Zakład Ubezpieczeń Społecznych od pewnego czasu dokonuje kontroli wydatkowania środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W związku z powyższym do Premiera została skierowana interpelacja, w której poseł Romuald Ajchler pytaych o interpretację przepisów dotyczących składki. Poseł podkreśla, że obecnie w razie interpretacji przez urzędnika, iż winny być obliczone składki od wyadtków z zfśs, nalicza je, jednocześnie karząc zakład dodatkowymi z tego tytułu karami. Ponadto istnieje tylko jedna możliwość odwołania się, mianowicie odwołanie do sądu. Te procedury są jednak zbyt kosztowne i długotrwałe.

 

Odpowiedzi udzielił podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej Marek Bucior, który po zapoznaniu się z informacją prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na temat praktyki stosowanej przez ZUS w zakresie ewentualnego obejmowania składkami na ubezpieczenia społeczne wypłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, podkreślił, że zgodnie z art. 18 ust. 1 oraz art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442 z późn. zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych uzyskiwany z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W podstawie wymiaru składek nie uwzględnia się:

• wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych,
• przychodów wymienionych w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106, z późn. zm.).

W świetle § 2 ust. 1 pkt 19 powołanego rozporządzenia nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe świadczenia pracowników finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Zasady tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz gospodarowania środkami tego funduszu reguluje ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 592, z późn. zm.). Art. 8 ust. 1 powołanej ustawy stanowi, iż przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu, z uwzględnieniem ust. 1 oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie. W postanowieniach regulaminu powinny być sprecyzowane zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu oraz tryb rozpatrywania wniosków o ich przyznanie. Regulamin powinien także określać, jakie informacje i dokumenty są niezbędne do dokonania oceny, czy osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia finansowanego z funduszu socjalnego spełnia kryteria, od których uzależnia się jego przyznanie. Uwzględnienie kryterium socjalnego przy podziale środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest warunkiem koniecznym do oceny, że dane świadczenie jest świadczeniem socjalnym. Dlatego też w sytuacji, w której pracownicy otrzymują świadczenia socjalne w oparciu o inne kryteria niż socjalne bądź bez zastosowania kryteriów, tj. z naruszeniem przepisów ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, to do tych świadczeń nie ma zastosowania § 2 ust. 1 pkt 19 powołanego rozporządzenia.

Ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie normuje kryteriów sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu oraz zasad dokumentowania kryterium socjalnego. Jednakże bogate orzecznictwo sądowe (np. wyrok SN z 20 sierpnia 2001 r., sygn. akt I PKN 579/00; wyrok SN z 6 lutego 2008 r., sygn. akt II PK 156/07; wyrok SN z 16 września 2009 r., sygn. akt IUK121/09; wyrok SN z 20 czerwca 2012 r., sygn. akt I UK 140/12; wyrok SA w Krakowie z 14 grudnia 2010 r., sygn. akt III AUa 1208/10; wyrok SA w Łodzi z 29 marca 2011 r., sygn. akt III AUa 541/10; wyrok SA w Krakowie z 25 maja 2011 r., sygn. akt III AUa 106/11; wyrok SA w Poznaniu z 9 lutego 2012 r., sygn. akt III AUa 980/12; wyrok SA w Warszawie z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt III AUa 1888/12; wyrok SA w Warszawie z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt III AUa1887/12; wyrok SA w Białymstoku z dnia 16 kwietnia 2013 r., sygn. akt III AUa 1056/12; wyrok SA w Lublinie z dnia 3 lipca 2013 r., sygn. akt III AUa 451/13) w tym zakresie pozwala na rozpatrywanie przez zakład łącznie podanych pojęć, a także jednoznacznie wskazuje, iż sposób dokumentowania leży po stronie pracodawcy poprzez uprawnienie zawarte w art. 8 ust. 2 ustawy polegające na tworzeniu regulaminu zawierającego zasady i warunki korzystania ze świadczeń.

