Czy pracownik będący na zwolnieniu lekarskim w czasie którego chory może chodzić, mógł zostać ukarany przez pracodawcę naganą, za pełnienie społecznego obowiązku obywatelskiego, jakim jest praca w komisji wyborczej?
Do Ministra Pracy wpłynęło zapytanie (nr 8484) w sprawie interpretacji prawa pracy w aspekcie pełnienia obowiązku obywatelskiego przez pracownika będącego na zwolnieniu lekarskim.
Kierujący zapytanie poseł Piotr Polak zauważa, że dieta członka obwodowej komisji wyborczej nie jest działalnością zarobkową i jest zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Odpowiedzi na zapytanie udzielił Podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej Radosław Mleczko, który stwierdził, że kara nagany, o której mowa w art. 108 § 1 Kodeksu pracy, może być stosowana

przez pracodawcę wobec pracownika tylko w ściśle określonych w powołanym przepisie sytuacjach, tj. w razie nieprzestrzegania przez pracownika: ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy a także przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (w tym przepisu art. 211 pkt 5 k.p., który nakłada na pracownika m.in. obowiązek stosowania się do wskazań lekarskich) oraz przepisów przeciwpożarowych. Stosowanie kary nagany w innych niż wymienione sytuacjach (przypadkach) jest niedopuszczalne.

Podjęcie i wykonywanie przez pracownika w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego pracy u innego pracodawcy nie spowoduje naruszenia wspomnianego wyżej pracowniczego obowiązku stosowania się do wskazań lekarskich, jeżeli rodzaj i charakter pracy wykonywanej u innego pracodawcy nie godzi w cel tego zwolnienia, jakim jest odzyskanie przez pracownika zdolności do pracy. Jeżeli natomiast rodzaj i charakter tej pracy utrudnia lub uniemożliwia odzyskanie przez pracownika zdolności do pracy, to wówczas jej wykonywanie w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego należałoby kwalifikować jako naruszenie powołanego wyżej przepisu art. 211 pkt 5 k.p. W konsekwencji takie zachowanie uprawnia pracodawcę do zastosowania wobec pracownika kary porządkowej (np. kary nagany). Jak bowiem podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 16 listopada 2000 r., I PKN 44/09 (OSNP z 2002 r. nr 10, poz. 239) jednym z podstawowych obowiązków pracowniczych z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy jest określony w art. 211 pkt 5 k.p. obowiązek stosowania się do wskazań lekarskich. Obowiązku tego nie można ograniczyć do sytuacji, gdy pracownik świadczy pracę lecz należy go odnosić także do zachowań mających na celu utrzymanie przez pracownika zdolności do pracy oraz zachowań ukierunkowanych na jej odzyskanie.

Jednocześnie z treści art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159, ze zm.) wynika, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Pozbawienie prawa do zasiłku chorobowego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego od pracy (niezgodnie z jego celem lub wykonywaniem pracy zarobkowej), może nastąpić nie tylko w wyniku przeprowadzenia kontroli, ale także wtedy, gdy pracodawca uzyska informacje wskazujące na niewłaściwe wykorzystywanie tego zwolnienia. Kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy może podlegać każde zwolnienie bez względu na wskazania lekarskie zamieszczone na zaświadczeniu lekarskim na druku ZUS ZLA „chory powinien leżeć” lub „chory może chodzić”.

