniej jednego miesiąca oznacza wykorzystanie przez rodzica lub opiekuna dziecka jednomiesięcznej części urlopu wychowawczego niepodlegającej przeniesieniu na drugiego z rodziców bądź opiekunów dziecka.

Stosownie do brzmienia art. 186 § 8 k.p. urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w 5 częściach.

Należy przy tym pamiętać o art. 1821c § 3 k.p., zgodnie z którym możliwa do wykorzystania liczba 5 części urlopu wychowawczego jest pomniejszana, w przypadku gdy rodzic dziecka zdecyduje się na korzystanie z urlopu rodzicielskiego w terminie późniejszym niż bezpośrednio po poprzedniej części urlopu rodzicielskiego (urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni może być udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu – liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego).

Prawo do urlopu przysługujące jednemu rodzicowi lub opiekunowi

Zgodnie z art. 186 § 9 k.p. rodzic dziecka ma prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy, jeżeli:

drugi rodzic dziecka nie żyje,
drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze do 36 miesięcy przysługuje także opiekunowi dziecka, jeżeli jest jedyną osobą, która zajmuje się opieką nad dzieckiem.

Zarówno do rodzica, jak i do opiekuna dziecka stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące:

warunków nabycia prawa do urlopu wychowawczego (art. 186 § 1 k.p.),
udzielania urlopu na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 6. roku życia (art. 186 § 2 k.p. zdanie drugie),
korzystania z urlopu wychowawczego udzielonego w celu osobistej opieki nad dzieckiem posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności (art. 186 § 3 k.p.),
udzielania urlopu wychowawczego na wniosek pracownika (art. 186 § 7 k.p.),
wykorzystania urlopu wychowawczego najwyżej w 5 częściach (art. 186 § 8 k.p.).

Wymogi formalne oraz tryb udzielenia urlopu

Pisemny wniosek pracownika

W myśl art. 186 § 7 k.p. urlopu wychowawczego udziela się na pisemny wniosek pracownika. Wniosek składa się w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika. Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie.

Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca udziela urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Do wniosku dołącza się dokumenty określone w rozp. MRPiPS z dn. 08.12.2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. poz. 2243).

Wymogi formalne

Zgodnie z § 23 ust. 1 cyt. rozp. wniosek o udzielenie pracownikowi urlopu wychowawczego albo jego części musi zawierać:

1) imię i nazwisko pracownika;

2) imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część;

3) wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko;

4) wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;

5) określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Niezbędne dokumenty

Do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego należy dołączyć:

1) oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób;

2) oświadczenie pracownika o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic albo opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem; oświadczenie nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi albo pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia albo zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka;

3) w przypadku, o którym mowa w pkt 2 – kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka albo dokumenty lub oświadczenie pracownika, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem;

4) kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 3 k.p.;

5) w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotychczas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy:

a) skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 1 k.p., albo

b) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopię prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 2 k.p., albo

c) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 9 pkt 3 k.p., albo

d) kopię prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki, w przypadku, o którym mowa w art. 186 § 10 zdanie pierwsze k.p.

Rezygnacja z urlopu

Zgodnie z art. 1863 k.p. pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

1) w każdym czasie – za zgodą pracodawcy;

2) po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Obniżenie wymiaru czasu pracy na wniosek pracownika

W myśl art. 1867 § 1 k.p. pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika.

Wniosek należy złożyć na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Zgodnie z § 24 ust. 1 rozp. MRPiPS z dn. 08.12.2015 r. (Dz.U. poz. 2243) wniosek musi zawierać:

1) imię i nazwisko pracownika;

2) imię i nazwisko dziecka, na które mógłby być udzielony urlop wychowawczy;

3) wskazanie okresu, przez który pracownik zamierza wykonywać pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy;

4) wskazanie wymiaru czasu pracy, w którym pracownik zamierza wykonywać pracę.

Do wniosku dołącza się dokumenty określone w § 24 ust. 2 cyt. rozp., czyli:

1) skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów;

2) oświadczenie o okresie, w którym pracownik dotychczas korzystał z wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego.

