W myśl postanowień art. 151^9b k.p. ograniczenia w wykonywaniu pracy w placówkach handlowych w niedziele i święta oraz w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy określają przepisy ustawy z dnia 10.01.2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2019 r. poz. 466, ze zm.), zwanej dalej „ustawą o ograniczeniu handlu”.

Założenia ogólne ustawy o ograniczeniu handlu

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o ograniczeniu handlu powołana ustawa określa zasady dotyczące ograniczenia handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w placówkach handlowych w nie-dziele i święta oraz w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy. W tym miejscu należy podkreślić, że ustawa o ograniczeniu handlu stanowi autonomiczne źródło prawa, w ramach którego kompleksowo uregulowano kwestie związane z prowadzeniem działalności handlowej w dni uznane za wolne i święta. Stan prawny sprzed uchwalenia ustawy nie przewidywał odrębnego aktu prawnego poświęconego wspomnianej problematyce – poszczególne zagadnienia podlegały regulacjom ustawy – Kodeks pracy, zwanej dalej „k.p.”, w powiązaniu z zapisami ustawy z dnia 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1920). Oczywiście powyższe ustawy nadal odnoszą się do kwestii dotyczących w szczególności zatrudniania osób w podmiotach handlowych, natomiast zakres oddziaływania tych przepisów uwzględnia  obecnie postanowienia ustawy o ograniczeniu handlu.

Przepisy ustawy o ograniczeniu handlu stosuje się do przedsiębiorców w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 06.03.2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292, z późn. zm.) wykonujących zarobkową działalność handlową.

Jak już o tym częściowo była mowa, ustawa o ograniczeniu handlu stanowi swego rodzaju lex specialis, a zatem ustawa ma pierwszeństwo stosowania w okolicznościach gdy podleganie przepisom tej ustawy jest niewątpliwe. Omawiany akt prawny nie jest jednak regulacją całkowicie normującą wszelkie kwestie w zakresie handlu w niedziele i święta. Dlatego też w art. 2 cyt. ustawy zawarto przepis odsyłający w zakresie nieuregulowanym w ustawie o ograniczeniu handlu do przepisów k.p. Odesłanie to dotyczy wykonywania pracy przez pracowników w placówkach handlowych w niedziele i święta.

Definicje ustawowe oraz przepis ustanawiający zakaz

Wspomniane już zostało, że ustawa o ograniczeniu handlu ma autonomiczny charakter w stosunku do innych aktów prawnych. Aby ustawa mogła być skutecznie stosowana w zakresie dotychczas nieuregulowanym odrębnym aktem normatywnym, wymaga odpowiedniego zaplecza terminologicznego, inaczej zwanego słowniczkiem ustawowym. W art. 3 omawianej ustawy wskazano definicje 8 pojęć ustawowych. Oznacza to, że ilekroć w ustawie jest mowa o:

• placówce handlowej – należy przez to rozumieć obiekt, w którym jest prowadzony handel oraz są wykonywane czynności związane z handlem, w szczególności: sklep, stoisko, stragan, hurtownię, skład węgla, skład materiałów budowlanych, dom towarowy, dom wysyłkowy, biuro zbytu – jeżeli w takiej placówce praca jest wykonywana przez pracowników lub zatrudnionych,
• handlu – należy przez to rozumieć proces sprzedaży polegający na wymianie towaru lub wyrobu na środki pieniężne,
• wykonywaniu czynności związanych z handlem – należy przez to rozumieć wykonywanie w placówce handlowej czynności bezpośrednio związanych z handlem przez pracownika lub zatrudnionego, a także wykonywanie w takiej placówce przez pracownika lub zatrudnionego czynności związanych z magazynowaniem towarów bądź inwentaryzacją,
• pracowniku – rozumie się przez to osobę zatrudnioną w placówce handlowej, zgodnie z przepisami k.p., a także osobę skierowaną do wykonywania w placówce handlowej pracy tymczasowej na podstawie umowy o pracę, zgodnie z przepisami o zatrudnianiu pracowników tymczasowych,
• zatrudnionym – rozumie się przez to osobę fizyczną, wykonującą w placówce handlowej pracę na podstawie umów prawa cywilnego, a także osobę skierowaną do wykonywania w placówce handlowej pracy tymczasowej na podstawie umowy prawa cywilnego, zgodnie z przepisami o zatrudnianiu pracowników tymczasowych,
• święcie – należy przez to rozumieć dni wymienione w art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1920),
• wykonywaniu pracy w handlu oraz wykonywaniu czynności związanych z handlem w niedziele i święta w placówkach handlowych – należy przez to rozumieć wykonywanie takiej pracy lub takich czynności przez pracownika lub zatrudnionego w okresie kolejnych 24 godzin przypadających odpowiednio między godziną 24⁰⁰ w sobotę a godziną 24⁰⁰ w niedzielę, i między godziną 24⁰⁰ w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 24⁰⁰ w święto,
• stacji paliw płynnych – rozumie się przez to obiekt budowlany, spełniający warunki przewidziane w obowiązujących przepisach dotyczących warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, w obrębie którego dokonywana jest sprzedaż produktów naftowych na podstawie ważnej koncesji udzielonej w oparciu o przepisy ustawy z dnia 10.04.1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. z 2020 r. poz. 833, z późn. zm.).

