Podstawą wyliczenia składki zdrowotnej dla osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą jest równowartość 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, obliczanego przez GUS na podstawie danych uzyskiwanych od podmiotów zatrudniających więcej niż 9 osób. Tak obliczona składka zdrowotna jest płacona również przez podmioty zatrudniające mniej niż 10 osób. 

 

Z prośbą o wyjaśnienie takiej sytuację zwrócił się do Pani Premier Ewy Kopacz poseł Grzegorz Janik. W interpelacji (interpelacja nr 31814 w sprawie naliczania składek ZUS dla firm zatrudniających mniej niż 10 osób) skierowanej do prezesa Rady Ministrów poseł podkreślił, że różnica w przeciętnym wynagrodzeniu w przypadku podmiotów zatrudniających mniej niż 10 osób i podmiotów zatrudniających 10 lub więcej osób jest, jak wynika z danych GUS za rok 2013, ogromna. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2013 roku w przypadku przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób wyniosło 2155,62 PLN, natomiast w przypadku przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób było ono o 86% wyższe i wyniosło 4005,97 PLN.

Podstawą wyliczenia składki na ubezpieczenie społeczne oraz składki na Fundusz Pracy jest prognozowane wynagrodzenie publikowane co roku w rozporządzeniu ministra pracy. Prognozy te są również zbliżone do przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających 10 lub więcej osób. W 2013 roku prognozowane przez ministra pracy wynagrodzenie wyniosło 3764 PLN, podczas gdy rzeczywiste przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób wyniosło 2155,62 PLN. Tak więc podstawa obliczenia składek na Fundusz Pracy była w odniesieniu do wspomnianych przedsiębiorstw zawyżona o 74%.

Jak wynika z obliczeń portalu pox.pl składki na ubezpieczenie społeczne dla najmniejszych przedsiębiorców w 2013 roku obliczane na podstawie rzeczywistego przeciętnego wynagrodzenia przez nie uzyskiwanego kształtowałyby się w sposób następujący: składka emerytalna – 252,47 PLN (zamiast 438,73), składka rentowa – 103,47 PLN (zamiast 179, 81), składka chorobowa – 31,69 PLN (zamiast 55,07), składka zdrowotna – 145,50 PLN (zamiast 270, 40).

W związku z powyższym poseł poprosił Panią Premier o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:

Czy nie uważa Pani, że tak skonstruowany system obliczania składki zdrowotnej, składek na ubezpieczenie społeczne oraz składki na Fundusz Pracy jest wysoce niesprawiedliwy w odniesieniu do przedsiębiorstw zatrudniających do 9 osób?
Czy zamierza Pani podjąć kroki mające na celu dopasowanie wysokości opisanych składek do rzeczywistej sytuacji najmniejszych przedsiębiorców? Czy nie uważa Pan, że to właśnie tego typu ustawodawstwo jest powodem, dla którego Polska jest uważana za jeden z najbardziej nieprzyjaznych przedsiębiorcom krajów w Europie?

Odpowiedzi udzielił podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej Marek Bucior, który na wstępie wskazał, że interpelacja posła Grzegorza Janika dotyczy w istocie, nie tyle sytuacji wskazanych w tytule małych firm, lecz ubezpieczenia społecznego przedsiębiorców prowadzących małe firmy – co wynika z treści niniejszej interpelacji.

Zdaniem przedstawiciela resortu pracy i ubezpieczeń kwestie poruszane przez posła Grzegorza Janika odnoszą się do zasad ustalania wysokości składek na ubezpieczenia społeczne samych przedsiębiorców, w powiązaniu z wysokością przeciętnego wynagrodzenia, a nie do wysokości składek za pracowników zatrudnianych przez tych przedsiębiorców.

Podstawy wymiaru składek osób wykonujących szeroko rozumianą pracę najemną czyli pracowników i zleceniobiorców – nie stanowi bowiem zryczałtowana kwota, jak u przedsiębiorców (ustalana w powiązaniu z wysokością przeciętnego wynagrodzenia) – lecz faktyczny przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, osiągany z danej umowy. Podstawę wymiaru składek dla osób zatrudnionych stanowi zatem ich całkowite wynagrodzenie uzyskiwane przez te osoby w ramach wykonywania przez nie danej umowy.

System ubezpieczeń społecznych, funkcjonujący na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz.121) wraz z innymi ustawami szczegółowo regulującymi prawo do świadczeń z tego systemu – został powołany w celu realizacji zapisanych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78,poz.483 z późn. zm.) – praw obywateli do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo i po osiągnięciu wieku emerytalnego lub po utracie jedynego albo jednego z głównych żywicieli (renty rodzinne).

Należy zwrócić uwagę, że system ubezpieczeń społecznych gwarantuje świadczenia pieniężne z wymienionych tytułów (w razie wystąpienia wymienionych wyżej ryzyk ubezpieczeniowych) – w zamian za opłacane składki.

System ten nie powinien być traktowany zatem jako instrument polityki gospodarczej. Nie byłoby bowiem właściwym zwiększanie rentowności działalności gospodarczej, kosztem obniżenia poziomu zabezpieczenia społecznego samych ubezpieczonych prowadzących taką działalność, czyli kosztem wysokości ich składek, a w efekcie wysokości świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Podstawę wymiaru składek dla osób prowadzących działalność gospodarczą stanowi zadeklarowana kwota, która nie może być niższa niż 60% przeciętnego wynagrodzenia przyjmowanego corocznie do ustalenia rocznego ograniczenia kwoty podstawy wymiaru – niezależnie od wysokości osiąganych dochodów.

