1 maja 2015 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), na mocy której wprowadzono m.in. art. 110a. Przepis ten umożliwia wystąpienie o powtórne ustalenie wysokości emerytury przy łącznym spełnieniu przesłanek w postaci wskazania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe przypadającej w całości lub w części po przyznaniu świadczenia, gdy podstawa ta została uzyskana w ciągu kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury lub w ciągu dowolnie wybranych przez emeryta 20 lat kalendarzowych, w których podlegał on ubezpieczeniu przypadających przed zgłoszeniem przedmiotowego wniosku. Równocześnie warunkiem ponownego ustalenia wysokości emerytury jest to, by ustalony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru był wyższy niż 250%.

 

Praktyka stosowania tego przepisu ujawniła szereg mankamentów nowej regulacji, które wymagają pilnej interwencji ustawodawczej. Tak oceniła wspomniany przepis posłanka Ewa Kołodziej i w związku z tym zwróciła się do resortu pracy i zabezpieczenia społecznego z interpelacją (nr 856) w sprawie procedury ponownego ustalenia wysokości emerytury.

Jak podkreśliła Posłanka w interpelacji, wymóg osiągnięcia określonego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru na tak wysokim poziomie prowadzi niejednokrotnie do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji emerytów, którzy spełniają podstawowe kryterium w postaci wskazania do przeliczenia podstawy wymiaru emerytury wynagrodzeń przypadających w całości lub w części po przyznaniu emerytury. Nierzadko zdarza się bowiem, że osoby, które w przeszłości płaciły wysokie składki, z uwzględnieniem wynagrodzeń po przyznaniu świadczenia osiągają wskaźnik nieznacznie poniżej granicy 250% i są pozbawione możliwości przeliczenia swej emerytury według aktualnej kwoty bazowej, tracąc na tym kilkaset, a w skrajnych wypadkach nawet kilka tysięcy zł w stosunku do emerytów, których wskaźnik wynosi zaledwie kilka punktów procentowych więcej. W tym stanie rzeczy, drobna różnica w wysokości wynagrodzeń decyduje częstokroć o bardzo znaczącej podwyżce świadczenia emerytalnego (lub jej braku), co z kolei budzi zastrzeżenia z punktu widzenia zasady sprawiedliwości społecznej oraz równości w prawie.

Na uwagę zasługuje w tym kontekście praktyczna trudność, z jaką częstokroć stykają się osoby ubiegające się o ponowne ustalenie wysokości emerytury na płaszczyźnie dowodowej. Należy zauważyć, że wskaźnik warunkujący uwzględnienie przedmiotowego ustalany jest w oparciu o 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia. Tymczasem osoby najlepiej zarabiające w odległej przeszłości niejednokrotnie są w istocie pozbawione możliwości powołania się na podstawę wymiaru składek z dowolnie wybranych 20 lat podlegania ubezpieczeniu, gdyż ich zakłady pracy nie dysponują dokumentacją płacową z uwagi na ograniczony okres obowiązkowego przechowywania tych dokumentów w świetle obowiązujących uprzednio przepisów emerytalnych. Taka sytuacja powoduje, że możliwość wyboru dowolnego, a więc najkorzystniejszych z punktu widzenia ustalenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury okresu 20 lat składkowych staje się w istocie fikcją i uzależnia sytuację wnioskodawcy od dawno nieobowiązujących regulacji dotyczących archiwizacji dokumentów płacowych.

W związku z powyższym posłanka poprosiła MRPiPS o wyrażenie stanowiska w odniesieniu do przywołanych powyżej zagadnień oraz o przedstawienie analizy uwarunkowań dotyczących koniecznej interwencji prawodawczej w przywołanej materii oraz planów Ministerstwa w tym zakresie.

