Ministerstwo Edukacji i Nauki przekazało do konsultacji społecznych projekt rozporządzenia w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w 2022 r.

Do corocznego ustalania zasad podziału środków na oświatę obliguje ministra edukacji art. 28 ust. 6 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Wydawane na tej podstawie regulacje ukazują się późną jesienią i wchodzą w życie z początkiem nowego roku budżetowego, uwzględniając wartości kwotowe wynikające z założeń ustawy budżetowej na dany rok.

Dnia 27.10.2021 r. sejmowe komisje Edukacji, Nauki i Młodzieży oraz Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej pozytywnie zaopiniowały projekt budżetu państwa na 2022 r. w zakresie środków na oświatę, w tym wysokość planowanej na przyszły rok subwencji oświatowej. Przyszłoroczna część oświatowa subwencji ogólnej dla j.s.t. została zaplanowana w wysokości 53 mld 365 mln 338 tys. zł – i jest o 2,6% (1 mld 329 mln 580 tys. zł) wyższa od kwoty określonej w ustawie budżetowej na rok 2021.

Przepisy wykonawcze dotyczące …

(…) podziału tych środków niezmiennie uzależniają wysokość subwencji dla poszczególnych samorządów od liczby uczniów przeliczeniowych. Tę zaś ustala się za pomocą zróżnicowanych wag i wskaźników dla wybranych kategorii uczniów (słuchaczy, wychowanków i dzieci, które ukończyły 6 lat lub więcej w roku bazowym) oraz dla określonych typów i rodzajów szkół. Subwencja jest dzielona także przy użyciu wskaźnika korygującego, który uwzględnia stopnie awansu zawodowego nauczycieli, umożliwiając przekazywanie większych kwot do samorządów charakteryzujących się wyższym niż średnia krajowa odsetkiem nauczycieli z najwyższymi stopniami awansu zawodowego, czyli w praktyce – z najwyższym wynagrodzeniem. Ponadto jednym z czynników uwzględnianych przy podziale subwencji oświatowej jest sytuacja finansowa j.s.t.

Najpierw ustala się finansowy standard podziału subwencji oświatowej, czyli kwotę przypadającą na jednego ucznia. W tym celu kwotę ogólną subwencji oświatowej pomniejszoną o 0,5% rezerwy dzieli się przez ogólną liczbę uczniów przeliczeniowych. Zgodnie z projektem w 2022 r. na jednego ucznia przypadnie kwota 6.118 zł (co oznacza wzrost o około 49 zł w stosunku do roku 2021).

Choć sama metodologia dzielenia i naliczania subwencji oświatowej pozostaje taka sama od lat, w projekcie na rok 2022 zaproponowano kilka szczegółowych modyfikacji. Oto najważniejsze z nich.

Waga wiejska dla szkół podstawowych

Dotychczasowa waga wiejska (P₁ i P₂) zostanie powiązana z tzw. wskaźnikiem zamożności j.s.t. W samorządach, gdzie wskaźnik ten jest mniejszy lub równy 1,4 lub które otrzymują część wyrównawczą subwencji ogólnej, wartość wagi ma wynosić 0,4. Część wyrównawczą subwencji ogólnej otrzymują j.s.t. mające niższy poziom dochodów podatkowych na 1 mieszkańca w porównaniu ze średnią krajową. Chodzi więc o to, by część wyrównawcza nie pozbawiała j.s.t. prawa do wyższych środków w ramach tzw. wagi wiejskiej.

Dla samorządów, w których wskaźnik zamożności jest większy niż 1,4 i które nie otrzymują części wyrównawczej subwencji ogólnej, wartość wagi ma wynosić 0,2. Wpłynie to na zmniejszenie środków naliczanych z tytułu położenia szkoły na terenach wiejskich lub miastach do 5 tys. mieszkańców dla tych samorządów, których dochody są znacznie powyżej średniej krajowej i które nie otrzymują części wyrównawczej subwencji ogólnej. Dotyczyć to będzie głównie samorządów położonych na przedmieściach dużych aglomeracji miejskich.