Zakład przeprowadza kontrole obejmujące swoim zakresem m.in. prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest zakład. Przedmiotem tych kontroli są wypłaty z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Kontrole, w których m.in. dokonywane są ustalenia w zakresie przypisania składek na ubezpieczenia społeczne od wypłat z ZFŚS, wywołują reakcje płatników składek w postaci kierowanej korespondencji, interpelacji poselskich i wystąpień do zakładu. W kontrolach przeprowadzanych przez zakład podstawą ustaleń opisanych w protokole kontroli są przypadki, w których płatnicy składek nie stosują postanowień regulaminu bądź mimo postanowień regulaminu w zakresie dokumentowania wypłat z ZFŚS wypłaty te nie są wystarczająco udokumentowane. Działania zakładu znajdują potwierdzenie w powołanym orzecznictwie sądowym.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt III AUa 1888/12, stwierdził: „Zważyć należy, iż fundusz świadczeń socjalnych jest instytucją prawną, która ma złagodzić różnice w poziomie życia pracowników i ich rodzin. Jest on wyrazem funkcji społecznej zakładu pracy, zaś jego adresatem są rodziny (a nie tylko pracownicy) o najniższych dochodach. Powołany wyżej przepis powiązał zasady korzystania z ulgowych usług i świadczeń z sytuacją życiową, materialną i rodzinną osób uprawnionych, czyli kryterium socjalnym”.

O kryterium socjalnym w aspekcie sytuacji życiowej wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 16 kwietnia 2013 r., sygn. akt III AUa 1056/12: „Ilość dzieci, ich wiek, ich stan zdrowia (stopień niepełnosprawności), sieroctwo to podstawowe elementy oceny sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. W sytuacji unormowania w regulaminie, iż dokumentem, na podstawie którego jest oceniana przez pracodawcę wielkość przychodu pracownika, jest oświadczenie pracownika, to ten dokument stanowi podstawę oceny w zakresie prawidłowości obliczania składek na ubezpieczenia społeczne”.

O roli zakładowego regulaminu funduszu świadczeń socjalnych wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 czerwca 2012 r., sygn. akt I UK 140/12, stwierdzając: „Wydany na podstawie art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych regulamin stanowi źródło prawa pracy na podstawie art. 9 Kodeksu pracy. Skoro określa on także zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu, jest więc wiążący nie tylko w zakresie ogólnych zasad (kryteriów) podziału środków funduszu świadczeń socjalnych, ale także w odniesieniu do ustanowionego w nim trybu ich przyznawania pracownikom, uwzględniającego indywidualną ocenę każdego przypadku według przyjętych kryteriów. Ocena zgodności wydatkowanych środków z regulaminem powinna obejmować to, czy przyznanie świadczeń odbyło się w ramach obowiązującej procedury (…). Przyznanie świadczeń poza wymaganym trybem – nawet za zgodą organizacji związkowej – oznacza naruszenie przez pracodawcę regulaminu wykorzystania ZFŚS, a tym samym naruszenie art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych”.

Należy także podkreślić, że na wymóg przyznawania świadczeń z funduszu według kryterium socjalnego, tj. przy uwzględnieniu sytuacji życiowej rodzinnej i materialnej osoby ubiegającej się o świadczenie, zwraca uwagę Państwowa Inspekcja Pracy. Na stronach PIP prezentowane jest stanowisko, iż np. staż pracy ani wynagrodzenie konkretnego pracownika, będące zwykle tylko jednym ze źródeł dochodu rodziny, nie stanowią kryterium socjalnego. W zakresie sytuacji materialnej właściwym jest kryterium dochodu przypadającego na członka rodziny (www.pip.gov.pl; http://www.poznan.oip.pl).

Jednocześnie przedstawiciel resortu pracy poinformował, że w świetle art. 68 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w ustaleniu przez płatnika składek podstawy wymiaru składek w toku postępowania wyjaśniającego lub kontroli obowiązkiem zakładu jako dysponenta Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest podejmowanie działań zmierzających do usunięcia takich nieprawidłowości.

W sprawach spornych wydawana jest decyzja, od której przysługuje odwołanie do właściwego sądu.

źródło: sejm.gov.pl