„Spółka z o.o. i osoba fizyczna prowadząca działalność to jeden właściciel. Osoba fizyczna utraciła płynność finansową i tym samym nie może regulować płatności np. za karty paliwowe. Czy istnieje możliwość nawiązania porozumienia tak, aby sp. z o.o. płaciła za zobowiązania działalności osoby fizycznej? Jeśli jest taka możliwość, to jak ma być sporządzone takie porozumienie?”

Na wstępie Autor pragnie zauważyć, iż nie wyjaśniono zasad reprezentacji w sp. z o.o. oraz tego, czy sp. z o.o. jest jednoosobowa, skoro wskazano, że sp. z o.o. i osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą to jeden właściciel.

Czytelnik chciałby uzyskać odpowiedź, czy istnieje możliwość, aby sp. z o.o. płaciła za zobowiązania działalności osoby fizycznej, która utraciła płynność finansową.

W takim stanie faktycznym przychodzą na myśl umowy …

(…) gwarancyjne przewidziane w Kodeksie cywilnym, a mianowicie:

• 391 K.c. – umowa o świadczenie przez osobę trzecią,
• 393 K.c. – umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej,
• 392 K.c. – umowa o zwolnienie dłużnika.

W przypadku art. 391 K.c., jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Oznaczałoby to konieczność zawarcia np. aneksu do umowy pomiędzy osobą fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą (przedsiębiorca) a kontrahentem (np. sieć stacji paliw), że sp. z o.o. jako osoba trzecia spełni świadczenie za przedsiębiorcę. Wówczas ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą w razie niewywiązania się sp. z o.o. ze spełnienia świadczenia ponosi osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą.

Należy pamiętać o wyroku Sądu Najwyższego z dn. 09.10.2014 r. (sygn. akt: IV CSK 29/14), zgodnie z którym z umowy o świadczenie przez osobę trzecią, uregulowanej art. 391 K.c., wynika zobowiązanie gwarancyjne przyrzekającego, które zabezpiecza inne zobowiązanie – podstawowe, będące przedmiotem zabezpieczenia. Przepis ten oparty jest na założeniu, że osoby trzeciej bez jej zgody nie można obciążyć obowiązkiem zaciągnięcia zobowiązania lub spełnienia świadczenia. Dopuszcza się wszystkie sposoby zaciągnięcia zobowiązania, w którym osoba trzecia będzie dłużnikiem tj. zawarcie umowy, złożenie jednostronnego oświadczenia woli. Spełnieniem świadczenia będzie zadośćuczynienie obowiązkowi wynikającemu z długu, natomiast nie będzie zachowanie niewynikające z istniejącego stosunku prawnego. Przyjęta w art. 391 K.c. formuła prawna „spełni określone świadczenie” zakłada istnienie stosunku obligacyjnego pomiędzy wierzycielem (beneficjentem zastrzeżenia) a osobą trzecią, w którym wyrażone zostało takie świadczenie (art. 353 K.c.).

W przypadku art. 393 K.c. jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia. Zatem mamy tutaj do czynienia z sytuacją, gdzie dłużnikiem jest sp. z o.o., a osobą trzecią kontrahent przedsiębiorcy.

W umowie o świadczenie na rzecz osoby trzeciej dłużnik (przyrzekający) zobowiązuje się wobec wierzyciela (zastrzegającego) spełnić określone świadczenie na rzecz osoby trzeciej niebędącej stroną umowy.  Jej zawarcie nie wymaga zgody ani nawet wiedzy osoby trzeciej.

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej może znaleźć zastosowanie w odniesieniu do różnego rodzaju stosunków obligacyjnych i związanych z nimi świadczeń. Nie stanowi ona odrębnego typu zobowiązania, lecz konstrukcję ogólną – „zastrzeżenie dodane do innego stosunku zobowiązaniowego (…), którego rola polega na przeadresowaniu świadczenia należnego wierzycielowi na osobę trzecią” (tak wyr. SN z dn. 07.05.2003 r., IV CKN 101/01, Legalis).

Jednak i tu należy wskazać, że umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej stanowi zastrzeżenie dodane do stosunku zobowiązaniowego między wierzycielem a dłużnikiem, którego rola polega m.in. przeadresowaniu świadczenia należnego wierzycielowi na osobę trzecią. Spełniając świadczenie bezpośrednio na rzecz osoby trzeciej, dłużnik doprowadzi nie tylko do wygaśnięcia zobowiązania w stosunku łączącym go z wierzycielem (stosunku pokrycia), ale również w stosunku łączącym wierzyciela z osobą trzecią (stosunku waluty), jeżeli – co jest regułą (od której jednak zdarzają się wyjątki) – przed spełnieniem świadczenia wierzyciela łączyło zobowiązanie z osobą trzecią (wyr. SN z dn. 04.04.2019 r., III CSK 149/17, Legalis).

W przypadku art. 392 K.c., jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go od obowiązku świadczenia, jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

Umowa o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia ma charakter umowy gwarancyjnej. Stronami umowy są gwarant (nazywany „osobą trzecią”) i dłużnik. Umowa nie tworzy stosunku trójstronnego; wyposaża za to dłużnika w określone roszczenia wobec gwaranta. Gwarant (w tym przypadku sp. z o.o.) bierze na siebie odpowiedzialność wobec dłużnika (tu: przedsiębiorcę), że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia. Z umowy nie wynikają natomiast żadne skutki w sferze stosunku prawnego między wierzycielem a dłużnikiem.

Umowę o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia należy odróżnić od umowy o przejęcie długu (art. 519 § 1 i art. 521 § 2 K.c.), umowy o kumulatywne przystąpienie do długu (art. 353¹ K.c.; wyr. SN z dn. 23.04.2009 r., sygn. akt: IV CSK 558/08, Biul. SN 2009, Nr 7) oraz od umowy o zwolnienie z długu (art. 508 K.c.).

Co do umowy o przejęcie długu oznacza to, że osoba trzecia (sp. z o.o.) może wstąpić na miejsce dłużnika (przedsiębiorca), który zostaje z długu zwolniony. Umowa o przejęcie długu powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu.

Przejęcie długu może nastąpić:

• przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
• przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody dłużnika, a dłużnik zgody odmówił, umowę uważa się za niezawartą. Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.

Sandra Grzywocz-Nowak – adwokat

Podstawa prawna:

Ustawa z dn. 23.04.1964 r. Kodeks cywilny – tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740.