Szacuje się, że w zakresie obu wag naliczone zostaną środki w łącznej wysokości około 3 mld 219 mln zł (wagą P₁ – 3 mld 122 mln zł, tj. 97%, i wagą P₂ – 97 mln zł, tj. 3%). Wagi obejmą około 1 mln 261 tys. uczniów (waga P₁ – 1 mln 184 tys. uczniów, tj. 94%, a waga P₂ – 78 tys. uczniów, tj. 6%).

Przy liczeniu wskaźników zamożności w zakresie wag P₁ i P₂ uwzględnione zostaną dane dotyczące 2022 r., podobnie jak w przypadku wagi P₃.

Wyższa waga dla „małych szkół”

Szkoły w miastach powyżej 5 tys. mieszkańców z małą liczebnością uczniów nie otrzymują dodatkowych środków z subwencji oświatowej związanych z ich położeniem. Lukę tę wypełnia waga P₃, uwzględniająca zamożność j.s.t. i wielkość szkoły (podstawowej, branżowej I stopnia, liceum ogólnokształcącego, technikum).

Zaproponowane podwyższenie wartości tej wagi z poziomu 0,15 do 0,25 (tj. o 67%) ma spowodować wzrost subwencji na ucznia z około 988 zł do 1.650 zł. Celem jest dalsze wzmocnienie wsparcia szkół w zależności od zamożności samorządu i wielkości placówki.

Finansowanie szkół dla dorosłych i kwalifikacyjnych kursów zawodowych

Zmiany dotyczą również finansowania szkół, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki, tj. liceów ogólnokształcących dla dorosłych, szkół policealnych, w tym kształcących w formie dziennej, oraz kwalifikacyjnych kursów zawodowych.

W 2022 r. MEiN zamierza kontynuować rozwiązania projakościowe zapoczątkowane w poprzednich latach, polegające na zwiększeniu finansowania za zdany egzamin i jednoczesnym zmniejszeniu środków naliczanych za samo uczestnictwo w zajęciach. Ma to premiować szkoły, w których uczniowie lub słuchacze osiągają wysoką zdawalność na egzaminach zewnętrznych.

W tym celu resort edukacji proponuje podwyższenie wagi P₁₂ za zdany egzamin z wartości 0,36 na 0,4 oraz równoczesne obniżenie wskaźników dla ww. szkół w części SOA, czyli kwocie bazowej subwencji. W przypadku kwalifikacyjnych kursów zawodowych ten sam efekt ma zostać osiągnięty poprzez obniżenie wagi P₄₆ z 0,4 na 0,36 (publiczne) oraz P₄₇ z 0,4 na 0,345 (niepubliczne). Skutki zmian we wskaźnikach i wagach dotyczących kwalifikacyjnych kursów zawodowych resort szacuje na około 54 mln zł. Zmniejszone kwoty zostaną zrekompensowane podwyższoną wagą P₁₂ w przypadku zdania egzaminu zewnętrznego przez ucznia lub słuchacza. Według szacunków na rok 2022 wagą P₁₂ zostaną naliczone środki w wysokości 134 mln zł.

Domy wczasów dziecięcych i podmioty lecznicze

W projekcie przewidziano też zmianę sposobu naliczania niektórych wag w związku z częściowym ograniczeniem funkcjonowania szkół i placówek z powodu epidemii w 2020 i 2021 r. Dotyczy to szkół i placówek, w których dane były wyliczane w sposób średnioroczny za ubiegły rok szkolny. Stan epidemii największy wpływ miał na domy wczasów dziecięcych, które w okresie marzec–maj 2020 r. oraz styczeń–maj 2021 r. miały ograniczoną możliwość funkcjonowania. Podobna sytuacja dotyczyła szkół w podmiotach leczniczych.

W przypadku podmiotów leczniczych (i szkół przy tych podmiotach) do podziału subwencji na rok 2022 przyjęto takie dane, jakie były przyjmowane do podziału subwencji na rok 2021, czyli dane za okres od 01.03.2019 r. do 29.02.2020 r. (przed wystąpieniem stanu epidemii). Gdyby przyjęto dane za okres od 01.09.2020 r. do 31.08.2021 r., liczba uczniów w podmiotach leczniczych w zakresie odpowiednich wag byłaby mniejsza o około 30%.

