Odpowiednie utrzymanie maszyn i innych urządzeń

W przepisach rozdziału 2 rozp. MENiS z dn. 31.12.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69, z późn. zm.) określono podstawowe zasady bezpieczeństwa, których należy przestrzegać na każdym etapie zajęć prowadzonych w warsztatach, laboratoriach, pracowniach oraz na stanowiskach praktycznej nauki zawodu.

Jednym z podstawowych elementów zapewniających bezpieczne warunki nauki jest utrzymanie maszyn i innych urządzeń technicznych, będących na wyposażeniu ww. pomieszczeń i stanowisk, w stanie zapewniającym:

• pełną sprawność działania oraz
• bezpieczeństwo pracy i nauki.

W tym celu urządzenia techniczne wyposaża się w zabezpieczenia chroniące przed: urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażeniem prądem elektrycznym, szkodliwymi wstrząsami, nadmiernym hałasem, działaniem wibracji lub promieniowaniem.

Urządzenia techniczne, które są niesprawne, uszkodzone lub pozostają w naprawie, oznacza się w sposób wyraźny i zabezpiecza przed ich uruchomieniem.

Oczywiście, zgodnie z przepisami rozp. MPiPS z dn. 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t. jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.), wszystkie maszyny i urządzenia techniczne powinny spełniać wymagania bhp określone w odrębnych przepisach. Montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny odbywać się przy zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, uwzględniających instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno-ruchowej. Miejsce i sposób zainstalowania oraz użytkowania maszyn powinny uwzględniać minimalizację ryzyka zawodowego.

Każda maszyna powinna być wyposażona w:

• element sterowniczy do całkowitego i bezpiecznego zatrzymywania,
• odpowiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich źródeł energii,
• urządzenia ochronne.

Maszyny powinny być oznakowane znakami i barwami bezpieczeństwa. Wymogi dotyczące oznakowania określają Polskie Normy oraz przepisy zawarte w załączniku nr 1 do ww. rozp. MPiPS z dn. 26.09.1997 r. Z kolei w rozdziale 3 rozp. MG z dn. 30.10.2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. Nr 191, poz. 1596, ze zm.) określono wymagania, jakim powinny odpowiadać maszyny i urządzenia instalowane w warsztatach.

Instrukcja bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń oraz regulamin zasad bhp

Zanim uczniowie zostaną dopuszczeni do zajęć przy maszynach i innych urządzeniach technicznych w warsztatach, laboratoriach i pracowniach, należy ich zaznajomić z zasadami i metodami pracy zapewniającymi bezpieczeństwo i higienę pracy przy wykonywaniu czynności na stanowisku roboczym. Poza tym osoba prowadząca zajęcia musi sprawdzić stan maszyn i innych urządzeń technicznych, instalacji elektrycznej i narzędzi pracy, a także inne warunki środowiska pracy. Dopiero gdy prowadzący upewni się, że maszyny, urządzenia, instalacje, narzędzia i inne elementy środowiska pracy nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa uczniów, może rozpocząć prowadzenie zajęć.

Niezwykle ważne i niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa nauki elementy, które powinny być widoczne i łatwo dostępne, to:

• instrukcja bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń – należy ją wywiesić przy maszynach i innych urządzeniach technicznych lub w ich pobliżu w widocznym miejscu,
• regulamin określający zasady bezpieczeństwa i higieny pracy – należy go wywiesić w warsztacie, laboratorium i pracowni w widocznym i łatwo dostępnym miejscu.

Wymienione instrukcje i regulaminy powinny w sposób zrozumiały dla uczniów wskazywać wszystkie czynności, które należy wykonać zarówno przed rozpoczęciem pracy na danym stanowisku, podczas jej wykonywania, jak i po zakończeniu pracy. W instrukcji oraz regulaminie należy ponadto uwzględnić:

• zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych,
• procesy technologiczne stosowane w czasie zajęć,
• zasady postępowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi,
• zasady udzielania pierwszej pomocy.

Środki ostrożności przy przechowywaniu oraz używaniu substancji i preparatów chemicznych

Wykorzystywanie w czasie zajęć szkolnych substancji i preparatów chemicznych, w tym zwłaszcza niebezpiecznych, wymaga stosowania reguł postępowania określonych w § 29 rozp. MENiS z dn. 31.12.2002 r.

