„Jestem byłym pracownikiem dołowym jednej z kopalń byłego KHW (31 lat pracy), na emeryturę przeszedłem w marcu 2015 r., nie podpisywałem zrzeczenia się prawa do deputatu, deputat został zawieszony, nie wypowiedziano na okres 3 lat termin mija 01.01.2018 r. ustawa o rekompensacie wyklucza pracowników KHW, którzy przeszli na emeryturę po 2014 r.? Dla mnie jest to niezrozumiałe. Co powinienem zrobić, by otrzymać jakieś rozliczenie za ten deputat? Prawa emerytalne nabyłem w 2011 r. (w moim rozumieniu również prawa do deputatu), jednak ze względu na dalsze świadczenie pracy do 2015 r. został z automatu zawieszony.”

Deputat węglowy stanowi składnik wynagrodzenia za pracę i jest wypłacany niezależnie od wynagrodzenia zasadniczego. Świadczenie to może być realizowane …

(…) w naturze lub w formie ekwiwalentu pieniężnego. Przyznawane jest ono zarówno pracownikom, jak i emerytom czy rencistom.

Zasady dotyczące przyznawania prawa do otrzymywania bezpłatnego węgla uregulowane zostały m. in. w Układzie Zbiorowym Pracy dla Pracowników Zakładów Górniczych z dnia 21.12.1991 r. oraz w przyjętych przez poszczególne przedsiębiorstwa górnicze układach zbiorowych pracy. Na mocy postanowień Holdingowego Układu Zbiorowego Pracy Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. (dalej: HUZ) obowiązującego od dnia 01.01.1994 r. oraz przyjętych później protokołów dodatkowych, prawo do deputatu przyznane zostało również byłym pracownikom – emerytom i rencistom.

Zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, emerytem jest osoba mająca ustalone prawo do emerytury. Ustalone prawo do emerytury posiada natomiast osoba, która uzyskała decyzję organu rentowego dotyczącą przyznania świadczenia emerytalnego w określonej wysokości. Z kolei nabycie prawa do emerytury następuje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich warunków takich jak osiągnięcie wieku przewidzianego w ustawie czy posiadanie odpowiedniego stażu pracy. Oznacza to, że uprawnienie do bezpłatnego węgla przyznane emerytom i rencistom na podstawie postanowień HUZ uzyskuje się z chwilą przejścia na emeryturę (uzyskania decyzji o przyznaniu świadczenia), a nie w momencie nabycia prawa do emerytury. Osoby, które nabyły prawo do emerytury lub renty, ale nie pobierały tego świadczenia w związku z brakiem przejścia na emeryturę i dalszym świadczeniem pracy powinny otrzymywać deputat przysługujący pracownikom.

Na mocy porozumienia z dnia 17.11.2014 r. ze względu na sytuację finansową Katowickiego Holdingu Węglowego S.A. na podstawie art. 241 ²⁷ Kodeksu pracy, zawieszone zostało od dnia 01.01.2015 r. na okres 3 lat stosowanie zapisów HUZ z dnia 30.12.1993 r. w zakresie dotyczącym m. in. deputatu węglowego dla byłych pracowników (emerytów i rencistów). Zawieszenie stosowania postanowień układu w trybie przewidzianym przez omawiany przepis jest równoznaczne z czasową utratą mocy obowiązującej przez te postanowienia. W okresie zawieszenia emeryci i renciści zostali zatem z mocy prawa pozbawieni uprawnień wynikających z zawieszonych przepisów. W okresie zawieszenia nie stosuje się bowiem zapisów, na podstawie których mogłoby powstać prawo do określonego świadczenia. Po upływie okresu wskazanego w porozumieniu zawieszone postanowienia ulegają natomiast przywróceniu. Oznacza to, że postanowienia te ponownie mają zastosowanie. Przepisy Kodeksu pracy nie zabraniają jednak zawarcia kolejnego porozumienia o zawieszeniu układu po upływie czasu obowiązywania dotychczasowego porozumienia, ale tylko pod warunkiem, że nadal wymaga tego sytuacja finansowa pracodawcy.

Przyjęta dosyć niedawno ustawa z dnia 12.10.2017 r. o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla, wprowadziła obowiązek wypłaty jednorazowych rekompensat finansowych w wysokości 10.000 zł na rzecz osób uprawnionych. Do tych osób zaliczają się emeryci i renciści mający ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy i jednocześnie pobierający to świadczenie. Powyższe osoby muszą być również uprawnione (w trakcie pobierania świadczenia emerytalnego lub rentowego) do otrzymywania bezpłatnego węgla na podstawie postanowień układów zbiorowych pracy, porozumień lub innych regulacji obowiązujących w przedsiębiorstwie górniczym. Ponadto przedmiotowe regulacje (uprawniające do pobierania bezpłatnego węgla) musiały utracić moc obowiązującą przed dniem wejścia w życie przedmiotowej ustawy (tj. przed 24.10.2017 r.), na skutek zawartych porozumień lub dokonanych wypowiedzeń.

Analizując powyższe należy zatem stwierdzić, że za osoby nieuprawnione w rozumieniu niniejszej ustawy należy uznać te, którym prawo do emerytury lub renty zostało ustalone po wypowiedzeniu układu lub w okresie zawieszenia układu (co ma również miejsce w stanie faktycznym przedstawionym w pytaniu). Osoby te bowiem w trakcie pobierania świadczenia z tytułu emerytury i renty nie były już uprawnione do bezpłatnego węgla na podstawie postanowień układów zbiorowych pracy. W okresie zawieszenia stosowania postanowień układu nie obowiązuje bowiem przepis, na podstawie którego mogłoby powstać prawo do określonego świadczenia, przewidzianego zawieszonym postanowieniem układowym. Innymi słowy, warunki przewidziane w zakładowym układzie zbiorowym pracy do otrzymania świadczenia spełnione zostały dopiero w okresie zawieszenia układu. Osobom tym niestety na podstawie przedmiotowej ustawy nie zostało przyznane uprawnienie do otrzymania świadczenia za utratę prawa do bezpłatnego węgla.

Edyta Stanicka – radca prawny

Kancelaria Filipek & Kamiński sp.k. Lublin

www.kancelaria-fk.pl

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 26.06.1974 r. Kodeks pracy – tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 1666 z późn. zm.; ost. zm. Dz.U. z 2017 r. poz. 962.
3. Ustawa z dn. 12.10.2017 r. o świadczeniu rekompensacyjnym z tytułu utraty prawa do bezpłatnego węgla – Dz.U. z 2017 poz. 1971.