Interpelacja nr 32310 do ministra pracy i polityki społecznej w sprawie obliczania kapitału początkowego osób składających wniosek o emeryturę lub rentę w czerwcu danego roku

Szanowny Panie Ministrze,

Moje biuro poselskie otrzymało pisma od obywateli w sprawie traktowania emerytów i rencistów przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, dotyczące naliczania emerytur i rent dla osób, które składają wniosek o emeryturę bądź rentę w miesiącu czerwcu danego roku.

Pragnę podkreślić, że każda osoba na własne świadczenia emerytalne czy to rentowe zapracowała sobie w równym stopniu, w ciągu pracy zawodowej, dlatego trudne do akceptacji jest postępowanie ZUS w stosunku do tych osób, które składają swoje wnioski o emeryturę w czerwcu, w porównaniu z przyjętymi zasadami naliczania składek w stosunku do osób, które swoje wnioski składają w pozostałych jedenastu miesiącach. To nie miesiąc składania wniosku o przyznanie świadczenia powinien decydować o wysokości emerytury czy renty, a liczba przepracowanych lat i wysokość zapłaconych składek.

Problem polega na tym, że kapitał początkowy osoby składającej wniosek o emeryturę lub rentę w czerwcu jest naliczany przez waloryzację za cały rok ubiegły, natomiast wobec osób, które wnioski o emeryturę składają w pozostałych jedenastu miesiącach, ich kapitał początkowy naliczany jest przez waloryzację konkretnych kwartałów opisanych szczegółowo w ustawie o rentach z 1998 roku zapisanych w artykule 25. Skutkuje to tym, że wysokość ich świadczeń w stosunku do świadczeń osób, które składały wnioski o emeryturę bądź rentę w czerwcu są około sześć lub siedem procent wyższe, ponieważ bardziej korzystne z punktu widzenia obywatela jest waloryzacja kapitału początkowego sposobem kwartalnym, czego dowodzą dostępne badania i obliczenia. Taka sytuacja zachodzi, ponieważ metoda roczna nie uwzględnia dowartościowania składek za ostatnie miesiące przed przejściem na emeryturę, dlatego powinno się ją uzupełniać waloryzacją kwartalną.

Przytoczę także treść wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31.01.2013 roku, mianowicie: „Kapitał początkowy odwołującej na skutek waloryzacji rocznej za 2009 roku wynosi bowiem 326.588,22 złote. Przy zastosowaniu zaś waloryzacji kwartalnej za czwarty kwartał 2009 roku wyniósłby 346.029, 67 złote”. Przytoczony wyrok z 2013 roku dowodzi, że wysokość świadczenia obliczanej waloryzacją roczną różni się od świadczenia obliczanego waloryzacją kwartalną. Ten sam sąd oddalił również odwołanie od wyroku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, przyznając ponownie rację zainteresowanemu sprawą obywatelowi, który pozwał ZUS, ponieważ uważał, emerytura została naliczona w sposób błędny. Wyrok sądu nie był przesłanką dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do tego, aby zmienić sposób naliczania wysokości emerytur i rent.

Takie postępowanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych może naruszać prawa zagwarantowane w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, mianowicie w art. 32 ust. 1, który stanowi, że „Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne”.

Przedstawiając powyższe wątpliwości co do sprawiedliwego naliczania wysokości składek emerytalnych i rentowych dla osób składających swoje wnioski w czerwcu, pytam Pana Ministra:

Czy podejmie Pan jakiekolwiek działania zmierzające ku temu, aby osoby składające swoje wnioski w czerwcu byłyby tak samo traktowane jak osoby składające wnioski w pozostałych jedenastu miesiącach? Jeżeli tak, to jakie to będą działania?

Dlaczego Panie Ministrze, czerwiec nie jest zaliczany do drugiego kwartału, co spowodowałoby, że waloryzacja składek odnosiłaby się do czwartego kwartału poprzedniego roku?

Czy nie uważa Pan, że wyrok sądu, który w przedstawionej sytuacji przyznaje racje obywatelowi, nie jest przesłanką do zmiany obowiązujących zasad naliczania wysokości składek emerytalnych i rentowych?