Przepisy ochronne stosowane do pracownika, który złożył wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego

Zgodnie z art. 1868 k.p. pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

1) udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu;

2) obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

W przypadkach, o których mowa wyżej, rozwiązanie przez pracodawcę umowy jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

W przypadku gdy pracownik złożył wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego lub o obniżenie wymiaru czasu pracy wcześniej niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo obniżonego wymiaru czasu pracy, zakaz wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę zaczyna obowiązywać na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo obniżonego wymiaru czasu pracy.

Jeżeli pracownik złożył wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego lub o obniżenie wymiaru czasu pracy po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności.

Odrębne regulacje wynikające z KN

Ze względu na specyfikę pracy szkoły przepisy KN odrębnie regulują tryb udzielania urlopu wychowawczego nauczycielom. Zgodnie z art. 67a ust. 1 KN z wnioskiem o urlop nauczyciel występuje do organu, który nawiązał z nim stosunek pracy. Wniosek powinien być zgłoszony co najmniej na 1 miesiąc przed wskazanym terminem rozpoczęcia urlopu.

Termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien przypadać na dzień poprzedzający rozpoczęcie roku szkolnego (31 sierpnia). Jeżeli we wniosku o urlop wskazano inną datę, termin zakończenia urlopu ulega odpowiedniemu skróceniu, a na wniosek nauczyciela – odpowiedniemu wydłużeniu. Skrócenie urlopu następuje automatycznie, z mocy samego prawa. Powyższa zasada nie dotyczy urlopu udzielonego w wymiarze nieprzekraczającym 1 miesiąca (art. 67a ust. 3 i 4 KN).

Nauczyciel, który przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego wykorzystał urlop wypoczynkowy, nabywa prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego z dniem rozpoczęcia ferii szkolnych przypadających po zakończeniu urlopu wychowawczego. Nauczycielowi, który w związku z rozpoczęciem urlopu wychowawczego nie mógł wykorzystać przypadającego w okresie letnich ferii szkolnych urlopu wypoczynkowego, do którego nabył prawo, termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien przypadać na koniec zajęć szkolnych (art. 67c ust. 1 i 2 KN).

Nauczyciel również może zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie – za zgodą organu, który go udzielił. Zgoda nie jest wymagana, jeśli nauczyciel rezygnuje z urlopu wychowawczego z początkiem roku szkolnego – musi jednak powiadomić o tym organ udzielający urlopu co najmniej na 3 miesiące przed zamierzonym terminem podjęcia pracy (art. 67b KN).

W przepisach KN odrębnie uregulowano też zasady obniżania wymiaru czasu pracy nauczyciela uprawnionego do urlopu wychowawczego – w taki sposób, by uniknąć sytuacji, w której nauczyciel wnioskuje o obniżenie wymiaru zatrudnienia w różnych okresach roku szkolnego w szkołach feryjnych, ponieważ mogłoby to rodzić problemy w organizacji nauczania, w tym konieczność zatrudniania nowych nauczycieli, np. tylko na czas wystawienia ocen semestralnych.

Zgodnie więc z art. 67d ust. 1 KN nauczyciel uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć dyrektorowi szkoły pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy oraz odpowiednio obniżenie wymiaru zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru zatrudnienia w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Dyrektor szkoły ma obowiązek uwzględnić wniosek nauczyciela. Wniosek składa się na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze zatrudnienia. Do wniosku dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 186^8ak.p., czyli w rozp. MRPiPS z dn. 08.12.2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. poz. 2243). Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, dyrektor szkoły obniża wymiar zatrudnienia nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.

W przypadku nauczycieli szkół, w których organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, obniżenie wymiaru zatrudnienia może nastąpić bezpośrednio po zaprzestaniu korzystania przez nauczyciela lub drugiego rodzica lub opiekuna dziecka z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu wychowawczego, a w innych przypadkach – z początkiem roku szkolnego.

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z prawa do obniżenia wymiaru zatrudnienia może korzystać jedno z nich. Skorzystanie z tego prawa nie powoduje zmiany podstawy nawiązania stosunku pracy z nauczycielem (art. 67d ust. 4 i 5 KN).

Zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem

Zgodnie z art. 186² § 1 k.p. w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Uprawnienia pracownika powracającego do pracy po zakończeniu urlopu wychowawczego

Zgodnie z art. 186⁴ k.p. pracodawca dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Okres urlopu wychowawczego – w dniu jego zakończenia – wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 186⁵ k.p.).

Ograniczenie niektórych uprawnień w zakresie urlopu w przypadku gdy oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni

Przepisy art. 189¹ k.p. ograniczają niektóre uprawnienia w zakresie urlopu wychowawczego, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni. Oznacza to, że w takich okolicznościach z prawa do obniżenia wymiaru czasu pracy do połowy etatu pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego (art. 1867 § 1 k.p.) może skorzystać jeden rodzic lub jeden opiekun dziecka.

Świadczenia pieniężne przysługujące w okresie korzystania z urlopu wychowawczego

Pracownik, który spełnia kryteria dochodowe wymagane do uzyskania zasiłku rodzinnego, może ubiegać się o dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego (zwany dalej „dodatkiem”).

Osoby uprawnione do zasiłku i dodatku

Jak wynika z brzmienia art. 4 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dn. 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 2220, z późn. zm.), prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do tego zasiłku przysługuje rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka lub opiekunowi faktycznemu dziecka.

Zgodnie z § 1 pkt 1 i 2 rozp. RM z dn. 31.07.2018 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna (Dz.U. z 2018 r. poz. 1497) od 01.11.2018 r. kryteria dochodowe warunkujące nabycie prawa do zasiłku rodzinnego to:

674,00 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie,
764,00 zł miesięcznie w przeliczeniu na osobę w rodzinie – w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Zasiłek rodzinny wypłaca się co miesiąc. W myśl § 1 pkt 4 cyt. rozp. od 1.11.2018 r. wysokość zasiłku rodzinnego wynosi miesięcznie:

95,00 zł – na dziecko w wieku do ukończenia 5. roku życia,
124,00 zł – na dziecko w wieku powyżej 5. roku życia do ukończenia 18. roku życia,
135,00 zł – na dziecko w wieku powyżej 18. roku życia do ukończenia 24. roku życia.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje uprawnionym do urlopu wychowawczego: matce lub ojcu, opiekunowi faktycznemu dziecka albo opiekunowi prawnemu dziecka, jeżeli dziecko pozostaje pod jego faktyczną opieką. Dodatek nie przysługuje osobom, o których wyżej mowa, jeżeli:

bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawały w stosunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy,
podjęły lub kontynuują zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,
dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, oraz w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem,
w okresie urlopu wychowawczego korzystają z zasiłku macierzyńskiego,
korzystają ze świadczenia rodzicielskiego.

Wysokość dodatku oraz okres jego wypłaty

Zgodnie z art. 10 ust. 2 cyt. ustawy osobie uprawnionej przysługuje jeden dodatek w wysokości 400,00 zł miesięcznie niezależnie od liczby dzieci pozostających pod jej opieką.

Kwotę dodatku przysługującą za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę świadczenia przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w tym miesiącu, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które świadczenie przysługuje. Kwotę świadczenia przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 groszy w górę.

Dodatek przysługuje osobie uprawnionej nie dłużej niż przez okres:

24 miesięcy kalendarzowych,
36 miesięcy kalendarzowych – jeżeli dana osoba sprawuje opiekę nad więcej niż jednym dzieckiem urodzonym podczas jednego porodu,
72 miesięcy kalendarzowych – jeżeli dana osoba sprawuje opiekę nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności.

W przypadku równoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego przez oboje rodziców lub opiekunów prawnych dziecka przysługuje jeden dodatek (art. 10 ust. 4 cyt. ustawy).

