Ojciec noworodka ma możliwość podzielenia się urlopem rodzicielskim z matką i tak jak ona otrzymuje za to wynagrodzenie tylko w sytuacji, gdy oboje rodzice dziecka pracują. Jednak w przypadku, kiedy matka dziecka przed urodzeniem jest bezrobotną, to nawet jeśli ojciec pracował i tym samym odprowadzał składki w ramach ubezpieczeń społecznych, nie ma on możliwości skorzystania z przywileju urlopu rodzicielskiego, nawet jeśli matka po narodzinach podejmie pracę. Ponadto, jeśli matka, która nie ma uprawnień do urlopu rodzicielskiego, umrze w czasie porodu lub w okresie połogu, to również ojciec nie ma możliwości skorzystania z dłuższego urlopu.
W związku z powyższą sytuacją do resortu pracy skierowano pytanie (interpelacja 20171) czy i w jakim zakresie resort planuje dokonać korekty przepisów w związku z możliwymi zdarzeniami podanymi powyżej?
W odpowiedzi na interpelację posła Macieja Orzechowskiego podsekretarz stanu w MPiPS Radosław Mleczko wyjaśnił, iż z obowiązujących przepisów Kodeksu pracy wynika, że:
• bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego pracownik ma prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (art. 1821 § 1 Kodeksu pracy), a
• bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego w pełnym wymiarze określonym w art. 1821 § 1 Kodeksu pracy pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego (art. 1821a § 1 Kodeksu pracy).
Z dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz z urlopu rodzicielskiego może skorzystać zarówno pracownica – matka dziecka, jak i pracownik – ojciec wychowujący dziecko – w ramach przysługującego na podstawie przepisów Kodeksu pracy wymiaru tych urlopów. Ponadto pracownicy – rodzice mogą się podzielić tymi urlopami. Dodatkowy urlop macierzyński może być bowiem wykorzystany jednorazowo albo w nie więcej niż dwóch częściach, a urlop rodzicielski – jednorazowo albo w nie więcej niż trzech częściach.
Także urlop macierzyński może być podzielony między pracowników – rodziców dziecka. Jak bowiem wynika z art. 180 § 5 Kodeksu pracy, pracownica po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko na jego pisemny wniosek.
Jednakże z istoty urlopu macierzyńskiego wynika, że przynajmniej w początkowej fazie może on być wykorzystany tylko przez pracownicę – matkę dziecka. Służy on bowiem nie tylko zagwarantowaniu osobie pozostającej w stosunku pracy możliwości sprawowania opieki nad noworodkiem, ale i regeneracji sił psychofizycznych kobiety po porodzie. Natomiast kolejne urlopy, tj. dodatkowy urlop macierzyński i urlop rodzicielski mogą być wykorzystywane tylko bezpośrednio jeden po drugim. Oznacza to, że jeżeli kobieta – matka dziecka nie pozostaje w stosunku pracy na dzień urodzenia dziecka (np. jest bezrobotna), a tym samym nie nabywa prawa do urlopu macierzyńskiego, to nie jest także możliwe nabycie prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego – zarówno przez nią, gdy podejmie zatrudnienie w ramach stosunku pracy, jak i przez pracownika – ojca wychowującego dziecko pozostającego w stosunku pracy.
Jednocześnie należy podkreślić, że rozwiązania przyjęte w ustawie z dnia 28 maja 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw stanowią kontynuację zmian w przepisach Kodeksu pracy dotyczących uprawnień pracowniczych związanych z pełnieniem funkcji rodzicielskich, rozpoczętą przepisami ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 237, poz. 1654). W tym kontekście warto zaznaczyć, że zmiany te polegają m.in. na coraz dalej idącym zrównywaniu uprawnień rodzicielskich pracowników – ojców dzieci z uprawnieniami przysługującymi pracownikom – matkom dzieci, a także na zwiększaniu tych uprawnień.
Powołana wyżej ustawa z dnia 28 maja 2013 r. umożliwiła pracownikom – rodzicom dzieci korzystanie z płatnego urlopu przez okres jednego roku w związku z urodzeniem się ich dziecka albo przez okres dłuższy niż jeden rok w związku z jednoczesnym urodzeniem się większej liczby dzieci. Efekt ten został osiągnięty przez zwiększenie wymiaru dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz wprowadzenie nowej instytucji, tj. urlopu rodzicielskiego, przy czym oba te urlopy mogą być dzielone na części, co umożliwia podział tego urlopu między rodziców dziecka.
Jednocześnie, m.in. ze względu na znaczny zakres zmian wprowadzonych tą ustawą, art. 37 tej ustawy przewiduje, że po upływie 18 miesięcy od dnia jej wejścia w życie minister właściwy do spraw pracy przedstawi Sejmowi informację o realizacji ustawy. Wnioski wynikające z tej informacji mogą posłużyć do dalszych nowelizacji Kodeksu pracy w zakresie uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem.
Niezależnie od powyższego pracownik – ojciec wychowujący dziecko, które matka urodziła nie pozostając w stosunku pracy, ma wiele uprawnień pracowniczych przysługujących w związku z rodzicielstwem, należy do nich prawo do:
• 2 dni zwolnienia od pracy przysługujących w razie urodzenia się dziecka (§ 15 rozporządzenia MPiPS z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, Dz. U. Nr 60, poz. 281, z późn. zm.),
• urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni – przysługującego nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 12. m.ż. (art. 1823 Kodeksu pracy),
• (bezpłatnego) urlopu wychowawczego – przysługującego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 5. r.ż. – pod warunkiem posiadania co najmniej 6-miesięcznego okresu zatrudnienia (art. 186 § 1 Kodeksu pracy),
• wykonywania pracy nadliczbowej, pracy w porze nocnej, pracy w systemie przerywanego czasu pracy oraz bycia delegowanym poza stałe miejsce pracy tylko za swoją zgodą (art. 178 § 1 Kodeksu pracy),
• 2 dni zwolnienia od pracy – przysługujących każdemu pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat (art. 188 Kodeksu pracy),
• zasiłku opiekuńczego – przysługującego na tzw. opiekę na dzieckiem w sytuacjach określonych ustawą (m.in. choroba dziecka, niespodziewane zamknięcie żłobka, przedszkola – art. 32 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512, z późn. zm.).
źródło: sejm.gov.pl