• Czy rodzic pełnoletniego ucznia ma prawo do usprawiedliwiania jego nieobecności na zajęciach?
• Czy może to robić samodzielnie pełnoletni uczeń?
• Czy rodzic pełnoletniego ucznia ma prawo dostępu do informacji o postępach w nauce swojego dziecka?
• A co, jeśli uczeń nie wyraża na to zgody?

Te pytania często nurtują nauczycieli szkół ponadpodstawowych. Resort edukacji, w odpowiedzi na interpelację poselską, przedstawił aktualny stan prawny dotyczący tych kwestii i wynikające z niego prawidłowe praktyki.

Po pierwsze, przepisy odnoszące się do praw i obowiązków uczniów określa ustawa – Prawo oświatowe. W art. 98 ust. 1 (u.P.o.) – wskazano zakres spraw, które powinny zostać uregulowane w statucie szkoły – pkt 17 mówi o tym, że statut szkoły powinien określać prawa i obowiązki uczniów, a także tryb składania skarg w przypadku naruszenia praw ucznia.

Po drugie, art. 99 u.P.o. stanowi, że obowiązki ucznia określone w statucie szkoły powinny uwzględniać, między innymi, obowiązki w zakresie usprawiedliwiania, w określonym terminie i formie, nieobecności na zajęciach edukacyjnych, w tym formy usprawiedliwiania nieobecności przez osoby pełnoletnie. Przepis ten nie określa form usprawiedliwiania – kwestię tę pozostawiono w gestii szkoły. Ale trzeba pamiętać, że zapisy statutu szkoły nie mogą być sprzeczne z przepisami powszechnie obowiązującymi.

Projekt statutu szkoły albo jego zmian przygotowuje rada pedagogiczna, która przedstawia go do uchwalenia radzie szkoły. Rada szkoły uczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły, a także, między innymi, uchwala statut szkoły. W skład rady szkoły wchodzą nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli, rodzice wybrani przez ogół rodziców oraz uczniowie wybrani przez ogół uczniów.

Na problem, według resortu, trzeba spojrzeć z szerszej perspektywy. Szkoły są zakładami administracyjnymi, tj. jednostkami organizacyjnymi powołanymi do wykonywania zadań publicznych w zakresie edukacji i uprawnionymi do nawiązywania stosunków administracyjno-prawnych. Co za tym idzie – z chwilą przyjęcia danej osoby w poczet użytkowników zakładu staje się ona podmiotem praw i obowiązków, które jej przysługują lub ją obciążają, a wynikają zarówno z przepisów powszechnie obowiązujących (ustaw i rozporządzeń), jak i ze statutów oraz regulaminów zakładowych.

Korzystanie z zakładu administracyjnego, jakim jest szkoła, może być obowiązkowe – wynikające z konieczności wypełnienia obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, albo dobrowolne – w odniesieniu do osób, które temu obowiązkowi już nie podlegają. Nauka w Polsce jest obowiązkowa do 18. roku życia. Obowiązek szkolny dziecka rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia.

Zasadniczo uczniami szkół dla dzieci i młodzieży są osoby niepełnoletnie (część młodzieży osiąga pełnoletność w ostatnich klasach szkół ponadpodstawowych). Uczeń pełnoletni, który nie jest już objęty obowiązkiem nauki, korzysta z zakładu administracyjnego, jakim jest szkoła, na zasadzie dobrowolności. Tym samym, uczeń pełnoletni, nieobjęty już obowiązkiem nauki, decydując się na ukończenie edukacji w danej szkole, powinien podporządkować się przepisom statutu tej szkoły.

Obecnie, w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty, kwestię usprawiedliwiania nieobecności reguluje rozporządzenie MEN w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Stanowi ono, że dyrektor szkoły ustala, we współpracy z nauczycielami, sposób potwierdzania uczestnictwa uczniów na zajęciach oraz sposób i termin usprawiedliwiania nieobecności uczniów na zajęciach edukacyjnych. Dyrektor szkoły może zatem ustalić inny sposób usprawiedliwiania nieobecności na zajęciach edukacyjnych dla uczniów pełnoletnich.

Co do kwestii dostępu do informacji o postępach w nauce, trzeba odwołać się do zasad oceniania uregulowanych w ustawie o systemie oświaty. Stanowią one, że w szkołach dla dzieci i młodzieży oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców. Natomiast w szkole dla dorosłych, branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej oceny są jawne dla słuchacza, a w przypadku niepełnoletniego słuchacza – również dla jego rodziców.

Według MEiN, przepisy te jasno precyzują, w jakim przypadku rodzice mają prawo do informacji na temat postępów w nauce swojego dziecka.

Resort stoi na stanowisku, że uczeń, nawet pełnoletni, uczęszczający do szkoły dla dzieci i młodzieży, pozostaje na utrzymaniu rodziców, i z tego względu rodzice mają prawo do informacji o postępach takiego ucznia w nauce.

Natomiast słuchaczami szkół dla dorosłych są najczęściej osoby pełnoletnie, dlatego w ich przypadku przepisy nie przewidują możliwości informowania rodziców o postępach w nauce tych uczniów, z wyjątkiem słuchaczy niepełnoletnich.

Resort przyznaje, że sporadycznie otrzymuje sygnały – drogą mailową, telefoniczną lub pisemną – o tym, że uczeń pełnoletni nie wyraził zgody na informowanie rodziców o swoich postępach w nauce. Odpowiedzi na tego rodzaju zgłoszenia udzielane są na bieżąco i zawierają odniesienie do przytoczonych wcześniej przepisów oraz wskazują prawidłowe postępowania w takich przypadkach.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 14.12.2016 r. Prawo oświatowe – Dz.U. z 2020 r. poz. 910 z późn. zm.
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 20.03.2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 – Dz.U. 2020 poz. 493 z późn. zm.