Zgodnie z …

(…) art. 48 Karty Nauczyciela, nauczycielowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej. Do tzw. trzynastki uprawnieni są również pracownicy niepedagogiczni zatrudnieni w oświacie (art. 36 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych).

Zatrudnienie w ciągu roku kalendarzowego

Zgodnie z ustawą o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. W przypadku gdy pracownik nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy. Dalsze przepisy ustawy stanowią jednak, że przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do trzynastki nie jest wymagane w ściśle określonych, enumeratywnie wymienionych przypadkach – i tu zaczynają się największe problemy interpretacyjne, gdy idzie o ustalanie prawa nauczycieli i innych pracowników pedagogicznych do trzynastej pensji.

Spod wymogu przepracowania co najmniej 6 miesięcy wyłączony jest m.in. przypadek „nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej)”, o którym mowa w art. 2 ust. 3 pkt 1 ww. ustawy. Jak to sformułowanie powinno być realizowane w praktyce? Według ministerstwa edukacji kluczowe znaczenie ma tu pojęcie „organizacja pracy szkoły”.

Resort edukacji od wielu lat utrzymuje, że użyte przez ustawodawcę określenie „organizacja pracy szkoły (szkoły wyższej)” oznacza sytuację, w której działalność merytoryczna (kształcenie) wymienionych jednostek jest zorganizowana w systemie lat szkolnych (lat akademickich) rozpoczynających się i kończących w innych terminach niż rozpoczęcie i zakończenie roku kalendarzowego. „Gdyby ustawodawca zamierzał przyznać prawo do wynagrodzenia rocznego każdemu nauczycielowi niezależnie od tego, z jaką datą został zatrudniony, to nie wpisywałby w art. 2 ust. 3 pkt 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym warunku nawiązania stosunku pracy zgodnie z organizacją pracy szkoły, a po prostu ustaliłby, że przepracowanie co najmniej 6 miesięcy warunkujących nabycie prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane w przypadku nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem. Wprowadzenie zastrzeżenia nawiązania stosunku pracy z nauczycielem w trakcie roku kalendarzowego zgodnie z organizacją pracy szkoły świadczy o tym, że zamiarem ustawodawcy nie było przyznanie nauczycielom bezwarunkowego prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (bez względu na to, jaki okres przepracowali w ciągu roku kalendarzowego)” – wyjaśniał MEN w stanowisku z dn. 04.12.2009 r. (nr DS-WPZN-AB-401-02/09).

W 2020 r. w odpowiedzi na zapytanie poselskie nr 373 dotyczące „dodatkowego wynagrodzenia rocznego dla nauczyciela zatrudnionego krócej niż 6 miesięcy na podstawie umowy o pracę zawartej nie od 1 września, a w późniejszym terminie” – resort edukacji podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko.

„Należy wnioskować, że określenie »nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem zgodnie z organizacją pracy szkoły« oznacza, że prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego dotyczy nauczycieli, z którymi stosunek pracy został nawiązany z początkiem roku szkolnego, tj. z dniem 1 września (z uwzględnieniem dopuszczalnej przepisami możliwości rozpoczęcia zajęć w innym terminie). W związku z powyższym nauczyciele, z którymi została zawarta umowa o pracę (w tym także umowa o pracę na czas określony w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela) z początkiem roku szkolnego, tj. z dniem 1 września, uzyskują prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu, mimo nieprzepracowania 6 miesięcy” – odpowiedział Maciej Kopeć, wówczas podsekretarz stanu w MEN.

I dodatkowo wyjaśnił: „Wprowadzenie zastrzeżenia nawiązania stosunku pracy z nauczycielem w trakcie roku kalendarzowego zgodnie z organizacją pracy szkoły świadczy o tym, że zamiarem ustawodawcy nie było przyznanie nauczycielom bezwarunkowego prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego (bez względu na to, jaki okres przepracowali w ciągu roku kalendarzowego). Należy w tym miejscu przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dn. 18.10.2011 r., (sygn. akt: I PK 263/10), zgodnie z którym »dodatkowe wynagrodzenie roczne ma charakter premii. Tak więc w odróżnieniu od wynagrodzenia zasadniczego nabycie prawa do premii może być uzależnione nie tylko od należytego wywiązywania się z obowiązków, ale i od innych przesłanek«. W przypadku zatem nawiązania z nauczycielem stosunku pracy (w tym na podstawie umowy o pracę na czas określony w związku z zaistnieniem potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela) w innym terminie niż z początkiem roku szkolnego nie będzie mu przysługiwało prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego za ten rok, jeżeli nie przepracuje u tego pracodawcy w danym roku kalendarzowym co najmniej 6 miesięcy i nie wystąpił żaden z przypadków określonych w art. 2 ust. 3 ustawy”.

Co istotne, prezentowane przez ministerstwo edukacji rozumienie pojęcia „organizacja pracy szkoły” jest już utrwalone w orzecznictwie sądów pracy. W wyroku z dn. 26.06.2017 r. Sąd Rejonowy w Suwałkach stwierdził, że: „Przez pojęcie »organizacja pracy szkoły« należy rozumieć terminy powołane w art. 63 ustawy o systemie oświaty, zgodnie z którymi rok szkolny rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 sierpnia roku kolejnego [obecnie reguluje to u.p.o.]. Wprowadzenie takiego przepisu ma ścisły związek ze szczególną formułą zatrudniania w szkole (art. 10 KN), zgodnie z którą w szkole nie istnieje, co do zasady, możliwość podjęcia pracy w terminie zapewniającym uzyskanie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w roku rozpoczęcia pracy (nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela z dniem 1 lipca danego roku kalendarzowego)”.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 94 u.p.o. rok szkolny we wszystkich szkołach i placówkach rozpoczyna się z dniem 1 września każdego roku, a kończy – z dniem 31 sierpnia następnego roku. Z kolei § 2 ust. 1 rozp. MEN z dn. 11.08.2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1603, z późn. zm.) stanowi, że zajęcia dydaktyczno-wychowawcze rozpoczynają się w pierwszym powszednim dniu września, a kończą w najbliższy piątek po 20 czerwca. Jeżeli pierwszy dzień września wypada w piątek albo sobotę, zajęcia rozpoczynają się w najbliższy poniedziałek po 1 września.

Z tego względu część ekspertów uważa, że prawo do trzynastki w proporcjonalnej wysokości powinni mieć także ci nauczyciele, z którymi nawiązano stosunek pracy z początkiem roku szkolnego, także jeżeli ten początek, z uwagi na przepisy ww. rozp. i układ kalendarza w danym roku, przypadł faktycznie nie na dzień 1 września, ale na przykład 2 czy 3 września.

Dodatek stażowy w okresie choroby jednak się nie liczy

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej wynagrodzenie to ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy.

W 2021 r. doszło do zmiany ministerialnej wykładni dotyczącej wliczania dodatku stażowego do podstawy trzynastki. Do tej pory obowiązywało stanowisko Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 20.01.2010 r., które choć nie stanowi wiążącej wykładni prawa, było jednak uwzględniane w praktyce przez część podmiotów ze sfery budżetowej, a także niektóre regionalne izby obrachunkowe.

We wspomnianej interpretacji z 2010 r. resort pracy uznał, że „dodatek za wieloletnią pracę przysługujący pracownikowi samorządowemu za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które otrzymuje wynagrodzenie (np. z powodu choroby, zwolnień od pracy na podstawie art. 37 i 188 k.p., rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy), jak i za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje z tego tytułu zasiłek z ubezpieczenia społecznego, powinien być w całości uwzględniony w podstawie wymiaru dodatkowego wynagrodzenia rocznego”. Jako podstawę takiej wykładni resort wskazał przepisy rozp. MPiPS z dn. 8.01.1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14, ze zm.) oraz rozp. RM z dn. 18.03.2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych (Dz.U Nr 50, poz. 398, ze zm.), gdzie była mowa o tym, że dodatek za wieloletnią pracę przysługuje pracownikowi za dni, za które otrzymuje wynagrodzenie, oraz za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje z tego tytułu zasiłek z ubezpieczenia społecznego.

W najnowszym stanowisku Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii z dn. 15.02.2021 r., będącym odpowiedzią na pytanie „Dziennika Gazety Prawnej”, argumentacja i płynące z niej wnioski są już zupełnie inne. Resort zwraca w nim uwagę, że zgodnie z dominującym – także w orzecznictwie – poglądem, przez „przepracowanie”, o którym mowa w cyt. ustawie, należy rozumieć faktyczne (efektywne) wykonywanie pracy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy. Wskazuje na przepis § 6 ww. rozp. MPiPS z dn. 8.01.1997 r., zgodnie z którym ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, a więc i odpowiednio dodatkowe wynagrodzenie roczne, ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy, z wyłączeniem określonych w tym przepisie składników, w tym m.in. wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego, a także za czas innej usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Biorąc pod uwagę ten przepis oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego, resort uznał, że skoro przy ustalaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego nie uwzględnia się m.in. wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby, zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego itp., to również, konsekwentnie, dodatek za wieloletnią pracę wypłacony za okres choroby nie powinien być wliczany do podstawy ustalania wysokości trzynastki.

