Szczególna ochrona zdrowia pracowników młodocianych polega na ustaleniu określonych standardów w zakresie badań lekarskich, dobowego czasu pracy, zakazu pracy w nadgodzinach i w porze nocnej oraz prac wzbronionych. 

W treści tego punktu uwzględniono uregulowania odnoszące się do obowiązków pracodawcy w przedmiocie profilaktycznych badań lekarskich oraz ustalania wykazu prac wzbronionych, w tym wykazu prac wzbronionych, warunkowo dozwolonych do wykonywania młodocianym w wieku powyżej 16 lat.

Badania lekarskie pracowników młodocianych

Pracownicy młodociani podlegają:

• wstępnym badaniom lekarskim – przed podjęciem pracy oraz w przypadku przeniesienia na inne stanowisko pracy,
• badaniom okresowym i kontrolnym – w czasie zatrudnienia. 

Odszkodowanie, o którym mowa, oblicza się wg zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop. Okres, za który przyznano odszkodowanie (czyli okres pozostawania bez pracy) wlicza się do stażu pracowniczego młodocianego.

Wykazy prac wzbronionych młodocianym

Wyrazem szczególnej troski o zdrowie pracownika młodocianego jest ustalenie wykazu prac, przy wykonywaniu których zabronione jest zatrudnianie takiego pracownika.

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 204 § 1 k.p. nie wolno zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, których wykaz ustala w drodze rozporządzenia RM. Należy jednocześnie zauważyć, że młodocianych w wieku powyżej 16 lat można warunkowo zatrudnić, po spełnieniu określonych wymogów, przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych.

Szczegółowe zasady dotyczące ochrony zdrowia pracowników młodocianych przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy określono w rozp. RM z dn. 24.08.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.).

W załącznikach nr  1 i 2 do wymienionego rozp. zawarto ponadto:

• wykaz prac wzbronionych młodocianym (zał. nr  1 do nin. rozdz.),
• wykaz niektórych rodzajów prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w wieku powyżej 16 lat (zał. nr 2 do nin. rozdz.). 

Treść powyższych załączników poddano częściowym modyfikacjom wynikającym z:

• rozp. zmieniającego RM z dn. 05.07.2005 r. (Dz.U. Nr 136, poz. 1145) – obowiązującego od dn. 09.08.2005 r.,

• rozp. zmieniającego RM z dn. 31.05.2006 r. (Dz.U. Nr 107, poz. 724) – obowiązującego od dn. 12.07.2006 r.,

• rozp. zmieniającego RM z dn. 05.06.2015 r. (Dz.U. poz. 929) – które obowiązuje od dn. 15.07.2015 r.

 Każdy pracodawca, który zamierza zatrudnić lub zatrudnia pracowników młodocianych obowiązany jest sporządzić odrębnie:

• zakładowy wykaz prac wzbronionych młodocianym, oraz

• zakładowy wykaz prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego

– stosując jako podstawę wykaz określony w zał. nr 1 do rozp. RM z dn. 24.08.2004 r. i wykaz stanowiący treść zał. nr 2 do tego rozp. (patrz: załączniki do nin. rozdz.).

Ponieważ ustalenie zakładowych wykazów, o których wyżej mowa, służy zapewnieniu szczególnej ochrony zdrowia młodocianym, w określaniu tych wykazów uczestniczy lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi.

Określając zakładowe wykazy prac wzbronionych pracodawca wskazuje także stanowiska pracy, na których są one wykonywane. Zakładowe wykazy prac wzbronionych młodocianym i stanowisk pracy,
o których mowa, zamieszcza się w widocznym miejscu, w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudniani młodociani.

Warunki zatrudnienia młodocianych przy niektórych rodzajach prac wzbronionych

Zatrudnienie młodocianych przy niektórych rodzajach prac wzbronionych jest dopuszczalne, jeżeli:

• dotyczy młodocianych w wieku powyżej 16 lat,

• jest niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego młodocianych,

• młodocianym stworzono warunki zapewniające szczególną ochronę zdrowia.

Zatrudnienie młodocianych przy niektórych pracach wzbronionych nie może mieć charakteru pracy stałej, lecz ma ograniczać się do zaznajomienia młodocianych z czynnościami podstawowymi, koniecznymi do odbycia przygotowania zawodowego.

Aktualnie obowiązujący wykaz niektórych rodzajów prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w wieku powyżej 16 lat, określony został w zał. nr 2 do rozp. RM z dn. 24.08.2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. Nr 200, poz. 2047, z późn. zm.); wykaz, o którym mowa, opublikowano w pełnym brzmieniu w zał. nr 2 do nin. rozdziału.

Podjęcie przez młodocianych zatrudnienia przy niektórych pracach wzbronionych wymaga od pracodawcy wdrożenia określonych procedur mających na celu zapewnienie młodocianym szczególnej ochrony zdrowia, przy szczególnym uwzględnieniu ryzyka wynikającego z ich braku doświadczenia, braku świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej. W tym kontekście pracodawca podejmuje następujące działania:

• zapewnia wykonywanie pracy i zajęć przez młodocianych na stanowiskach pracy i w warunkach niestwarzających zagrożeń dla ich bezpieczeństwa i zdrowia,

• zapewnia nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych,

• informuje młodocianych o możliwych zagrożeniach i o wszelkich podjętych działaniach dotyczących ich zdrowia,

• organizuje przerwy w pracy młodocianych dla ich odpoczynku
  w pomieszczeniach odizolowanych od czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.

Dopuszczenie młodocianych do wykonywania niektórych prac wzbronionych może nastąpić na podstawie oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą, dokonanej przed rozpoczęciem pracy przez młodocianych lub w razie istotnej zmiany warunków wykonywania pracy.

Dokonując oceny ryzyka, pracodawca uwzględnia w szczególności:

• ocenę wyposażenia oraz organizacji miejsc pracy i stanowisk pracy młodocianych,

• organizację procesów pracy oraz ich powiązanie,

• charakter, stopień i okres narażenia na czynniki fizyczne, biologiczne i chemiczne,

• formę, zakres i sposób korzystania z wyposażenia miejsc pracy,
  w tym z maszyn, narzędzi i sprzętu,

• zakres i poziom szkolenia oraz instrukcji udzielanych młodocianym.

Wykazy prac wzbronionych w regulaminie pracy

Pracodawca mający obowiązek wydania regulaminu pracy, który zatrudnia pracowników młodocianych powinien ustalić w regulaminie pracy:
  -wykaz prac wzbronionych pracownikom młodocianym oraz
  -wykaz rodzajów prac i stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego.

Jeżeli dany pracodawca nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu pracy, określenie wykazów, o których mowa, powinno nastąpić w formie zarządzenia (innego dokumentu zakładowego prawa pracy) wydanego na zasadach i w trybie przewidzianych dla wprowadzania tego typu zakładowych aktów prawnych.

Odpowiedzialność wynikająca z naruszenia przepisów o zatrudnianiu młodocianych

Naruszenie przepisów o zatrudnianiu młodocianych stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym i podlega sankcji karnej przewidzianej w k.p.