Z poważaniem

Paweł Szałamacha

Poseł na Sejm RP

Prawo i Sprawiedliwość

16 kwietnia 2015

 

Odpowiedź na interpelację nr 32310 w sprawie obliczania kapitału początkowego osób składających wniosek o emeryturę lub rentę w czerwcu danego roku

Szanowny Panie Marszałku,

W odpowiedzi na wystąpienie Pana Marszałka z dnia 22 kwietnia 2015 r., znak: K7INT32310, dotyczące interpelacji posła Pawła Szałamachy w sprawie obliczania kapitału początkowego osób składających wniosek o emeryturę lub rentę w czerwcu danego roku, uprzejmie proszę o przyjęcie poniższych wyjaśnień.

Sposób waloryzacji składek emerytalnych zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego jest niezwykle ważny ze względu na bezpośredni wpływ tych składek na wysokość przyznanej w przyszłości emerytury.

Generalnie, składki zewidencjonowane na indywidualnym koncie ubezpieczonego waloryzowane są co roku, przy zastosowaniu rocznego wskaźnika waloryzacji. Waloryzację składek przeprowadza się od dnia 1 czerwca każdego roku. Waloryzacji rocznej podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego wg. stanu na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja. Metoda rocznej waloryzacji nie uwzględnia jednak waloryzacji składek za ostatnie miesiące pracy przed przejściem na emeryturę, zewidencjonowanych po dniu 31 stycznia. Dlatego też mechanizm rocznej waloryzacji uzupełniony został waloryzacją kwartalną, za ostatnie kwartały niestanowiące pełnego roku kalendarzowego.

Metoda liczenia dodatkowej, uzupełniającej kwartalnej waloryzacji składek, określona w art. 25a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wprowadzona została przepisami ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264). Intencją wprowadzenia tego przepisu było podwyższenie świadczeń emerytalnych w taki sposób, aby stan konta osób przechodzących na emeryturę uwzględniał przyrost przypisu składek przypadający po ostatniej waloryzacji rocznej.

Z przepisów wynika, że waloryzację składek przeprowadza się systemem rocznym do czasu, gdy ubezpieczony zgłosi wniosek o emeryturę. Wówczas składki waloryzuje się dodatkowo kwartalnie za okres, za który nie były objęte waloryzacjami rocznymi. W konsekwencji, w przypadku ustalania wysokości emerytury np. w kwietniu lub maju danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który była przeprowadzona ostatnia waloryzacja roczna, jak również składki zewidencjonowane we wcześniejszym okresie, poddane ostatniej waloryzacji rocznej (przeprowadzonej w czerwcu poprzedniego roku), podlegają dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym.

Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku, kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie może podlegać dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od dnia 1 czerwca roku, w którym został zgłoszony wniosek o emeryturę.

Formuła obliczania wskaźnika waloryzacji składek, zarówno rocznej, jak i kwartalnej, oparta jest na wzroście przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne. W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest znacznie wyższy niż w pozostałych kwartałach. W 2013 r. wzrost przypisu składek na koniec pierwszego kwartału był wyższy o 10,06% od wzrostu przypisu składek w całym 2013 r. (w latach 2009 – 2011 różnica ta wynosiła od 4,04% do 4,85%, a w 2012 r. 9,37%). W konsekwencji wskaźnik waloryzacji składek za I kwartał danego roku jest dużo wyższy, niż roczny wskaźnik waloryzacji składek. Im większa jest ta różnica, tym waloryzacja kwartalna składek będzie korzystniejsza od waloryzacji w ujęciu rocznym.

Poniższa tabela przedstawia dynamikę przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne oraz wartości wskaźnika waloryzacji składek w ujęciu kwartalnym oraz rocznym w latach 2009 – 2013.

