Czy nauczyciele pracujący w polskich szkołach przy placówkach dyplomatycznych – a więc mieszkający i świadczący pracę na terenie innego kraju – mogą zostać objęci systemem ubezpieczeń społecznych w kraju pobytu, według lokalnych stawek, i tam korzystać ze świadczeń? Czy przeciwnie: obowiązkowo podlegają systemowi ubezpieczeń w Polsce, skoro są zatrudniani przez polski organ państwowy?

Przypomnijmy, że szkoły polskie przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP zakłada i prowadzi minister edukacji, a zgodnie z …

(…) rozporządzeniem MEN w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą, zadania związane z organizacją kształcenia dzieci obywateli polskich przebywających za granicą koordynuje Ośrodek Rozwoju Polskiej Edukacji za Granicą (ORPEG). Dyrektor tego ośrodka zatrudnia kierowników szkół polskich przy placówkach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP. Kierownicy szkół polskich zatrudniają nauczycieli i zawierają z nimi umowy o pracę. Szkoły polskie prowadzą nauczanie uzupełniające w zakresie nauczania języka polskiego i wiedzy o Polsce według planu nauczania określonego w ww. rozporządzeniu. W związku z wymiarem nauczania języka polskiego i wiedzy o Polsce w szkołach polskich nauczyciele zatrudnieni są zazwyczaj w niewielkim wymiarze czasu pracy. Dla wielu z nich jest to praca dodatkowa.

Jak informuje MEiN, temat ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych nauczycieli jest częścią dorocznych szkoleń organizowanych przez ORPEG dla kierowników szkół polskich. Jednak sytuacja ubezpieczeniowa nauczycieli pracujących za granicą została także poruszona w interpelacji poselskiej. Wyjaśnienie przygotowane przez MEiN ma rozwiać wątpliwości podnoszone w tej materii.

Zgodnie z rozporządzeniem MEN w sprawie wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w szkołach polskich oraz w publicznych szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej, wynagrodzenie nauczycieli składa się z wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku za warunki pracy z tytułu wykonywania pracy za granicą, zwanego dodatkiem walutowym.

Wysokość stawki wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego odpowiada wysokości średniego wynagrodzenia nauczycieli odpowiednich stopni awansu zawodowego, określonego w art. 30 ust. 3 Karty Nauczyciela. Wysokość dodatku walutowego ustala się, przyjmując za podstawę dodatek zagraniczny bazowy ustalony dla państwa, w którym nauczyciel wykonuje pracę, na podstawie przepisów w sprawie dodatku zagranicznego i świadczeń przysługujących członkom służby zagranicznej wykonującym obowiązki służbowe w placówce zagranicznej.

Wynagrodzenie zasadnicze i dodatek walutowy dla nauczyciela zatrudnionego w niepełnym wymiarze zajęć ustala się proporcjonalnie do tego wymiaru. Wynagrodzenie zasadnicze jest wypłacane w złotych na rachunek bankowy wskazany przez nauczyciela. Dodatek walutowy jest wypłacany w walucie stanowiącej środek płatniczy w państwie, w którym nauczyciel wykonuje pracę, a w przypadkach uzasadnionych zapewnieniem siły nabywczej pieniądza, na pisemny wniosek nauczyciela, w dolarach lub euro.

Wynagrodzenie zasadnicze podlega oskładkowaniu i opodatkowaniu, natomiast dodatek walutowy podlega tylko opodatkowaniu.

Wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek walutowy wypłaca ORPEG. Ośrodek jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne – nalicza je i odprowadza zgodnie z comiesięcznymi deklaracjami do ZUS, a także nalicza i odprowadza do US zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Jednak, jak wyjaśnia MEiN, na wyraźne oświadczenie nauczyciela i przedstawienie przez niego stosownych dokumentów potwierdzających przynależność do zagranicznego systemu ubezpieczeń społecznych i podatkowych ośrodek zaprzestaje odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy w Polsce. Jednocześnie nauczyciel zobowiązuje się do samodzielnego odprowadzania tych danin od wynagrodzenia otrzymywanego z ośrodka do właściwych instytucji w kraju pobytu. Resort edukacji potwierdza, że zainteresowani nauczyciele korzystają z takiej formy odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 09.08.2019 r. w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą – Dz.U. poz. 1652, z późn. zm.
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 13.08.2019 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w szkołach polskich oraz w publicznych szkołach i zespołach szkół przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej – Dz.U. z 2019 r. poz. 1599.
3. Ustawa z dn. 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela – Dz.U. z 2019 r. poz. 2215 ze zm.