Pewną wskazówkę co do ewentualnego kierunku rozstrzygnięcia przedstawionej w zapytaniu kwestii może stanowić treść uzasadnienia do wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 29 czerwca 2015 r. (III Ua 9/15), w którym Sąd ten rozstrzygał sporną kwestię, czy wykonywanie w okresie zwolnienia lekarskiego od pracy zadań członka komisji wyborczej związanych z przeprowadzaniem głosowania i ustalaniem jego wyników w obwodzie w wyborach do jednostek samorządu terytorialnego i pobranie z tego tytułu jednorazowej zryczałtowanej diety miało charakter pracy zarobkowej lub było niezgodne z celem tego zwolnienia. Otóż w powołanym wyroku Sąd ten stwierdził, że „wykonywanie zadań członka komisji wyborczej nie może być w żaden sposób utożsamiane z zarobkowaniem. Funkcja ta ma charakter działalności społecznej, obywatelskiej wykonywanej dla dobra społeczności lokalnej, wyborców organów władz jednostek samorządu terytorialnego. Aktywność członka Komisji Wyborczej nie może być w jakikolwiek sposób uznana jako praca. Ma ona charakter ekwiwalentu za koszty dojazdu na czynności związane z przeprowadzaniem głosowania i ustalaniem jego wyników, koszty utraconego zarobku, straconego czasu. Nie ma ona jednakże wartości wymiernej w odniesieniu do wykonywanych przez taką osobę czynności. Dieta ta stanowi jedynie swoistą formę rekompensaty kosztów, jakie często może ponieść członek Komisji Wyborczej, aby wypełnić ciążące na nim zadania, obowiązki”. Co więcej Sąd ten uznał również, że w tym konkretnym – rozpatrywanym przez Sąd przypadku – udział pracownika w pracach wspomnianej komisji wyborczej nie mógł wpłynąć negatywnie na przebieg leczenia pracownika i stan jego zdrowia, bowiem, w ocenie Sądu, zadania jakie pracownik wykonywał nie wiązały się „z przesadnym wysiłkiem oraz stresem”. Trzeba jednak pamiętać, że co do zasady orzeczenia sądów wiążą tylko w konkretnej, rozpatrywanej przez dany sąd, sprawie. Wyjątek stanowią jedynie uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego, składu połączonych izb oraz składu całej izby (z chwilą podjęcia uzyskują one moc zasad prawnych i wiążą nie tylko inne składy orzekające Sądu Najwyższego, ale również wyznaczają kierunek w orzecznictwie innych sądów). Ponadto warto również dodać, że na gruncie orzecznictwa Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, stosownie do którego przeszkodą w osiągnięciu celu zwolnienia lekarskiego, jakim jest odzyskanie zdolności do pracy, mogą być wszelkie zachowania pracownika (ubezpieczonego) utrudniające proces leczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05, OSNP z 2006 r. nr 21-22, poz. 338 oraz wyrok tego Sądu z dnia 04 listopada 2009 r., I UK 140/09, Lex nr 564767). Dlatego też przy rozpatrywaniu (ocenie), czy konkretne zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane zgodnie z jego celem niezbędne jest, w ocenie Sądu Najwyższego, uwzględnienie całokształtu okoliczności danego stanu faktycznego i rozstrzygnięcie sprawy w sposób indywidualny.

Oceny, czy konkretna, wykonywana przez pracownika w trakcie zwolnienia lekarskiego praca w obwodowej komisji wyborczej stanowi wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem – co uzasadniałoby np. ewentualne zastosowanie wobec pracownika kary porządkowej (np. kary nagany) – może dokonać Państwowa Inspekcja Pracy (właściwy terytorialnie inspektorat okręgowy), która jest organem ustawowo upoważnionym m.in. do sprawowania nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem (stosowaniem) przepisów prawa pracy oraz udzielania porad prawnych w tym zakresie. Ponadto uprawnionym do takiej oceny jest również pracodawca, który zastosował wobec pracownika karę nagany, wskutek wniesionego przez pracownika sprzeciwu od tej kary w terminie 7 dni od zawiadomienia o ukaraniu (o uwzględnieniu lub odrzuceniu sprzeciwu decyduje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej, a nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni od dnia jego wniesienia jest równoznaczne z jego uwzględnieniem) oraz sąd pracy – w razie odrzucenia przez pracodawcę wspomnianego wyżej sprzeciwu i wystąpienia przez pracownika w ciągu 14 dni od zawiadomienia o jego odrzuceniu do sądu o uchylenie zastosowanej wobec niego kary (art. 112 § 1 i 2 k.p.).

Przedstawiciel resortu odpowiadając na pytanie zauważył, że Minister Pracy i Polityki Społecznej nie jest uprawniony do dokonywania wiążącej wykładni przepisów prawa pracy, jak również do analizowania oraz rozstrzygania stanów faktycznych, które powstały lub mogą powstać na gruncie ich stosowania.

oprac. G. Rompel; źródło: sejm.gov.pl