Odpowiedzi na interpelację nr 856 udzielił podsekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Marcin Zieleniecki, wyjaśniając, że interpelacja dotyczy nowej regulacji art. 110a w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748, z późn. zm.), zwanej dalej: „ustawą o emeryturach i rentach z FUS”, która pojawiła się w niej, w związku z wejściem w życie (z dniem 1 maja 2015 r.) ustawy z dnia 5 marca 2015 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (poz. 552), uchwalonej przez Sejm wskutek poselskiej inicjatywy ustawodawczej (druk nr 2651 Sejmu VII kadencji).

Art. 110a w ustawie o emeryturach i rentach z FUS otrzymał następujące brzmienie:

„Art. 110a. 1. Wysokość emerytury oblicza się ponownie od podstawy wymiaru ustalonej w sposób określony w art. 15, z uwzględnieniem art. 110 ust. 3, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego przypadającą w całości lub w części po przyznaniu świadczenia, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru przed zastosowaniem ograniczenia, o którym mowa w art. 15 ust. 5, jest wyższy niż 250%.

2. Ustalenie wysokości emerytury zgodnie z ust. 1 może nastąpić tylko raz”.

Celem ww. regulacji (ratio legis) było uzupełnienie istniejącego rozwiązania, dotyczącego możliwość ponownego obliczenia wysokości emerytury lub renty, zawartego w przepisach art. 110 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Regulacja ta daje możliwość ponownego obliczenia wysokości emerytury lub renty osobom, które są aktywne zawodowo po uzyskaniu prawa do tych świadczeń pod warunkiem, że wskaźnik podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego.

Trzeba pamiętać, iż pułap podstawy wymiaru składek wynoszący w skali roku trzydziestokrotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (zob. art. 19 ustawy z dnia z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – Dz. U. z 2015 poz. 121, z późn. zm.), co stanowi 250 % przeciętnego miesięcznego prognozowanego wynagrodzenia, został wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999 r. Przed tą datą zarobki, od których pobierana była składka na ubezpieczenia społeczne nie były ograniczane.

Istnieje zatem grupa osób, której zarobki przed 1999 r. kształtowały się nawet na poziomie 400% (a nawet więcej) przeciętnego wynagrodzenia i która opłacała przed 1 stycznia 1999 r. składki od pełnego osiąganego wynagrodzenia. Składki pobierane od tych osób były zatem wielokrotnie wyższe od przeciętnych składek. Jednak do obliczenia emerytury jest stosowane – także w przypadku tych osób (zgodnie z art. 15 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) – ograniczenie, zgodnie z którym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury (renty) nie może być wyższy niż 250% przeciętnego wynagrodzenia.

Takiej grupie bardzo trudno jest skorzystać z przepisów art. 110 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z uwagi na wymóg zawarty w ust. 1 tego artykułu, mianowicie wymóg (wskutek zastosowania przeliczenia) posiadania wyższego wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia w stosunku do poprzednio przeliczonego.

Przepisy zawarte zatem w art. 110a ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowią uzupełnienie istniejącego rozwiązania o przepisy umożliwiające przeliczenie emerytury w przypadku osób, które osiągały stosunkowo wysokie zarobki (wskaźnik podstawy wymiaru na poziomie ponad 250%) i odprowadzały przed 1 stycznia 1999 r. wysokie składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

W przekonaniu resortu rodziny, pracy i polityki społecznej zaproponowana w nowelizacji z dnia 5 marca 2015 r. możliwość przeliczenia świadczenia emerytlano-rentowego jest zatem uzasadniona i nie łamie reguł sprawiedliwości społecznej. Zwłaszcza, jeśli się weźmie pod uwagę fakt, iż daje ona jedynie możliwość jednorazowego przeliczenia świadczenia, podczas gdy przepisy art. 110 ustawy o emeryturach i rentach z FUS takiego ograniczenia nie przewidują (na podstawie tej regulacji bowiem, po spełnieniu warunków w niej przewidzianych, można dokonywać wielokrotnego przeliczenia świadczenia).

