Ministerstwo Edukacji i Nauki przedstawiło pakiet propozycji, które mają radykalnie podnieść prestiż zawodu nauczyciela i przyciągnąć do pracy w szkołach młodych ludzi, a jednocześnie ograniczyć biurokrację i zapewnić większe wsparcie uczniom. Zaproponowane rozwiązania obejmują przede wszystkim zmianę systemu wynagradzania i rozliczania czasu pracy nauczycieli oraz uproszczenie ścieżki awansu zawodowego.

System wynagradzania

Resort edukacji zapowiada, że od 01.09.2022 r. nastąpi znaczny wzrost uposażenia nauczycieli. Przeciętne wynagrodzenie na poszczególnych stopniach awansu zawodowego ma osiągnąć w roku szkolnym 2022/2023 następujący poziom:

• dla obecnego nauczyciela stażysty – 4.950 zł (więcej o 1.412 zł),
• dla obecnego nauczyciela kontraktowego – 4.950 zł (więcej o 1.023 zł),
• dla nauczyciela mianowanego – 6.400 zł (więcej o 1.306 zł),
• dla nauczyciela dyplomowanego – 890 zł (więcej o 1.380 zł).

Ta zmiana powiązana jest z kolejną propozycją MEiN, czyli zmniejszeniem liczby stopni awansu zawodowego – z czterech do dwóch. Obecni nauczyciele stażyści i kontraktowi mieliby w przyszłości stanowić jedną grupę „nauczycieli nieposiadających stopnia awansu” – stąd przypisany im identyczny poziom wynagrodzenia.

Poza tym zamiast średniego wynagrodzenia nauczycieli resort planuje wprowadzić wynagrodzenie przeciętne, które ma wynosić dla:

• nauczyciela bez stopnia awansu zawodowego – 140 proc. kwoty bazowej,
• nauczyciela mianowanego – 181 proc. kwoty bazowej,
• nauczyciela dyplomowanego – 223 proc. kwoty bazowej.

Odpowiednio ma wzrosnąć również wynagrodzenie zasadnicze nauczycieli. Od 01.09.2022 r. obecni nauczyciele stażyści i kontraktowi będą mogli liczyć na 4.010 zł pensji zasadniczej (dziś mają odpowiednio: 2.949 zł i 3.034 zł). Pensja zasadnicza nauczyciela mianowanego to obecnie 3.445 zł – od 1 września 2022 r. ma wzrosnąć do 4.540 zł (więcej o 1.095 zł). Nauczyciel dyplomowany, który teraz otrzymuje 4046 zł, po zmianach ma pobierać 5.130 zł (więcej o 1.084 zł).

Propozycje zmian w systemie wynagradzania nauczycieli nie kończą się jednak na samym poziomie uposażenia, ale są znacznie głębsze. Resort proponuje, by minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli na poszczególnych stopniach awansu zawodowego były ustalone jako określony procent przeciętnego wynagrodzenia nauczycieli (nie byłyby więc regulowane rozporządzeniem, lecz wynikałyby wprost z ustawy). Każdy wzrost przeciętnego wynagrodzenia skutkowałby wzrostem minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego o taki sam procent.

MEiN zakłada, że w przypadku nauczycieli posiadających tytuł zawodowy magistra oraz przygotowanie pedagogiczne minimalne stawki wynagrodzenia zasadniczego będą stanowiły dla:

• nauczyciela nieposiadającego stopnia awansu zawodowego – 81 proc.,
• nauczyciela mianowanego – 71 proc.,
• nauczyciela dyplomowanego – 65 proc.

–   przeciętnego wynagrodzenia nauczycieli.

Resort proponuje, by wynagrodzenie zasadnicze było uzależnione od:

• poziomu wykształcenia – planuje się ograniczenie grup zaszeregowania według poziomu wykształcenia z trzech do dwóch: I grupa to nauczyciele posiadający wykształcenie wyższe magisterskie i przygotowanie pedagogiczne, II grupa – pozostali nauczyciele,
• etapu rozwoju zawodowego nauczyciela – wzrost wynagrodzenia zasadniczego nastąpi w związku z uzyskaniem stopnia nauczyciela mianowanego oraz stopnia nauczyciela dyplomowanego.

Pojawiła się także propozycja istotna dla samorządów – rezygnacja z rozliczania średniego wynagrodzenia i składania sprawozdań oraz likwidacja dodatku uzupełniającego. W to miejsce resort chce wprowadzić mechanizm gwarantujący nauczycielom osiąganie wysokości przeciętnego wynagrodzenia – ma to być zwiększenie udziału pensji zasadniczej w wynagrodzeniu przeciętnym nauczycieli. Jednostki samorządu terytorialnego miałyby uchwalać regulaminy wynagradzania nie rzadziej niż raz na trzy lata, a RIO zachowałyby dotychczasowe uprawnienia kontrolne w zakresie osiągania wysokości przeciętnego wynagrodzenia przez nauczycieli.