 

W art. 4 ustawy o ograniczeniu handlu ustanowiono zapis, który ma charakter zakazu generalnego – zgodnie z jego brzmieniem powierzenie wykonywania pracy w handlu lub wykonywania czynności związanych z handlem nieodpłatnie w placówkach handlowych w niedziele i święta, a także w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy jest zakazane.

Ograniczenia handlu oraz wykonywania czynności
związanych z handlem w niedziele i święta

Zgodnie z art. 5 ustawy o ograniczeniu handlu w niedziele i święta w placówkach handlowych:

• handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem,
• powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem

— są zakazane.

Z kolei art. 6 ust. 1 cyt. ustawy zawiera stosunkowo liczny katalog wyjątków od zasady określonej w art. 5 ustawy o ograniczeniu handlu. Oznacza to, że zakaz, o którym mowa w art. 5 cyt. ustawy, nie obowiązuje:

• na stacjach paliw płynnych,
• w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu kwiatami,
• w aptekach i punktach aptecznych,
• w zakładach leczniczych dla zwierząt,
• w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu dewocjonaliami lub pamiątkami,
• w placówkach handlowych, w których przeważająca działalność polega na handlu prasą, biletami komunikacji miejskiej, wyrobami tytoniowymi, kuponami gier losowych i zakładów wzajemnych,
• w placówkach pocztowych w rozumieniu ustawy z dnia 23.11.2012 r. – Prawo pocztowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1041),
• w placówkach handlowych w obiektach infrastruktury krytycznej, o której mowa w ustawie z dnia 26.04.2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2020 r. poz. 1856),
• w placówkach handlowych w zakładach hotelarskich,
• w placówkach handlowych w zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku,
• w placówkach handlowych organizowanych wyłącznie na potrzeby festynów, jarmarków i innych imprez okolicznościowych, tematycznych lub sportowo-rekreacyjnych, także gdy są one zlokalizowane w halach targowych,
• w placówkach handlowych w zakładach leczniczych podmiotów leczniczych i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
• w placówkach handlowych na dworcach w rozumieniu ustawy z dnia 16.12.2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (Dz.U. z 2020 r. poz. 1944), w portach i przystaniach morskich w rozumieniu ustawy z dnia 20.12.1996 r. o portach i przystaniach morskich (Dz.U. z 2020 r. poz. 998, z późn. zm.) oraz w portach i przystaniach w rozumieniu ustawy z dnia 21.12.2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz.U. z 2020 r. poz. 1863) – w zakresie związanym z bezpośrednią obsługą podróżnych,
• w centrum pierwszej sprzedaży ryb, w przypadku sprzedaży ryb z burty, w gospodarstwach rybackich, placówkach handlowych zajmujących się odbiorem produktów rybołówstwa i akwakultury oraz handlem takimi produktami,
• w placówkach handlowych w portach lotniczych w rozumieniu ustawy z dnia 03.07.2002 r. – Prawo lotnicze (Dz.U. z 2020 r. poz. 1970),
• w strefach wolnocłowych,
• w środkach transportu, na statkach, a także na morskich statkach handlowych, statkach powietrznych, platformach wiertniczych i innych morskich budowlach hydrotechnicznych,
• na terenie jednostek penitencjarnych,
• w placówkach handlowych na terenie jednostek wojskowych,
• w sklepach internetowych i na platformach internetowych,
• w przypadku handlu towarami z automatów,
• w przypadku rolniczego handlu detalicznego w rozumieniu ustawy z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U. z 2020 r. poz. 2021),
• w hurtowniach farmaceutycznych,
• w okresie od dnia 1 czerwca do dnia 30 września każdego roku kalendarzowego – w placówkach handlowych prowadzących handel wyłącznie maszynami rolniczymi lub częściami zamiennymi do tych maszyn,
• w przypadku handlu kwiatami, wiązankami, wieńcami, i zniczami przy cmentarzach,
• w zakładach pogrzebowych,
• w placówkach handlowych, w których handel jest prowadzony przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną wyłącznie osobiście, we własnym imieniu i na własny rachunek,
• w piekarniach, cukierniach i lodziarniach, w których przeważająca działalność polega na handlu wyrobami piekarniczymi i cukierniczymi,
• w placówkach handlowych, w których przeważającą działalnością jest działalność gastronomiczna,
• na terenie rolno-spożywczych rynków hurtowych prowadzonych przez spółki prawa handlowego, których przeważająca działalność polega na wynajmie i zarządzaniu nieruchomościami na użytek handlu hurtowego artykułami rolno-spożywczymi,
• w placówkach handlowych prowadzonych przez podmioty nabywające towary na terenie rolno-spożywczych rynków hurtowych, o których mowa w wyliczeniu poprzedzającym, w zakresie czynności związanych z handlem oraz powierzania pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania tych czynności,
• w placówkach handlowych, w których jest prowadzony wyłącznie skup zbóż, buraków cukrowych, owoców, warzyw lub mleka surowego