Kwartał	Dynamika przypisu	Wskaźnik waloryzacji
I kw. 2009 r.	111,26%	111,26%
II kw. 2009 r.	100,07%	101,80%
III kw. 2009 r.	97,36%	100,10%
IV kw. 2009 r.	97,68%	100,20%
2009 r.	107,22%	107,22%
I kw. 2010 r.	108,83%	108,83%
II kw. 2010 r.	100,85%	101,00%
III kw. 2010 r.	95,97%	100,00%
IV kw. 2010 r.	99,77%	100,90%
2010 r.	103,98%	103,98%
I kw. 2011 r.	109,67%	109,67%
II kw. 2011 r.	99,64%	101,50%
III kw. 2011 r.	97,68%	100,00%
IV kw. 2011 r.	97,10%	101,30%
2011 r.	105,18%	105,18%
I kw. 2012 r.	114,05%	114,05%
II kw. 2012 r.	95,83%	101,30%
III kw. 2012 r.	97,98%	100,00%
IV kw. 2012 r.	96,34%	100,40%
2012 r.	104,68%	104,68%
I kw. 2013 r.	114,60%	114,60%
II kw. 2013 r.	96,75%	100,40%
III kw. 2013 r.	99,90%	100,00%
IV kw. 2013 r.	93,10%	100,00%
2013 r.	104,54	104,54%

Poniżej przedstawiam także porównanie wskaźników rocznej waloryzacji składek oraz iloczynu wskaźników kwartalnej waloryzacji składek dla danego roku:

Rok	wskaźnik waloryzacji	Iloczyn wskaźników
	rocznej	waloryzacji kwartalnej
2009	107,22%	113,60%
2010	103,98%	110,91%
2011	105,18%	112,76%
2012	104,68%	115,99%
2013	104,54%	115,06%

Jak wynika z powyższych danych, waloryzacja kwartalna za cztery kwartały jest znacznie wyższa od waloryzacji rocznej za ten sam okres. Iloczyn wskaźników waloryzacji kwartalnej za cztery kwartały nie odpowiada faktycznemu wzrostowi przypisu składek za ten okres, lecz go znacznie przewyższa. Nadwyżka wskaźnika waloryzacji kwartalnej wynika z następujących przyczyn:

• okresowości wypłat wynagrodzeń, w tym w szczególności w I kwartale w porównaniu do IV kwartału,
• zasady nieujemności konta w wyniku przeprowadzenia waloryzacji kwartalnych (wskaźnik waloryzacji nie może być mniejszy od 100%) oraz
• zasady wskaźnika waloryzacji co najmniej rekompensującego inflację (wskaźnik ten nie może być niższy niż wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych).

Z systemowego punktu widzenia iloczyn wskaźników kwartalnych za ostatnie kwartały poprzedzające przejście na emeryturę powinien być równy wskaźnikowi rocznemu. Na problem ten zwraca uwagę w swoim wystąpieniu poseł Paweł Szałamacha. Problem ten dostrzega również resort pracy i polityki społecznej. Jednak wyeliminowanie tych różnic spowodowałoby dalsze obniżenie wysokości emerytur według nowego, „kapitałowego” algorytmu.

Właściwe z perspektywy poprawności systemowej byłoby przeprowadzenie działań legislacyjnych, które wyrównywałyby sposób waloryzacji składek dla świadczeń przyznawanych w „uprzywilejowanych” jedenastu miesiącach w taki sposób, by waloryzacja kwartalna składek nie przewyższała waloryzacji rocznej. Oznaczałoby to jednak konieczność wprowadzenia zmian ustawowych prowadzących do obniżenia wskaźników waloryzacji kwartalnej, czego efektem byłoby zmniejszenie wysokości nowoprzyznanych świadczeń emerytalnych o ok. 6%, 7%, a nawet, jak w przypadku 2012 r. i 2013 r. o ponad 10%.

Z punktu widzenia polityki społecznej, której nadrzędnym celem jest ochrona interesu osób znajdujących się w trudnej sytuacji bytowej i materialnej (w tym również emerytów i rencistów), dla resortu realizującego politykę zabezpieczenia społecznego nie do przyjęcia są rozwiązania, które skutkowałyby dalszym obniżaniem świadczeń emerytalnych.

Należy bowiem wziąć pod uwagę fakt, że nowo przyznawane świadczenia emerytalne, wyliczane według nowego algorytmu (uwzględniającego wysokość zgromadzonego kapitału i przewidywanego dalszego trwania życia w wieku przejścia na emeryturę), są relatywnie niższe niż świadczenia przyznawane na starych zasadach (przy porównywalnym stażu pracy i osiąganych w trakcie aktywności zawodowej zarobkach).