Postępowanie dotyczące przyznania zasiłku rodzinnego i dodatku

Procedury przyznawania zasiłku rodzinnego i dodatku określa rozp. MRPiPS z dn. 27.07.2017 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o przyznanie świadczeń rodzinnych oraz zakresu informacji, jakie mają być zawarte we wniosku, zaświadczeniach i oświadczeniach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1466).

Zgodnie z § 6 cyt. rozp. ustalając prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, uwzględnia się, poza odpowiednimi informacjami wskazanymi w § 2–5 cyt. rozp., również:

zaświadczenie pracodawcy albo oświadczenie o terminie i okresie, na jaki został udzielony urlop wychowawczy, oraz o co najmniej sześciomiesięcznym okresie pozostawania w stosunku pracy bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego;
zaświadczenie lub oświadczenie placówki zapewniającej całodobową opiekę, w przypadku umieszczenia w niej dziecka, o liczbie dni w tygodniu, w których korzysta w niej z całodobowej opieki, albo oświadczenie o niekorzystaniu przez więcej niż 5 dni w tygodniu z całodobowej opieki nad dzieckiem umieszczonym w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym;
inne dokumenty, w tym oświadczenia, niezbędne do ustalenia prawa do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.

Od 1 sierpnia 2017 r. wzory wniosków o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wzory załączników do tych wniosków nie są już określane w formie powszechnie obowiązujących wzorów zawartych w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy o świadczeniach rodzinnych. Dlatego w ww. rozp. MRPiPS z dn. 27.07.2017 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 1466) określony został tylko sposób i tryb postępowania oraz podstawowy zakres informacji, jakie mają zostać zawarte we wniosku o ustalenie prawa do świadczeń oraz w załącznikach. Formularze wniosków oraz innych dokumentów niezbędnych do przyznania prawa do świadczeń udostępnia podmiot realizujący świadczenia rodzinne. Przykładowe wzory wniosków i załączników można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Zgodnie z art. 24a ust. 1 i 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w przypadku gdy osoba ubiegająca się o zasiłek rodzinny i dodatek złoży:

nieprawidłowo wypełniony wniosek – podmiot realizujący świadczenia wzywa pisemnie tę osobę do poprawienia lub uzupełnienia wniosku w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania; niezastosowanie się do wezwania skutkuje pozostawieniem wniosku bez rozpatrzenia,
wniosek bez wymaganych dokumentów – podmiot realizujący świadczenia przyjmuje wniosek i wyznacza termin nie krótszy niż 14 dni i nie dłuższy niż 30 dni na uzupełnienie brakujących dokumentów; niezastosowanie się do wezwania skutkuje pozostawieniem wniosku bez rozpatrzenia.

W przypadku gdy przyczyną niedostarczenia wymaganego dokumentu przez osobę składającą wniosek jest niewydanie dokumentu przez właściwą instytucję w ustawowo określonym, w odrębnych przepisach, terminie oraz wymieniona osoba może to udokumentować – świadczenia przysługują począwszy od miesiąca, w którym wniosek został złożony.

Wypłata zasiłku rodzinnego i dodatku

Zgodnie z art. 26 cyt. ustawy świadczenia rodzinne wypłaca się w okresach miesięcznych.

Wnioski w sprawie ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych na nowy okres zasiłkowy są przyjmowane od 1 sierpnia danego roku, a w przypadku wniosków składanych drogą elektroniczną – od 1 lipca danego roku.

Jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy złoży wniosek wraz z wymaganymi dokumentami do 31 sierpnia, to ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata przysługujących świadczeń następuje do 30 listopada.

W przypadku gdy osoba ubiegająca się o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy złoży wniosek wraz z wymaganymi dokumentami od 1 września do 31 października, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata przysługujących świadczeń następuje do 31 grudnia.

Jeżeli osoba ubiegająca się o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy złoży wniosek wraz z wymaganymi dokumentami w okresie od 1 listopada do 31 grudnia danego roku, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata przysługujących świadczeń następuje do ostatniego dnia lutego następnego roku.

Świadczenia rodzinne realizuje co do zasady organ właściwy, czyli wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.