Sposób i tryb przeprowadzania kontroli doraźnych w szkołach publicznych przez kuratorów oświaty w ramach nadzoru pedagogicznego wzbudził zainteresowanie posłów. W interpelacji zapytali ministra m.in. o to, czy takie kontrole mogą być niezapowiedziane, a także powodować przerwanie zajęć z uczniami, oraz czy kontrolerzy mogą wychodzić poza zakres określony w upoważnieniu do kontroli.

Nadzór pedagogiczny uregulowany jest w …

(…) ustawie – Prawo oświatowe, a szczegółowe zasady jego sprawowania i kwalifikacje osób uprawnionych do tego – w rozporządzeniu MEN w sprawie nadzoru pedagogicznego. Stosownie do regulacji ustawowych nadzór pedagogiczny polega na:

• obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;
• ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;
• udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;
• inspirowaniu nauczycieli do poprawy istniejących lub wdrożenia nowych rozwiązań w procesie kształcenia, przy zastosowaniu innowacyjnych działań programowych, organizacyjnych lub metodycznych, których celem jest rozwijanie kompetencji uczniów.

W zakresie wymienionym w pkt 1 i 2 nadzorowi podlega w szczególności:

• posiadanie przez nauczycieli wymaganych kwalifikacji do prowadzenia przydzielonych im zajęć;
• realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania;
• przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki;
• przestrzeganie statutu szkoły lub placówki;
• przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach;
• zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.

Obecnie nadzór jest sprawowany w dwóch formach: kontroli oraz wspomagania pracy szkół i placówek. Kontrola jest realizowana w zakresie dotyczącym:

• oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki,
• przebiegu procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce,
• efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki.

Nadzór pedagogiczny (kontrola i wspomaganie) jest realizowany w trybie działań planowych lub doraźnych.

Działania planowe prowadzone przez organy nadzoru pedagogicznego (kuratoriów oświaty, ministrów) i dyrektorów szkół/placówek realizowane są zgodnie z opracowanymi przez nich planami nadzoru pedagogicznego na dany rok szkolny.

Działania doraźne prowadzone są w przypadku, gdy zaistnieje potrzeba podjęcia działań nieujętych w planie nadzoru pedagogicznego, np. w przypadku spraw zgłaszanych przez rodziców uczniów, Rzecznika Praw Dziecka czy niepokojących doniesień medialnych.

Nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami funkcjonującymi na terenie województwa sprawują kuratorzy oświaty, przy pomocy nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych (wizytatorów). Wizytatorzy wykonujący czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego mają prawo:

• wstępu do szkół i placówek,
• wglądu do prowadzonej dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy,
• wglądu do dokumentów nauczycieli potwierdzających ich kwalifikacje,
• udziału w posiedzeniach rady pedagogicznej (po wcześniejszym zawiadomieniu dyrektora),
• wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia organizowane przez szkołę,
• przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół i placówek.

Zgodnie z § 14 ust. 1 i 3 cyt. rozp. kontrola jest przeprowadzana przez osobę lub zespół wyznaczony przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, na podstawie imiennego upoważnienia. Określony w ust. 2 ww. paragrafu, 7-dniowy termin zawiadomienia dyrektora szkoły o planowanym rozpoczęciu kontroli, dotyczy wyłącznie kontroli przewidzianych w planie nadzoru pedagogicznego (kontroli planowych).

Kontrole doraźne kurator oświaty przeprowadza w przypadku zaistnienia potrzeby podjęcia działań nieprzewidzianych w planie nadzoru pedagogicznego. W takim wypadku zarówno kwestie dotyczące powiadomienia dyrektora szkoły (placówki) o kontroli, jak i zakres działań – w tym tematyka kontroli, źródła pozyskiwania informacji, wykorzystanie narzędzi kontrolnych, np. ankiety dla uczniów – każdorazowo ustalane są przez kuratora oświaty.

Zarówno kontrole planowe, jak i doraźne przeprowadzane są przez wizytatorów na podstawie imiennego upoważnienia zawierającego m.in.: imię i nazwisko osoby upoważnionej do przeprowadzenia kontroli, tematykę kontroli, terminy rozpoczęcia i zakończenia czynności kontroli. Zakres działań kontrolnych prowadzonych przez wizytatora powinien być spójny z tematyką wskazaną w ww. upoważnieniu. „Należy jednak podkreślić, że w trakcie czynności kontrolnych możliwe jest dostrzeżenie nieprawidłowości w pracy szkoły, w zakresie wykraczającym poza tematykę kontroli. Fakt ten nie może pozostać bez reakcji kontrolujących. W tym przypadku wizytator może uwzględnić zauważone uchybienia w protokole kontroli, jako (wykraczające poza zakres kontroli) dodatkowe uwagi lub zgłosić dostrzeżone nieprawidłowości kuratorowi oświaty, który może zdecydować o potrzebie przeprowadzenia w tej szkole kolejnej kontroli” – wyjaśnia MEiN.