Powyższe rozwiązanie, przewidujące wymierzanie składek dla osób wykonujących pozarolniczą działalność gospodarczą od deklarowanej kwoty, nie niższej niż ww. wymieniona – stanowi o ryczałtowym systemie wymierzania tych składek i jednocześnie o ich uśrednieniu, niezależnie czy przedsiębiorca osiągnął w danym miesiącu niższy przychód ze swojej działalności niż minimalna kwota podstawy wymiaru składek, czy też znacznie wyższy. Nie ma przy tym przeszkód, aby przedsiębiorca w okresach kiedy osiąga lepsze wyniki finansowe – deklarował wyższe składki, czy też odkładał część zysku na opłacenie składek za okresy gorsze finansowo lub opłacił składki z góry za wybrany okres.

Warto przy tym przypomnieć, że ciągłość ubezpieczenia i wysokość opłacanych składek, są niezwykle istotne zarówno dla samych przedsiębiorców, jak i dla ich najbliższej rodziny – przekładają się one bowiem bezpośrednio na późniejsze prawo przedsiębiorców do określonych świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz na wysokość tych świadczeń, a w przypadku śmierci przedsiębiorcy – także na prawo i na wysokość renty rodzinnej dla pozostałych, uprawnionych członków rodziny – tj. wdów lub wdowców i ich dzieci.

Niezależnie od ogólnych praw równościowych obywateli, zawartych bezpośrednio w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, także ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych (art. 2a ustawy).

Zasada równego traktowania dotyczy:

• warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych;
• obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne;
• obliczania wysokości świadczeń;
• okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń.
• Wszyscy ubezpieczeni (w ramach zasad przewidzianych ustawą dla poszczególnych grup ubezpieczonych), a więc także przedsiębiorcy – objęci są zatem ubezpieczeniami na jednakowych warunkach, co dotyczy także obowiązku opłacania i zasad obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne.

Dlatego też, w zakresie ubezpieczeń społecznych i opłacania składek, nie można różnicować praw i obowiązków osób prowadzących działalność gospodarczą, w zależności od wielkości firmy, zakresu czy skali działalności lub jej wyników finansowych – odbiłoby się to bowiem w niekorzystny sposób, bezpośrednio na sytuacji świadczeniowej tych przedsiębiorców, którzy prowadzą małe firmy oraz na sytuacji finansowej ich rodzin. Jednocześnie należy wskazać, że wszyscy przedsiębiorcy (na równych zasadach), w przypadku problemów z uregulowaniem składkowych zobowiązań i powstania zaległości w tym zakresie – mogą się ubiegać bezpośrednio w ZUS o udzielenie ulg w opłacaniu składek.

Wspomniane wcześniej ulgi w opłacaniu składek – mogą mieć postać układu ratalnego lub umorzenia zobowiązań – w tym przypadku, jeśli materialna, zdrowotna lub losowa sytuacja osoby zobowiązanej i jej domowników, nie pozwala na uregulowanie powstałych zaległości. Skutkiem ewentualnej decyzji umorzeniowej ZUS (zgodnie z ustawą decyzja w tym zakresie ma charakter uznaniowy) – jest brak możliwości uwzględnienia umorzonych zobowiązań w wymiarze przyszłych świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Należy przy tym podkreślić, że poza wyżej wskazanymi, od wielu lat funkcjonują, różnego rodzaju systemowe rozwiązania, pomagające – zarówno podejmować, jak i prowadzić działalność gospodarczą. Rozwiązania te polegają m.in. na ulgach w zakresie obciążeń publiczno-prawnych, dla osób już prowadzących działalność a także na ulgach (preferencjach) składkowych dla osób zaczynających jej prowadzenie po raz pierwszy lub po co najmniej 5-letniej przerwie.

Wspomniane wyżej rozwiązania wspierające przedsiębiorców i przedsiębiorczość, mają także postać pomocy finansowej np. na założenie działalności – z celowych funduszy krajowych np. z Funduszu Pracy, jak i z celowych programów finansowych (w tym w ramach środków pomocowych Unii Europejskiej), przeznaczonych na rozwój regionalny.

Rozwiązania ustawowe w zakresie systemu ubezpieczeń społecznych, muszą uwzględniać uwarunkowania funkcjonowania tego systemu – w jego całej złożoności, w tym także sytuację finansową ubezpieczeń społecznych.

Należy podkreślić, że system ubezpieczeń społecznych w Polsce, jest systemem repartycyjnym – oznacza to, że z bieżąco opłacanych składek, finansowane są bieżące wypłaty dla aktualnych świadczeniobiorców.

Jest to o tyle istotne, że kwoty bieżących wpływów ze składek nie zapewniają środków potrzebnych na bieżące wypłaty świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych korzysta zatem z corocznych dotacji budżetowych, a możliwości angażowania się budżetu państwa w funkcjonowanie FUS (w tym także w ewentualne dodatkowe rozwiązania pomocowe dla poszczególnych grup ubezpieczonych) – są ograniczone sytuacją finansów publicznych.

Odnosząc się do kwestii ubezpieczenia zdrowotnego przedsiębiorców i ich składek na to ubezpieczenie – pragnę jednocześnie wskazać, że zasady ubezpieczenia zdrowotnego określone są przepisami ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz.1027 z późn. zm.).

Przepisy tej ustawy, w stosunku do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – odrębnie regulują obowiązek ubezpieczenia oraz zasady ustalania wysokości składek na ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorców.

Podsekretarz stanu w MPiPS podkreślił jednocześnie, że o ustaleniu odrębnych zasad i parametrów w zakresie ustalania wysokości składek na ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorców, zdecydował Parlament.

źródło sejm.gov.pl; oprac. G. Rompel