„Firma zarejestrowana na jednego z małżonków (w trakcie małżeństwa, bez intercyzy). Jak wygląda jej status podziałowy po rozwodzie w umowie 50/50? Jeśli dochodzi do podziału wśród byłych małżonków, to czy dochody firmy uzyskane po dacie rozwodu należą do podziału? Czy jest jakiś myk prawny, aby firma nie została podzielona? Jak wygląda sytuacja, jeśli firma zostanie sprzedana lub przekształcona np. w spółkę? A co, jeśli współmałżonek nie zgodzi się na dobrowolną spłatę, a pragnę dalej prowadzić firmę sam? Jeśli miałabym dokładną wiedzę na ten temat, to bardzo by mi to pomogło w podejmowaniu dalszych decyzji, a zdania są podzielone co do powyższego tematu. Działalność gospodarcza była prowadzona jedynie przez jednego małżonka i działalność ta została założona w czasie trwania małżeństwa (wspólność majątkowa małżeńska)”

Odpowiedź można podzielić na 2 główne zagadnienia, a …

(…) mianowicie:

1. Majątek wspólny małżonków, a działalność gospodarcza

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, iż zgodnie z art. 31 § 2 pkt 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) do majątku wspólnego małżonków należą m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Oznacza to, że jeżeli działalność gospodarcza została założona przez jednego z małżonków w trakcie trwania małżeństwa i nie została wcześniej zawarta umowa o rozdzielności majątkowej (tzw. intercyza), cały majątek firmy oraz zyski uzyskiwane z jej działalności wchodzą w skład majątku wspólnego i podlegają podziałowi.

Jednakże dopiero przy podziale majątku poszczególne składniki majątkowe są dzielone pomiędzy byłych małżonków. Do tego czasu małżonek, na którego jest zarejestrowana działalność gospodarcza ma prawo swobodnie dysponować firmowym majątkiem, lecz nie może bezkarnie tego majątku wyprowadzić.

Podział majątku wspólnego obejmuje tylko takie przedmioty majątkowe, które były składnikami majątku wspólnego w chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej i które istnieją w chwili dokonania podziału. Jeżeli natomiast pewne składniki zostały bezprawnie zużyte lub roztrwonione przez jednego z małżonków, to ich rozliczenie może nastąpić na skonkretyzowane żądanie (kwotowo) poszkodowanego małżonka. Zarówno wysokość szkody, jak i pozostałe przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej winien wykazać zainteresowany (tak: post. Sądu Najwyższego z dn. 15.11.2017 r., sygn. akt: II CSK 98/17).

2. Podział majątku wspólnego, w skład którego wchodzi przedsiębiorstwo

Jeżeli małżonkowie przy podziale majątku wspólnego po rozwodzie zamierzają utrzymać zasadę, iż oboje małżonkowie mają równie udziały (50/50) w majątku wspólnym (tj. nie zamierzają różnicować stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku), to podział majątku firmowego działalności gospodarczej jednego z małżonków również odbędzie się w połowie.

Do podziału majątku wspólnego czy też do działu spadku stosujemy przepisy o zniesieniu współwłasności. Przenosząc te zasady na grunt podziału majątku wspólnego oznacza to trzy sposoby zniesienia współwłasności małżonków:

• poprzez podział fizyczny,
• poprzez sprzedaż składników majątkowych i podział sum uzyskanych ze sprzedaży,
• poprzez przyznanie składnika majątkowego jednemu z małżonków z jednoczesnym obowiązkiem spłaty udziału drugiego małżonka.

Nie oznacza to, rzecz jasna, że działalność gospodarcza ma zostać faktycznie podzielona. Jeśli małżonek – przedsiębiorca zamierza nadal prowadzić swoją działalność, wówczas w grę wchodzi najczęściej ostatni z trzech wymienionych sposób. Chodzi wówczas o ustalenie wartości przedsiębiorstwa prowadzonego przez jednego z małżonków, którą to wartość, w razie sporu w tym zakresie między małżonkami, ustali biegły księgowy, a następnie zasądzenie od małżonka – przedsiębiorcy na rzecz drugiego małżonka dopłaty tytułem wyrównania wartości jego/jej udziału.

Należy również pamiętać o tym, że wartość przedsiębiorstwa winna być ustalona według stanu z chwili ustania wspólności majątkowej, którą jest uprawomocnienie się wyroku rozwodowego, zaś według cen z chwili podziału majątku.

Dochody wypracowane przed ustanowieniem wspólnoty majątkowej lub po jej ustaniu nie wchodzą do majątku wspólnego. Dochód powinien być i jest wykazywany przed sądem jako księgowy zysk firmy. Przy podziale majątku sąd nie bierze pod uwagę pasywów. Mają one wpływ jedynie na zmniejszenie wartości firmy.

Warto zwrócić uwagę na uchwałę SN z dn. 13.11.1962 r. (sygn. akt: III CO 2/62), w której wskazano, iż przedmiot majątkowy, który został nabyty w jakiejkolwiek części z majątku wspólnego, w braku odmiennej umowy małżonków, wchodzi do majątku wspólnego. Małżonek, który poczynił nakłady czy wydatki na firmę z majątku osobistego może rościć ich zwrot w podziale majątku.

Czytelnik zapytuje również o to, co w sytuacji gdy firma zostanie „sprzedana” lub przekształcona np. w spółkę. Nawiązując do tego, co Autor napisał wyżej, zawsze będzie się liczyć stan firmy z chwili ustania wspólności majątkowej, tzn. jeśli w dacie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego jeden z małżonków będzie nadal prowadził działalność gospodarczą, to późniejsze np. przekształcenie tej działalności w spółkę nie będzie miało znaczenia dla wyliczenia wartości przedsiębiorstwa dla potrzeb podziału majątku.

Nieco inaczej może prezentować się sytuacja, gdy w chwili ustania wspólności majątkowej zamiast działalności gospodarczej jednego z małżonków mamy do czynienia spółką cywilną, spółką osobową lub kapitałową, w której jeden z małżonków jest wspólnikiem. Jednakże Autor domniemywa, na podstawie treści zapytania Czytelnika, iż ta kwestia nie jest przedmiotem zainteresowania Czytelnika.

Jeżeli natomiast nie ma zgody między małżonkami co do sposobu podziału majątku wspólnego po rozwodzie, nie spowoduje to, że sąd nie podzieli majątku. Nie można zmusić byłego małżonka, który chce podzielić majątek, do trwania we współwłasności. Ostatecznie decyzję podejmie sąd.

Według utrwalonej w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładni art. 46 K.r.o. w związku z art. 1035 Kodeksu cywilnego i 212 § 2 K.c., w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej sąd nie może przyznać uczestnikowi postępowania prawa majątkowego bez jego zgody i zasądzić od niego na rzecz innego uczestnika spłaty lub dopłaty. Bez znaczenia są tu przyczyny odmowy zgody i wszelkie inne okoliczności (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 04.11.1998 r., sygn. akt: II CKN 347/98, 08.08.2003 r., sygn. akt: V CK 174/02 i 14.11.2012 r., sygn. akt: II CSK 187/12).

Sandra Grzywocz-Nowak – adwokat

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 25.02.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy – tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. pod poz. 1359.
2. Ustawa z dn. 23.04.1964 r. Kodeks cywilny – tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740.