Resort podkreśla też, że przeprowadzanie przez wizytatora czynności kontroli nie może zakłócać pracy szkoły lub placówki. „Nie wyklucza to jednak możliwości przeprowadzenia wśród uczniów ankiet podczas wybranej lekcji, w przypadku uznania takiej potrzeby (adekwatnie do zakresu kontroli). Choć ankietowanie uczniów na krótki czas przerywa proces dydaktyczny, to nie można uznać, że działanie to dezorganizuje pracę szkoły. Ankietowanie jest niekwestionowaną metodą pozyskiwania informacji od uczniów, również bardzo często wykorzystywaną przez samych nauczycieli. Przy ankietowaniu uczniów – jeśli są ku temu uzasadnione przesłanki (np. w przypadku badania przestrzegania w szkole przez nauczycieli praw dziecka/ucznia) – opiekę nad uczniami może sprawować sam wizytator, który jako nauczyciel ma właściwe kwalifikacje do pracy i opieki nad uczniami” – tłumaczy MEiN.

Wszystkie czynności kontrolne realizowane są za wiedzą dyrektora szkoły (placówki). Zgodnie z § 15 ust. 1 pkt 3 cyt. rozp. osoba upoważniona do przeprowadzenia kontroli m.in. zapewnia dyrektorowi szkoły (placówki) czynny udział w kontroli. „Dotyczy to przede wszystkim przekazywania przez dyrektora szkoły informacji w kontrolowanym zakresie oraz udostępniania dokumentacji szkolnej. Kontrolujący na bieżąco wyjaśnia z dyrektorem szkoły wątpliwości pojawiające się w trakcie kontroli. Kontrola odbywa się zatem przy czynnym udziale dyrektora” – wyjaśnia MEiN.

Wskazany wyżej przepis nie oznacza jednak, że dyrektor szkoły musi być obecny przy wszystkich czynnościach kontrolnych, np. przy rozmowach kontrolującego z nauczycielami czy przy ankietowaniu uczniów. Przykładem są „kontrole przeprowadzane w trybie działań doraźnych w związku ze sprawami wnoszonymi do kuratorium oświaty dotyczącymi np. braku bezpieczeństwa uczniów wynikającego z niewłaściwego zachowania nauczyciela” – argumentuje MEiN.

Wszystkie istotne dane dotyczące wyników kontroli są zamieszczane w protokole kontroli, w części dotyczącej opisu ustalonego stanu faktycznego i ujawnionych nieprawidłowości. Protokół kontroli jest przekazywany dyrektorowi szkoły (placówki) w terminie 14 dni roboczych od dnia zakończenia czynności kontroli.

Dyrektor, w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania protokołu kontroli, może zgłosić do organu sprawującego nadzór pedagogiczny pisemne, umotywowane zastrzeżenia do ustaleń zawartych w protokole kontroli. W przypadku zgłoszenia zastrzeżeń organ sprawujący nadzór pedagogiczny może zarządzić przeprowadzenie dodatkowych czynności kontrolnych. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny w przypadku:

• uznania zasadności zgłoszonych zastrzeżeń – dokonuje zmian w protokole kontroli i przekazuje go dyrektorowi szkoły (placówki);
• nieuwzględnienia w całości lub w części zgłoszonych zastrzeżeń – sporządza pisemne stanowisko wobec zastrzeżeń i przekazuje je dyrektorowi szkoły (placówki) w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania zastrzeżeń.

W uzupełnieniu do przedstawionych wyjaśnień resort przypomina, że w związku z wprowadzonymi w przepisach prawa zmianami dotyczącymi form nadzoru pedagogicznego, obszary pracy szkoły – dotyczące przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły i placówki (badane do 31.08.2021 r. w trakcie ewaluacji) – zostały włączone do zakresu kontroli.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego

Podstawa prawna:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 25.08.2017 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego – Dz.U. z 2020 r. poz. 1551, ze zm.
2. Ustawa z dn. 14.12.2016 r. Prawo oświatowe – Dz.U. z 2021 r. poz. 1082.