Po pierwsze, substancje chemiczne i ich mieszaniny należy przechowywać w odpowiednich pojemnikach zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, opatrzonych etykietami zawierającymi nazwę substancji chemicznej lub mieszaniny tych substancji oraz informującymi o ich niebezpiecznym lub szkodliwym dla zdrowia działaniu.

Po drugie, substancje chemiczne niebezpieczne i mieszaniny niebezpieczne – w rozumieniu ustawy z dn. 25.02.2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 143, ze zm.) – należy przechowywać w zamkniętych pomieszczeniach specjalnie przystosowanych do tego celu.

Wspomniane preparaty muszą być zaopatrywane w karty charakterystyki. Wzór tych kart określony został w załączniku II do rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 PE i Rady z dn. 18.12.2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (tzw. REACH; Dz.Urz. UE L 396 z 30.12.2006, str. 1, z późn. zm.) – zwanym dalej „rozporządzeniem (WE) nr 1907/2006”.

Dyrektor szkoły lub placówki zapewnia udostępnienie kart charakterystyk substancji chemicznych niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych, zgromadzonych w szkole lub placówce, osobom prowadzącym zajęcia z użyciem tych substancji i mieszanin. Prowadzący zajęcia zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji chemicznych niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych wykorzystywanych podczas zajęć oraz umieszcza te karty w łatwo dostępnym miejscu.

Zaopatrzenie uczniów w środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze

W celu zabezpieczenia uczniów pracujących w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych przed działaniem niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia czynników należy zaopatrzyć ich w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Jest to konieczne również ze względu na wymagania sanitarnohigieniczne.

Zgodnie z ogólną zasadą sformułowaną w rozp. MPiPS z dn. 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.

Warto pamiętać, że dostarczane uczniowi środki ochrony indywidualnej powinny:

• być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie zwiększonego zagrożenia,
• uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,
• uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia ucznia,
• być odpowiednio dopasowane do użytkownika, po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej – środki te powinny dać się dopasować względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.

Zagrożenia i rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej, określono w załącznikach do ww. rozp. MPiPS z dn. 26.09.1997 r. Generalnie środki ochrony indywidualnej powinny chronić przed zagrożeniami:

• fizycznymi, wśród których wyróżnia się zagrożenia mechaniczne (np. poślizgnięcia, upadki), termiczne (np. wysoka temperatura, zimno), elektryczne oraz promieniowanie i hałas,
• chemicznymi, które dzieli się na aerozole (np. pyły, dymy), płyny (np. zanurzenie, pryskanie) oraz gazy i pary,
• biologicznymi, którymi są m.in. szkodliwe bakterie i wirusy, czy też grzyby.

Środki ochrony indywidualnej obejmują odzież ochronną oraz środki ochrony najczęściej zagrożonych części ciała (np. hełmy ochronne, rękawice ochronne, ochraniacze stóp, okulary, wkładki przeciwhałasowe).

Jeżeli uwarunkowania sanitarnohigieniczne, techniczne i bhp tego wymagają, a także wtedy, gdy odzież własna ucznia mogłaby ulec zniszczeniu w czasie zajęć, szkoła zapewnia uczestnikom zajęć odzież i obuwie robocze spełniające wymogi określone w PN.

Dostosowanie stanowisk pracy

Osiągnięcie pożądanych efektów w procesie kształcenia wymaga również odpowiedniej organizacji stanowisk pracy w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych.

Po pierwsze, stanowiska pracy dostosowuje się do warunków antropometrycznych uczniów. Stanowisko powinno być tak zorganizowane, aby umożliwiło uzyskanie optymalnego wyniku zajęć przy uwzględnieniu budowy fizycznej ucznia (wzrostu, wagi), a także posiadanych przez niego zdolności do wykonywania wymaganych czynności.

Po drugie, jeżeli ze stanowisk pracy korzystają osoby niepełnosprawne, dostosowuje się je do potrzeb tych osób, wynikających ze zmniejszonej sprawności.