Ponadto, skoro w przypadku każdego ubezpieczonego (urodzonego przed dniem 1stycznia 1949 r.) przy obliczeniu podstawy wymiaru świadczenia (bez względu na wysokość osiąganych przez niego zarobków) ma miejsce ograniczenie wskaźnika wysokości jego podstawy do 250%, to normy prawne powinny być tak skonstruowane, aby z możliwości przeliczenia (w związku z odprowadzaniem składek po przyznaniu świadczenia i w konsekwencji wskazaniem we wniosku o przeliczenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe, przypadającej w całości lub w części po przyznaniu świadczenia) skorzystały wszystkie osoby, a nie tylko te, którym wskutek dokonanego przeliczenia, wzrósł wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (w stosunku do poprzednio obliczonego).

Co do trudności dowodowych, jakie mieliby mieć świadczeniobiorcy przy korzystaniu z nowej regulacji art. 110a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przedstawiciel resortu wyjaśnił, że problem ten nie dotyczy jedynie art. 110a, lecz wielu innych przepisów związanych z obliczaniem wysokości świadczeń emerytalno-rentowych dla osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. oraz przepisów dotyczących ustalania wysokości tzw. kapitału początkowego, którego wysokość wpływa na wysokość świadczenia emerytalnego z tytułu osiągnięcia ustawowego wieku emerytalnego dla tych osób urodzonych po 1948 r., które odprowadzały składki na ubezpieczenie społeczne lub pozostawały w zatrudnieniu przed 1999 r.

Ustalenie uprawnień do świadczeń emerytalno-rentowych oraz ich wysokości, jak również obliczenie wysokości kapitału początkowego następuje na podstawie dokumentów określonych w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz w przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 20111 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412).

Należy podkreślić, że przepisy w tym zakresie zostały tak skonstruowane, aby ułatwić (na ile jest to oczywiście możliwe) wykonanie spoczywającego na ubezpieczonym ciężaru wskazania dowodów uzasadniających prawo do świadczeń i ich wysokości (art. 116 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Ta wskazówka jest również uwzględniana przez organy rentowe przy interpretowaniu tegoż obowiązku przez organy rentowe w postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe.

W związku z powyższym np. w ramach postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe dopuszczalne jest przyjęcie także kopii dokumentacji płacowej sporządzonej przez archiwum lub uwierzytelnionej kopii sporządzonej przez inną jednostkę upoważnioną do przechowywania dokumentacji i zlikwidowanych lub przekształconych zakładów pracy, w tym prywatnego przechowawcę prowadzącego działalność w tym zakresie (§ 28 ust. 1 w/w rozporządzenia). Ponadto organ rentowy jest zobowiązany przyjąć od wnioskodawcy każdy dokument kadrowo-płacowy. Przedłożone dokumenty, szczególnie te, które nie są oryginałami, podlegają ocenie dowodowej, bowiem nie mają wiążącego charakteru dla organu rentowego. W razie powzięcia w trakcie tej oceny wątpliwości co do wiarygodności lub pochodzenia przedłożonego dokumentu organ przeprowadza postępowanie wyjaśniające.

W przypadku przedłożenia pobranego od przechowawcy, w tym również nieprowadzącego działalności w tym zakresie, oryginału dokumentu, który zawiera niezbędne dane identyfikacyjne, niebudzące wątpliwości co do ich autentyczności, organ rentowy nie ma podstaw do odmowy ich uznania. Dokument taki jest bowiem wystawiony przez pracodawcę.

Wszelkie dokumenty przedłożone do wniosku o świadczenie podlegają ocenie organu rentowego indywidualnie, w oparciu o całokształt zgromadzonej w danej sprawie dokumentacji. W przypadku odmowy uwzględnienia danych zawartych w przedłożonych dokumentach mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń emerytalno-rentowych, organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą, w której zawiera szczegółowe uzasadnienie odmowy, a także informację o możliwości wniesienia odwołania do sądu, który w postępowaniu odwoławczym ma możliwość skorzystania z szerszego (w stosunku do organu rentowego) katalogu środków dowodowych.

źródło: sejm.gov.pl