Użyte w kilku przypadkach w powyższym wyliczeniu sformułowanie „przeważająca działalność” oznacza rodzaj przeważającej działalności wskazany we wniosku o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej, o którym mowa w ustawie z dnia 29.06.1995 r. o statystyce publicznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 443, ze zm.).

Ustawa o ograniczeniu handlu przewiduje ponadto 3 wyjątki od stosowania zakazu określonego w art. 5 tej ustawy, które można umownie nazwać okolicznościowymi. Tak więc, w myśl art. 7 ust. 1 ustawy o ograniczeniu handlu, zakaz ustanowiony w art. 5 cyt. ustawy nie obowiązuje w:

• kolejne dwie niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
• niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
• ostatnią niedzielę przypadającą w styczniu, kwietniu, czerwcu, i sierpniu.

Jeżeli w niedzielę, o której mowa powyżej w pkt 3, przypada święto, przepis art. 5 podlega zastosowaniu.

Ograniczenia handlu oraz wykonywania czynności
z nim związanych w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy

 

Oprócz zakazu handlu w niedziele i święta omawiana ustawa przewiduje skrócenie dnia pracy w tzw. dni przedświąteczne. Stosowne zapisy w tej kwestii zawarto w art. 8 ustawy o ograniczeniu handlu. Zgodnie zatem z art. 8 ust. 1 cyt. ustawy w dniu 24 grudnia i w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy w placówkach handlowych:

• handel oraz wykonywanie czynności związanych z handlem,
• powierzanie pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywania pracy w handlu oraz czynności związanych z handlem

— po godzinie 14⁰⁰ są zakazane, z wyjątkiem przypadków dopuszczalności pracy określonych w art. 6 cyt. ustawy (patrz: wyżej).

 

Jeżeli dzień 24 grudnia przypada w niedzielę, przepis art. 8 ust. 1 ustawy o ograniczeniu handlu ma zastosowanie.

Mimo skrócenia czasu pracy w dni przedświąteczne cyt. ustawa gwarantuje pracownikowi zachowanie prawa do wynagrodzenia. Jak wynika z brzmienia art. 9 ust. 1 ustawy o ograniczeniu handlu pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem wymiaru jego czasu pracy z powodu wykonywania pracy w dniu 24 grudnia lub sobotę poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy do godziny 14⁰⁰.

Wynagrodzenie, o którym była wyżej mowa, oblicza się stosując zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego.

 

Przepisy karne przewidziane w ustawie o ograniczeniu handlu

Unormowania o charakterze karnym – przewidującym możliwość zastosowania kary grzywny – zostały zawarte w Rozdziale 4 ustawy o ograniczeniu handlu.

 

Kto, wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele lub święta, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu, podlega karze grzywny w wysokości od 1000 do 100 000 zł – tak stanowi art. 10 ust. 1 ustawy o ograniczeniu handlu.

Takiej samej karze podlega, kto wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem po godzinie 14⁰⁰ w dniu 24 grudnia lub w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi albo zatrudnionemu (art. 10 ust. 2 cyt. ustawy).

Orzekanie w sprawach o czyny wskazane w art. 10 ustawy o ograniczeniu handlu następuje w trybie przepisów ustawy z dnia 24.08.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2020 r. poz. 729, z późn. zm.).

Maciej Ofierski