Wynagrodzenie za zajęcia z funduszy unijnych

Czy w podstawie wyliczenia trzynastki należy uwzględnić wynagrodzenie za zajęcia prowadzone przez nauczycieli z uczniami w ramach projektów unijnych? W 2019 r. resort edukacji odpowiedział na to pytanie jednoznacznie twierdząco, udzielając wyjaśnień w trybie interpelacji poselskiej (nr 29175). Jak się jednak potem okazało, stanowisko MEN zostało zakwestionowane przez niektóre regionalne izby obrachunkowe.

Resort wyraził opinię, zgodnie z którą przysługujące na podstawie art. 35a ust. 1 KN wynagrodzenie za prowadzenie zajęć realizowanych w ramach programów finansowanych ze środków pochodzących z budżetu UE należy traktować tak jak wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, a co za tym idzie – należy je uwzględniać w wynagrodzeniu za urlop wypoczynkowy nauczyciela, a jeżeli nauczyciel nabył prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego – wliczać do podstawy wymiaru trzynastki. Powołał się na regulacje KN, zgodnie z którymi dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie takich zajęć jednemu ze swoich nauczycieli w ramach nawiązanego już stosunku pracy, za jego zgodą (wtedy nie są one wliczane do pensum), albo zatrudnić nowego nauczyciela (z zewnątrz) na podstawie art. 16 u.p.o., czyli na zasadach określonych w Kodeksie pracy. W obu przypadkach za każdą godzinę zajęć nauczycielom przysługuje wynagrodzenie ustalone w sposób taki sam jak za godziny ponadwymiarowe.

Stanowisko resortu nie jest jednak do końca przekonujące. Wątpliwości, które pozostały, znalazły wyraz w pytaniu skierowanym do Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku. Wniosek o udzielenie wyjaśnień dotyczył tego, czy nauczycielom i pracownikom niepedagogicznym realizującym projekty unijne należy wliczyć wynagrodzenie otrzymane z tego tytułu do podstawy naliczenia trzynastki. RIO zajęła w tej sprawie odmienne stanowisko od tego, które dwa lata wcześniej zaprezentowało ministerstwo.

„Brak jest dostatecznych podstaw, aby wywodzić na podstawie zasad ogólnych konieczność uwzględniania w podstawie wymiaru trzynastki nauczycieli odrębnego składnika wynagrodzenia, jakim według KN jest wynagrodzenie za prowadzenie zajęć finansowanych ze środków UE – stwierdziła RIO. – Regulujące ten składnik przepisy art. 35a KN obowiązują od 31 marca 2015 r. Już po ich wejściu w życie dokonywana była nowelizacja rozp. MEN z dn. 26.06.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz.U z 2020 r. poz. 1455) – zmianą obowiązującą od 22 marca 2018 r. zmodyfikowano katalog składników podlegających uwzględnieniu przy obliczaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy (stanowiącego też podstawę obliczenia dodatkowego wynagrodzenia rocznego), jednakże prawodawca nie uwzględnił w tym katalogu wynagrodzenia za prowadzenie zajęć finansowanych ze środków UE. Świadczy to, zdaniem Izby, o braku zamiaru uwzględniania tego elementu wynagrodzenia nauczyciela w podstawie obliczenia trzynastki”.

Tak więc w opinii RIO wynagrodzenie wypłacone nauczycielowi z tytułu prowadzenia zajęć szkolnych w ramach projektów finansowanych z funduszy UE nie powinno powiększać bazy obliczeniowej trzynastki. Nie zostało bowiem ujęte w katalogu składników branych pod uwagę przy ustalaniu wysokości trzynastki.

Zarówno MEiN, jak i RIO podkreślają, że wydane przez nie opinie nie mają charakteru wiążącej wykładni. Przedstawiony problem interpretacyjny rozwiązałaby ostatecznie zmiana prawa – w tym przypadku przepisów wykonawczych.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych – Dz.U. z 2019 r. poz. 1282 ze zm.
2. Ustawa z dn. 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela – Dz.U. z 2021 r. poz. 1762.
3. Ustawa z dn. 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej – Dz.U. z 2018 r. poz. 1872.