Podobnie w przypadku domów wczasów dziecięcych zostaną uwzględnione dane za okres od 01.03.2019 r. do 29.02.2020 r., ponieważ w danych za rok szkolny 2020/2021 występuje spadek liczby wychowanków o około 50%. Dodatkowo do wyliczenia liczby wychowanków tych domów zastosowane zostanie rozwiązanie, które ogranicza długość pobytu wychowanka do okresu od 6 dni do 12 tygodni, co wynika ze zmian wprowadzonych rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki z dn. 11.05.2021 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie publicznych placówek oświatowo-wychowawczych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, młodzieżowych ośrodków socjoterapii, specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych, specjalnych ośrodków wychowawczych, ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych oraz placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania (Dz.U. z 2021 r. poz. 911).

Oddziały przygotowania wojskowego

W roku szkolnym 2021/2022 funkcjonują klasy I i II oddziałów przygotowania wojskowego, a w roku szkolnym 2022/2023 – klasy I–III. Oznacza to, że przez pierwsze osiem miesięcy roku budżetowego 2022 będą funkcjonować dwie klasy, a przez kolejne cztery miesiące –  trzy klasy. W klasach I odbywa się jedna godzina programu szkolenia realizowanego w oddziale przygotowania wojskowego, a w klasie II – dwie godziny, niezależnie od typu szkoły. Różnice w tym zakresie pojawią się od klasy III.

Na rok szkolny 2020/2021 ustalono limit 130 zezwoleń na utworzenie oddziałów przygotowania wojskowego, na rok szkolny 2021/2022 – 20 zezwoleń, natomiast na rok 2022/2023 planuje się zwiększenie limitu o 40 oddziałów do łącznej liczby 190 (szkoły, które otrzymały już pozytywną decyzję na utworzenie oddziału, począwszy od roku 2020, w kolejnych latach rozpoczynają kształcenie uczniów nowych klas I). Resort szacuje, że koszty kształcenia uczniów w oddziałach przygotowania wojskowego w 2022 r. wyniosą około 2,3 mln zł.

Aby uwzględnić zróżnicowaną liczbę godzin nauczania w ramach oddziałów przygotowania wojskowego w klasach III, w zależności od typu szkoły, resort proponuje zastąpienie wagi P₄₂ o wartości 0,04 dwoma odrębnymi wagami w zależności od typu szkoły. Dla liceów ogólnokształcących stosowana będzie waga P₄₃ o wartości 0,06, a dla techników – waga P₄₄ o wartości 0,05 (przy złożeniu że w oddziale uczy się średnio 22 uczniów).

Ponieważ naliczanie subwencji oświatowej na rok 2022 odbywa się na uczniów wykazanych według danych SIO na dzień 30.09.2021 r., nie uwzględnia więc ono uczniów nowych oddziałów klas I, którzy rozpoczną kształcenie w roku szkolnym 2022/2023. Dlatego liczba uczniów w tych oddziałach zostanie powiększona wskaźnikiem 1,33. Dodatkowe 40 zezwoleń na utworzenie oddziałów przygotowania wojskowego w roku szkolnym 2022/2023 ma zostać sfinansowane z rezerwy subwencji oświatowej, ponieważ nie wiadomo, w których samorządach powstaną.

Prognoza zapotrzebowania na pracowników

Kontynuowane ma być finansowanie uczniów według prognozy zapotrzebowania na pracowników w zawodach szkolnictwa branżowego na krajowym i wojewódzkim rynku pracy. W tym celu uaktualniono zawody w opisie wag dotyczących kształcenia zawodowego. W 2022 r. dopisane zostały cztery nowe zawody: podolog, technik dekarstwa, technik robotyk i technik stylista. Zmiany dotyczą też zawodu technik przemysłu mody, w którym pierwsza z wyodrębnionych kwalifikacji jest tożsama z kwalifikacją wyodrębnioną w zawodzie krawiec.

Zawody według nowej prognozy zostaną naliczone na uczniów klas I szkół prowadzących kształcenie zawodowe. Wyższe finansowanie w ramach subwencji oświatowej wprowadzone w latach 2019–2021 na zawody, w których jest prognozowane zwiększone zapotrzebowanie na rynku pracy, będzie kontynuowane na uczniów we wszystkich klasach, na które je naliczono.