MEiN proponuje też, żeby minimalne stawki dodatków do wynagrodzenia były określone kwotowo w rozporządzeniu. Każdy organ prowadzący w drodze regulaminu ustalałby obowiązujące na jego terenie wysokości dodatków, ale nie mógłby zejść poniżej tego minimum. Dodatek wiejski miałby być wypłacany w stałej kwocie (300 zł), niezależnie od stopnia awansu zawodowego, a nie jak obecnie – jako procent od wynagrodzenia zasadniczego na poszczególnych stopniach awansu. Nowym składnikiem wynagrodzenia miałby być dodatek z tytułu posiadania stopnia specjalizacji zawodowej (dwie stawki w zależności od tego, czy nauczyciel posiada jeden czy więcej stopni specjalizacji zawodowej).

Uprawnienia socjalne nauczycieli

MEiN proponuje też likwidację osobnego, bo wynikającego z pragmatyki zawodowej, funduszu świadczeń socjalnych dla nauczycieli i objęcie tej grupy zawodowej powszechnym sposobem naliczania wysokości odpisu na ZFŚS. Ta zmiana miałaby wejść w życie w 2023 r., a jej celem jest uwolnienie części środków i włączenie ich do puli na wynagrodzenia nauczycieli.

Czas pracy

Wzrost wynagrodzenia ma być jednak powiązany ze zmianami w wymiarze czasu pracy nauczycieli. Resort proponuje podwyższenie pensum o 4 godziny (z wyjątkiem nauczycieli wychowania przedszkolnego). Przejście na nowy system miałby ułatwić trzyletni okres przejściowy. Nauczyciele mogliby wybierać między zwiększeniem pensum i automatycznym wzrostem wynagrodzenia a zachowaniem dotychczasowego pensum i ustaleniem proporcjonalnego wynagrodzenia zasadniczego.

Jedną z często podnoszonych przez MEiN spraw jest potrzeba ściślejszego rozliczania czasu pracy nauczycieli i zwiększenia ich dostępności dla uczniów – mają w tym pomóc limity czasu, który poza pensum nauczyciel będzie zobowiązany spędzać w szkole. Do tzw. godzin dostępności wliczane mają być m.in. spotkania z rodzicami, w tym indywidualne rozmowy, konsultacje z uczniami, wycieczki szkolne, doraźne zajęcia i aktywności (np. przygotowanie akademii, wolontariat, opieka nad uczniami podczas dyskotek), udział w zebraniach rady pedagogicznej. Resort chce, by zajęcia i czynności realizowane w ramach dostępności w szkole były rejestrowane na bieżąco (tak jak godziny ponadwymiarowe) i rozliczane np. w okresach rocznych w indywidualnej karcie ewidencji czasu pracy. Limity tzw. godzin dostępności mają być zróżnicowane w zależności od pensum. Przykładowo „nauczyciel tablicowy” zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy będzie miał obowiązek zostawać w szkole dodatkowo przez 8 godzin tygodniowo (nie dotyczy to nauczycieli przedszkoli).

Awans zawodowy

Po zmniejszeniu liczby stopni awansu zawodowego, o czym już wcześniej była mowa, nauczyciel wchodzący do zawodu będzie przechodził następującą ścieżkę rozwoju:

• okres wprowadzenia do zawodu nauczyciela, trwający co najmniej cztery lata pracy,
• nauczyciel mianowany,
• nauczyciel dyplomowany.

Resort zamierza wprowadzić wystandaryzowany zewnętrzny egzamin praktyczny i teoretyczny po okresie wprowadzenia do zawodu, którego zdanie będzie warunkiem uzyskania mianowania. W planach jest też odbiurokratyzowanie ścieżki awansu zawodowego poprzez rezygnację ze staży, planów rozwoju i sprawozdań. Większy nacisk ma zostać położony na umiejętności praktyczne nauczycieli. Z kolei nauczyciele dyplomowani będą mogli zdobyć dwie specjalizacje zawodowe, a co za tym idzie – odpowiednie dodatki do wynagrodzenia. W okresie przejściowym nauczyciel kontraktowy będzie mógł skorzystać z szybkiej ścieżki awansu do stopnia nauczyciela mianowanego. Rozwiązania dotyczące uzyskania tytułu honorowego profesora oświaty zostaną utrzymane.

Ocena pracy nauczycieli

MEiN zamierza też wrócić do dawnego pomysłu i ustalić przypadki, w których wymagana będzie określona ocena pracy nauczyciela: przed uzyskaniem każdego stopnia awansu zawodowego oraz stopnia specjalizacji zawodowej czy przy ubieganiu się o pełnienie określonych funkcji. Nauczyciele będą oceniani według szczegółowych kryteriów określonych w rozporządzeniu, odnoszących się do kryteriów głównych wskazanych w ustawie.

Urlop wypoczynkowy

Resort proponuje też ustalenie wymiaru urlopu wypoczynkowego nauczycieli – ma to być 50 dni roboczych w szkołach feryjnych, udzielanych zgodnie z planem urlopów we wszystkie dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych (ferie zimowe, ferie letnie, zimowa przerwa świąteczna, wiosenna przerwa świąteczna, dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych w zależności od typu szkoły).

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego