MRPiPS zamierza wprowadzić do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nowy instrument wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych – zatrudnienie wspomagane. Taką deklarację złożył Krzysztof Michałkiewicz, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, odpowiadając na interpelację nr 448 w sprawie reformy systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych.

 

W skierowanej do MRPiPS interpelacji czytamy, że przychodami PFRON są głównie środki pochodzące z obowiązkowych miesięcznych wpłat pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ich zakładzie jest niższy niż 6 %. W przypadku państwowych i niepaństwowych szkół, zakładów kształcenia nauczycieli oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych wymagany wskaźnik wynosi 2%.

Z wpłat na Fundusz zwolnieni są pracodawcy, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 6%. Zwolnione z wpłat są także podmioty niedziałające w celu osiągnięcia zysku, które prowadzą działalność wyłącznie w zakresie rehabilitacji społecznej, leczniczej bądź edukacji osób niepełnosprawnych lub opieki nad osobami niepełnosprawnymi.

Środowiska pracodawców i beneficjentów programu podnoszą kwestię reformy tego systemu, głównie ze względu na problemy z uzyskaniem dostępu do tego funduszu, w związku z błędnym orzecznictwem lekarskim co do stopnia niepełnosprawności. Problem dotyka równierz kwestii pracodawców, którzy nie spełniają wymogów narzuconych przez ustawę. Decydują się oni na niezatrudnienie osoby niepełnosprawnej ze względu na blokadę ustawową, polegającą na przymusie zatrudniania wymaganej liczby pracowników. Przez brak wymaganej liczby osób zatrudnionych przez pracodawcę, obowiązkowe miesięczne składki są zbyt wysokie, aby przedsiębiorca mógł podjąć współpracę z osobą niepełnosprawną.

W związku z powyższym kierujący interpelację poseł Norbert Obrycki poprosił o odpowiedź na poniższe pytania:

1. Czy Rząd zamierza zająć się reformą orzecznictwa polegającą na lepszym oraz sprawniejszym weryfikowaniu stopnia niepełnosprawności ?
2. Jakie kroki zamierza przedsięwziąć Rząd, aby wyrównać lub zredukować procentowe zatrudnienie osób niepełnosprawnych, tak aby zachęcić większą grupę przedsiębiorców do ich zatrudnienia ?
3. Czy Rząd zamierza klasyfikować osoby niepełnosprawne i udzielić większej ochrony prawnej osobom bardziej poszkodowanym, czy stawiać ich na równych prawach, nie zważając na stopień oraz rodzaj ich niepełnosprawności?

Odpowiadając na interpelację nr 448 posła Norberta Obryckiego z dnia 15 stycznia 2016 r. w sprawie reformy systemu rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych, przedstawiciel resortu poinformował, że w aktualnym stanie prawnym zasady orzekania o stopniu niepełnosprawności oraz kryteria kwalifikowania do stopni niepełnosprawności regulują przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721, ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. z 2015 r., poz. 1110).

Zgodnie z art. 2 pkt 10 przedmiotowej ustawy niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Pojęcie niepełnosprawność obejmuje więc kategorię zdolności do pełnienia przez człowieka ról społecznych – adekwatnie do wieku. Zachodzi bowiem zależność pomiędzy ograniczeniem zdolności do realizacji oczekiwań, funkcji, zachowań i postaw wynikających z zajmowanej pozycji społecznej w różnych grupach społecznych a niepełnosprawnością. Niepełnosprawność, zgodnie z kryterium ustawowym to niemożność efektywnego pełnienia ról społecznych, tj. wypełniania zobowiązania wynikającego z zajmowanej pozycji społecznej przy korzystaniu przez osobę z przysługujących jej przywilejów i praw według bardziej lub mniej określonego wzoru, a więc niemożność bądź trudności w codziennej aktywności i uczestnictwie.

W przypadku osób, które ukończyły 16 rok życia, stosownie do art. 3 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustala się jeden z trzech stopni niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany, lekki. Przesłanki kwalifikowania do określonego stopnia niepełnosprawności zostały określone w art. 4 ust. 1-3 ww. ustawy oraz w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Jak zauważył podsekretarz stanu w MRPiPS ocena stanu zdrowia nie jest jedynym wyznacznikiem niepełnosprawności – bowiem orzecznictwo o niepełnosprawności uwzględnia zarówno fizyczne, psychiczne jak i społeczne aspekty funkcjonowania człowieka. Przyjęte zasady orzekania oznaczają, iż orzekanie o niepełnosprawności ma charakter kompleksowy. Wystąpienie tylko jednego z elementów w postaci naruszenia sprawności organizmu (potocznie utożsamianego z chorobą) nie musi zatem oznaczać, że mamy do czynienia z niepełnosprawnością. Natomiast intensywność tego czynnika nie wpływa bezpośrednio na ustalony stopień niepełnosprawności, jeżeli w następstwie jego występowania nie dochodzi do istotnych ograniczeń w sferze aktywności zawodowej i społecznej. Reasumując, orzekanie o niepełnosprawności nie jest oceną stanu zdrowia osoby orzekanej, ale oceną ograniczeń w możliwości jej funkcjonowania w życiu społecznym i zawodowym – będących następstwem naruszenia sprawności organizmu

Należy przy tym zauważyć, iż proces orzekania jest działaniem o charakterze autonomicznym ze względu na charakter podmiotu tego procesu, którym jest każdorazowo indywidualna osoba – co oznacza, iż każda osoba musi być traktowana indywidualnie, zaś zapewnieniu jego prawidłowości służy mechanizm instancyjnej kontroli wydawania orzeczeń polegający na weryfikacji orzeczeń przez organ wyższego stopnia. Każdy przypadek jest indywidualny i każdorazowo jest on rozpatrzony po wnikliwej analizie dokumentacji medycznej, przeprowadzeniu badania przedmiotowego oraz jeżeli istnieją przesłanki medyczne po uzupełnieniu dokumentacji medycznej o wyniki badań dodatkowych oraz konsultacje specjalistyczne.

Niezależnie od powyższego przedstawiciel resortu poinformował, iż na bieżąco prowadzone są działania służące doskonaleniu sytemu orzekania o niepełnosprawności obejmujące m.in. szkolenia członków zespołów orzekających oraz kontrole wydawanych przez nich orzeczeń. W 2014 r. powołany został Zespół do spraw orzecznictwa (w ramach Okrągłego stołu „Jak wspierać osoby niepełnosprawne”), któremu przewodniczył Sekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej – Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych. W pracach zespołu uczestniczyli reprezentanci organizacji i środowisk zajmujących się działalnością na rzecz osób niepełnosprawnych, rodzice, opiekunowie osób niepełnosprawnych oraz przedstawiciele administracji rządowej. Prace zespołu były poświęcone modelowi systemu orzekania o niepełnosprawności w Polsce. W trakcie poszczególnych posiedzeń zespołu ds. orzecznictwa uczestnicy spotkania przedstawiali swoje uwagi oraz spostrzeżenia dotyczące aktualnie funkcjonujących rozwiązań w systemie orzeczniczym w Polsce. Przedstawiane postulaty koncentrowały się na kwestiach dotyczących wprowadzenia zmian w zakresie systemu orzeczniczego oraz podjęcia działań zmierzających do jego udoskonalenia przy jednoczesnym zachowaniu podziału na system orzecznictwa rentowego i pozarentowego. Odnosząc się do kwestii obowiązujących rozwiązań w systemie orzecznictwa, w większości zgodzono się, że aktualne rozwiązania systemowe są satysfakcjonujące, aczkolwiek wymagają pewnych korekt. Wypracowane propozycje zmian zostały uwzględnione w poselskim projekcie ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, który został opublikowany 15 stycznia 2015 r. (druk nr 3184). Projektowane zmiany nie zostały jednak wprowadzone do porządku prawnego w związku z upływem kadencji Sejmu RP.

Odnosząc się do kwestii zatrudnienia osób niepełnosprawnych należy zauważyć, iż ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zawiera szereg regulacji mających na celu skuteczną i trwałą aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, w tym cieszące się dużym zainteresowaniem ze strony pracodawców, dofinansowanie do wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych. Głównym celem instrumentów wsparcia, funkcjonujących na gruncie przedmiotowej ustawy jest wyrównanie szans oraz umożliwienie osobom niepełnosprawnym znalezienia trwałego i satysfakcjonującego zatrudnienia, a więc przeciwdziałanie dyskryminacji tych osób na rynku pracy. Instrumenty ustawowe uzupełniane są działaniami promocyjno-szkoleniowymi mającymi na celu zwiększenie świadomości społecznej, zwalczanie stereotypów oraz rozpowszechnianie wiedzy z zakresu projektowania uniwersalnego, dostępności oraz zarządzania różnorodnością w miejscu pracy.

Ponadto, uwzględniając potrzeby osób niepełnosprawnych z najpoważniejszymi schorzeniami, którym samodzielnie trudno znaleźć i utrzymać zatrudnienie w resorcie prowadzone są prace zmierzające do wprowadzenia do ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nowego instrumentu wspierania zatrudnienia osób niepełnosprawnych – zatrudnienia wspomaganego. Zatrudnienie wspomagane ma stanowić nie tylko metodę wprowadzania osoby niepełnosprawnej na otwarty rynek pracy, ale także będzie miało na celu wspieranie jej w utrzymaniu się na tym rynku. Wydaje się, że ten nowy instrument pozwoli osobom niepełnosprawnym wymagającym szczególnego wsparcia na znalezienie trwałego, satysfakcjonującego oraz odpowiadającego ich aspiracjom i możliwościom zatrudnienia.

Mając na względzie udzielanie wsparcia osobom niepełnosprawnym należy zauważyć, że zgodnie z art. 35a ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych do zadań powiatu należy m.in. podejmowanie działań dotyczących rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych. Zakres tych zadań oraz sposób ich realizacji definiuje samorząd powiatowy.

Ponadto zgodnie z ustawą z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2015 r., poz. 1445, z późn. zm.) powiat wykonuje określone innymi ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie m.in. wspierania osób niepełnosprawnych. Należy przy tym podkreślić, że zgodnie z art. 2 ww. ustawy powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, a więc suwerenność powiatu w zakresie podejmowanych decyzji nie może być kwestionowana.

Należy zauważyć, że zadania samorządu powiatowego, dofinansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), na poziomie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i aktów wykonawczych zostały określone w sposób generalny. Jako przykład można wskazać przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 926), które nie zawierają katalogu przedmiotów i usług, których zakup lub wykonanie może zostać dofinansowane ze środków Funduszu w ramach likwidacji poszczególnych barier funkcjonalnych czy też zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny, gdyż nie jest możliwe wskazanie wszystkich sytuacji czy rzeczy, które można byłoby zakwalifikować jako mieszczące się w danym zadaniu. To do organu realizującego zadanie ustawowe powiatu należy przy rozpatrywaniu wniosku o dofinansowanie dokonanie indywidualnej oceny pod kątem rodzaju i stopnia niepełnosprawności oraz jednostkowych potrzeb wnioskodawcy, na podstawie całokształtu okoliczności sprawy. Ponadto realizator zadań w wielu przypadkach ma możliwość kształtowania poziomu wsparcia, stosownie do sytuacji konkretnej osoby niepełnosprawnej, gdyż przepisy określają jedynie maksymalny wymiar dofinansowania ze środków PFRON.

Krzysztof Michałkiewicz, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podkreślił, że zbiorowość osób niepełnosprawnych jest zróżnicowana nie tylko ze względu na podstawowe cechy społeczno – demograficzne, takie jak płeć, wiek, wykształcenie czy miejsce zamieszkania, ale również ze względu na rodzaj i stopień niepełnosprawności. Takie zróżnicowanie przesądza o konieczności stosowania indywidualnego podejścia w ustalaniu rodzaju i zakresu niezbędnej pomocy, a także w zakresie ustalania jej wyniku.

Niemniej, dostrzegając konieczność podjęcia działań w obszarze systemu wsparcia osób niepełnosprawnych, w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 planuje się rewizję i rozbudowę istniejących rozwiązań na rzecz włączenia społecznego osób niepełnosprawnych oraz wypracowanie nowych rozwiązań w tym zakresie, które będą służyły z jednej strony opracowaniu mechanizmu tworzenia kompleksowo zaplanowanej ścieżki udzielanego wsparcia, obejmującej odpowiedź na indywidualne potrzeby osoby niepełnosprawnej oraz wskazującej stan wyjściowy i docelowy oraz z drugiej opracowaniu metod ewaluacji postępów w zakresie określonych celów.

źródło: sejm.gov.pl; oprac.: G. Rompel