Specjalne ośrodki wychowawcze

Projekt przewiduje zwiększenie kwoty subwencji naliczanej na wychowanka specjalnego ośrodka wychowawczego – poprzez wprowadzenie odrębnej wagi P₆₃ o wartości 7,8, wyższej od dotychczasowej o 20%. Z analizy wydatków i kwot subwencji naliczanych w 2020 r. wynika, że dotychczasowy poziom finansowania pokrywał około 52% wydatków. W 2022 r. kwota przypadająca na jednego wychowanka wzrośnie o około 8 tys. zł, a środki ogółem przyznane w ramach nowej wagi sięgną 52 mln zł.

Wskaźniki zwiększające i zmniejszające

Ponieważ w roku szkolnym 2021/2022 edukację zakończą uczniowie szkół ponadgimnazjalnych, projekt wprowadza wskaźniki zmniejszające: dla uczniów klas III dotychczasowych trzyletnich liceów ogólnokształcących (33,33%), dla uczniów klas IV dotychczasowych czteroletnich liceów plastycznych (33,33%), dla uczniów klas IV dotychczasowych czteroletnich techników (33,33%).

Z kolei w związku z rozpoczęciem od września 2022 r. nauki w szkołach ponadpodstawowych przez zwiększoną liczbę absolwentów klas VIII szkoły podstawowej, konieczne są wskaźniki zmniejszające w zakresie uczniów szkół podstawowych i ogólnokształcących szkół muzycznych I stopnia (1,35%) oraz wskaźniki zwiększające w zakresie uczniów pięcioletnich techników (8,89%) i czteroletnich liceów ogólnokształcących i liceów sztuk plastycznych (8,30%).

Zwiększona liczebność absolwentów klasy VIII szkoły podstawowej wynika m.in. z tego, że część dzieci z rocznika 2008 wcześniej rozpoczęło edukację w szkole podstawowej (tzw. reforma 6-latka).

Zmniejszeniem liczebności uczniów szkół podstawowych zostały objęte wyłącznie szkoły, w których występują co najmniej dwa oddziały klas VIII. Rozwiązanie to ma chronić szkoły, w których mniejsza liczba uczniów nie spowoduje zmniejszenia liczby oddziałów.

Wskaźnik korygujący

Projekt wlicza do etatów subwencyjnych (nauczyciel dyplomowany) osoby niebędące nauczycielami zatrudnione na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy Prawo oświatowe, posiadające przygotowanie zawodowe uznane przez dyrektora szkoły za odpowiednie do prowadzenia zajęć z zakresu kształcenia zawodowego. Zmiana pozwalająca uwzględnić we wskaźniku D_i dodatkowe etaty wynika z faktu, że ww. osoby są często wysokiej klasy specjalistami, a ich płaca jest zbliżona do wynagrodzenia nauczyciela dyplomowanego. Liczba etatów osób zatrudnionych na podstawie art. 15 ust. 6 u.P.o. wynosi około 1 tys.

Oddziały przygotowawcze

Zwiększenie wartości wagi P₅₁ dla uczniów oddziałów przygotowawczych z 0,3 na 0,4 ma być odpowiedzią na aktualne wyzwania związane z kształceniem osób przybywających z zagranicy. Kwota naliczana na ucznia w oddziale przygotowawczym wzrośnie o około 589 zł. Po zwiększeniu wartości środki naliczone na tych uczniów ogółem sięgną około 3,3 mln zł.

Pracownicy administracji i obsługi

Pewna część subwencji oświatowej jest przeznaczona na wydatki rzeczowe i płacowe pracowników administracji i obsługi. Podniesienie decydującego o jej wysokości wskaźnika sprawi, że poziom finansowania tych wydatków wzrośnie z 20% do 25%. Pozwoli to pokryć koszty podwyższenia płacy minimalnej oraz rosnące koszty stałe związane z prowadzeniem szkół i placówek.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 13.11.2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego – Dz.U. z 2021 r. poz. 38 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 14.12.2016 r. Prawo oświatowe – Dz.U. z 2021 r. poz. 1082.