Dla przykładu podam, że w marcu 2015 r. wysokość emerytury przyznanej i wypłaconej według starych zasad wyniosła 3305,67 zł, podczas gdy emerytura przyznana i wypłacona według nowych zasad ukształtowała się na poziomie 2116,73 zł.

Mając pełną świadomość, że w nowym systemie emerytalnym, złożenie wniosku o emeryturę w czerwcu może spowodować przyznanie niższego świadczenia emerytalnego – nie mogę proponować zmian, które pogarszałyby sytuację osób przechodzących na emeryturę w pozostałych 11 miesiącach.

Stąd też ubezpieczeni sami będą musieli podjąć decyzję czy przejdą na emeryturę w czerwcu czy też w innych miesiącach otrzymując wyższe świadczenie.

Niemniej jednak chciałbym zwrócić uwagę, że podobna sytuacja, gdy wysokość świadczenia emerytalnego zależy od daty złożenia wniosku o przyznanie tego świadczenia, występuje także przy starych zasadach obliczania świadczenia emerytalnego. Ubezpieczeni sami muszą bowiem podjąć decyzję czy przejdą na emeryturę w lutym, co oznaczało będzie, że ich świadczenie będzie podlegało waloryzacji emerytur i rent od dnia 1 marca, czy też przejdą na emeryturę po tej dacie, a ich świadczenie zostanie policzone w oparciu o nową kwotę bazową.

Jednocześnie informuję, że przepisy art. 25 i 25a ustawy o emeryturach i rentach z FUS były niejednokrotnie analizowany przez niezależne sądy, również pod kątem zgodności z Konstytucją RP, w tym zgodności z zasadą równości wobec prawa.

Sąd Apelacyjny w Krakowie, w wyroku z dnia 22 sierpnia 2012 r. (III AUa 325/12) wskazał, że „Przepisy art. 25 i art. 25a u.e.r.f.u.s. nie naruszają konstytucyjnych zasad równości wobec prawa oraz państwa prawa, albowiem jedynie różnicują sytuację prawną osób pobierających świadczenia z ubezpieczeń społecznych w zależności od długości opłacania składek na te ubezpieczenia, co jest cechą relewantną i dopuszcza takie zróżnicowanie, przy czym nie jest to niezgodne z art. 32 Konstytucji RP.”. W uzasadnieniu do wyroku Sąd zauważył także, że wprawdzie przepisy dotyczące waloryzacji składek ustalają w stosunku do określonych grup świadczeniobiorców różną metodę (mechanizm) waloryzacji, to jednak zachowują to samo założenie stabilnej wartości ekonomicznej otrzymywanych świadczeń oraz przewidują mechanizm umożliwiający jego urzeczywistnienie. W związku z tym, mimo różnic sposobów dokonania waloryzacji, co zresztą odnosi się tylko do jednego roku poprzedzającego nabycie prawa do emerytury, istota instytucji przystosowującej wartość świadczeń emerytalno-rentowych do spadku siły nabywczej pieniądza nie została naruszona.

Sąd Apelacyjny w Łodzi w uzasadnieniu do wyroku z dnia 13 lutego 2013 r. (III AUa 757/12) w sprawie kapitału początkowego osób przechodzących na emeryturę w czerwcu danego roku – podzielił pogląd Sądu Apelacyjnego w Krakowie – zauważając „że analizowane przepisy art. 25 i 25a ustawy o emeryturach i rentach nie naruszają zasady równości wobec prawa, albowiem jedynie różnicują sytuację ubezpieczonych w zależności od miesiąca przechodzenia na emeryturę, co jest cechą relewantną. W prawie zabezpieczenia emerytalnego sytuacja taka nie jest odosobniona, dla przykładu zupełnie inna jest wysokość emerytury obliczanej z zastosowaniem kwoty bazowej dla osoby przechodzącej na emeryturę w lutym, a inna w marcu danego roku (art. 19a ustawy o e. i r. z FUS).”.

Przedstawiając powyższe, mam nadzieję że rozwiałem wątpliwości pana posła w zakresie zagadnień dotyczących waloryzacji składek.

Z poważaniem

Podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Marek Bucior

Warszawa, 8 maja 2015 r.