Dla uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych organizowana jest nauka języka mniejszości, m.in. w formie dodatkowych lekcji, w wymiarze trzech godzin tygodniowo.

Od 01.09.2022 r. wyjątkiem będą uczniowie należący do …

(…) mniejszości niemieckiej, ponieważ wymiar dodatkowych lekcji języka niemieckiego zostanie zmniejszony do jednej godziny – to efekt rozporządzenia MEiN z dn. 04.02.2022 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym – Dz.U. z 2022 r. poz. 276.

Zmiana ta jest konsekwencją ograniczenia w ustawie budżetowej na rok 2022 części oświatowej subwencji ogólnej dla j.s.t. Podczas prac w parlamencie subwencja oświatowa została zmniejszona o prawie 40 mln zł w stosunku do założeń projektu. Środki te zdjęto z zadania, jakim jest nauczanie języka mniejszości narodowych i etnicznych, i przeznaczono na utworzenie nowej rezerwy celowej poz. 75 „Środki na nauczanie języka polskiego w Niemczech”.

Konieczna była więc zmiana sposobu finansowania uczniów lub słuchaczy objętych nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej realizowanym w formie dodatkowej nauki tego języka. Dnia 11.02.2022 r. weszło w życie rozporządzenie MEiN z dn. 10.02.2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2022 (Dz.U. z 2022 r. poz. 352), a wraz z nim nowy ust. 22a w załączniku, zmniejszający o około 17 proc. wartość dotychczas naliczanych wag (P₂₅, P₂₆ i P₂₇) dla uczniów lub słuchaczy objętych dodatkowym nauczaniem języka niemieckiego jako języka mniejszości narodowej. Przy ustalaniu nowych wartości uwzględniono fakt, że rozwiązanie to będzie obowiązywało przez cztery miesiące 2022 r. (wrzesień – grudzień), a tzw. koszty stałe pozostaną na niezmienionym poziomie. Zasady przypisywania uczniów danej mniejszości do poszczególnych wag (na podstawie liczebności uczniów w szkole) nie zmieniły się.

Jak podano w uzasadnieniu do ww. rozp., zmiana finansowania dotyczy nauczania języka mniejszości w formie dodatkowej nauki tego języka i nie obejmuje pozostałych form nauczania (czyli prowadzenia zajęć edukacyjnych w dwóch językach: polskim i języku mniejszości oraz prowadzenia zajęć edukacyjnych tylko w języku mniejszości). Jednak z uwagi na fakt, że zmniejszenie godzin lekcji o 2/3 dotknęło tylko mniejszość niemiecką, zmiana ta wywołała falę krytyki, w tym sprzeciw Biura RPO.

„Jako Rzecznik Praw Obywatelskich nie mogę zgodzić się na to, aby ograniczanie wydatków odbywało się kosztem społeczności lub grup, które i tak często doświadczają marginalizacji w różnych sferach życia społecznego czy kulturalnego, i do których wspierania instytucje państwowe są w sposób szczególny zobowiązane” – napisał Marcin Wiącek. Wskazał, że Konstytucja RP w art. 35 chroni języki mniejszości, a jedną z podstawowych gwarancji korzystania z tej ochrony jest zapewnienie społecznościom mniejszościowym środków finansowych. „Tak znaczące ich ograniczenie może budzić obawy w kwestii zgodności z przepisami Konstytucji”. Takie działanie może nie tylko wskazywać na niedopuszczalne pogorszenie sytuacji konkretnej grupy mniejszościowej, ale także prowadzić do pogorszenia sytuacji prawnej wszystkich grup mniejszościowych, czyli obywateli polskich należących do mniejszości: białoruskiej, litewskiej, łemkowskiej, niemieckiej, ormiańskiej, słowackiej, romskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, żydowskiej oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym – kaszubskim.

Zgodnie z polskim prawem osoby należące do mniejszości mają m.in. prawo do nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości.

Zdaniem RPO istnieje obawa, że nowe przepisy wpłyną na ograniczenie wykonywania w ramach systemu oświaty zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym. Co więcej, przyjęcie omawianych rozwiązań może świadczyć o naruszaniu przez Polskę zobowiązań międzynarodowych – Konwencji ramowej Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych z 1995 r. i Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych z 1992 r. Ta ostatnia wskazuje zobowiązania Polski względem mniejszości narodowych i etnicznych, w tym do wyeliminowania każdego nieuzasadnionego zróżnicowania, wyłączenia, ograniczenia lub preferencji dotyczącej stosowania języka regionalnego lub mniejszościowego, której celem jest zniechęcenie do niego lub zagrożenie dla jego zachowania lub rozwoju.

Resort edukacji z jednej strony podkreśla, że nie był inicjatorem kontrowersyjnej zmiany, argumentuje, że nie uczestniczył w tworzeniu budżetu na etapie prac parlamentarnych, ale z drugiej strony odpiera krytykę i uzasadnia wprowadzoną poprawkę tym, że finansowanie edukacji mniejszości niemieckiej w ostatnich latach stale rosło.

Wylicza, że od 2006 do 2021 r. dodatkowa kwota subwencji oświatowej dla uczniów mniejszości narodowej niemieckiej wzrosła o ponad 182 mln zł (tj. o 334%), podczas gdy liczba uczniów – o 13,5 tys. (tj. o 39%). Z kolei w latach 2016–2021 wzrost kwoty subwencji na ten cel miał wynieść prawie 75 mln zł (tj. 46%), a wzrost liczby uczniów – 4 tys. (tj. 9%). Według MEiN świadczy to tylko o tym, że kwota subwencji dla mniejszości niemieckiej rosła w o wiele szybszym tempie niż liczba uczniów do niej należących.

Resort zapewnia, że nie planuje obniżenia finansowania na nauczanie języków pozostałych mniejszości narodowych, etnicznych i języka regionalnego – kaszubskiego.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego