Czy komisje dyscyplinarne, które mogą zdecydować o losie nauczyciela: zwolnieniu z pracy albo nawet pozbawieniu prawa do wykonywania zawodu, są merytorycznie przygotowane do wykonywania tego zadania i wymierzania kar? Czy problemem nie jest brak przygotowania w zakresie postępowania karnego, a także brak specjalistycznych szkoleń, w tym praktycznych, wprowadzających do sprawowania tak ważnych funkcji, jak: rzecznik dyscyplinarny i jego zastępca, przewodniczący komisji dyscyplinarnej i jego zastępca, członkowie komisji dyscyplinarnych?

Jak definiować godność zawodu?

Ramy odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli wyznacza …

(…) przepis art. 75 ust. 1 Karty Nauczyciela, który stanowi, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom wymienionym w art. 6 KN.

O ile katalog obowiązków zawarty w art. 6 KN ma charakter enumeratywny, o tyle pojęcie godności zawodu nauczyciela jest pojęciem ogólnym, o charakterze klauzuli generalnej, które nie jest bliżej sprecyzowane w przepisach KN. Jak jednak wyjaśnia MEiN, „przez uchybienie godności zawodu nauczyciela należy rozumieć wszelkie zachowania nauczyciela, które nie mogą być akceptowane z uwagi na dobro wychowywanej młodzieży i prawidłowe funkcjonowanie systemu szkolnego – czyli takie zachowania, które podważają zaufanie nie tylko do obwinionego nauczyciela, ale również do innych nauczycieli, zaprzeczając wartościom dotyczącym wzajemnego szacunku, kultury i poszanowania godności, które nauczyciel powinien przekazywać uczniom”. Podstawą do zakwalifikowania przewinienia jako uchybienia godności zawodu nauczyciela – niezależnie od tego, w jakim miejscu zostało ono popełnione, w szkole czy poza nią – jest jego treść (np. niestosowne zachowanie się, które w sposób ewidentny narusza ogólne normy etyczne i normy zachowania przyjęte w środowisku szkolnym).

Resort powołuje się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dn. 25.01.2019 r., sygn. akt: III APa 59/18, w którym podniesiono, że „[…] Karta Nauczyciela nie zawiera definicji legalnej pojęcia zachowań uchybiających godności zawodu i pod ogólne sformułowanie «uchybienia godności zawodu nauczyciela» można podciągnąć wiele stanów faktycznych. Trzeba przy tym pamiętać, że uchybienia godności zawodu nauczyciela to zachowania przynoszące ujmę randze tego zawodu i funkcji pełnionej w społeczeństwie. Uchybienie godności zawodu nauczyciela to zatem naruszenie obowiązku godnego zachowania. Pojęcie to wiąże się z wzorcem postępowania nauczyciela, wynikającym z przepisów prawa, norm etyki zawodowej i innych norm moralnych. Z godnością zawodu nauczyciela wiąże się ustalony standard postępowania nauczyciela, który stanowić powinien wzór dla innych i którego efektem powinno być wzbudzanie szacunku. Pamiętać jednak trzeba, że rodzące odpowiedzialność dyscyplinarną zachowania lub zaniechania muszą być bezprawne, czyli niezgodne z wzorcem prawidłowego zachowania się w określonej sytuacji oraz zawinione. […] Orzekając o odpowiedzialności dyscyplinarnej i wymierzając kary wymienione w art. 76 KN, komisje dyscyplinarne i sądy muszą zatem zbadać określony stan faktyczny i ocenić go z punktu widzenia wyżej wskazanych materialno-prawnych przesłanek odpowiedzialności dyscyplinarnej”.

Karę wymierza komisja

Resort edukacji przypomina, że to nie rzecznik dyscyplinarny czy jego zastępcy, ani nawet organ, który ich powołał, wymierza nauczycielowi karę dyscyplinarną, ale czyni to niezawisły organ odpowiedzialności dyscyplinarnej, jakim jest komisja dyscyplinarna.

Jeżeli dowody zebrane w postępowaniu wyjaśniającym uprawdopodabniają, że nauczyciel, którego dotyczy postępowanie, popełnił czyn uchybiający godności zawodu lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 KN, rzecznik dyscyplinarny, za zgodą organu, który go powołał, sporządza wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, zawierający m.in. proponowaną karę dyscyplinarną, i niezwłocznie kieruje go do komisji I instancji wraz z aktami sprawy. Po otrzymaniu przedmiotowego wniosku komisja niezależnie ocenia zasadność wszczęcia postępowania dyscyplinarnego na podstawie dowodów zgromadzonych w toku postępowania wyjaśniającego (w przypadku wątpliwości wnosi o ich uzupełnienie) i jednocześnie sama przeprowadza własne postępowanie dowodowe, a następnie orzeka według swego przekonania opartego na ocenie wszystkich dowodów ujawnionych w toku rozprawy. Decydując o wymiarze kary, komisja kieruje się wytycznymi określonymi w art. 85j ust. 3 KN, co oznacza, że bierze pod uwagę okoliczności zarzucanego czynu, stopień winy, szkodliwość społeczną czynu, a także zachowanie się obwinionego przed popełnieniem czynu i po tym fakcie.

Czy komisja ma właściwe przygotowanie?

Zadaniem komisji dyscyplinarnej jest ustalenie, czy i jakich konkretnie obowiązków obwiniony nauczyciel nie dopełnił lub czy rzeczywiście uchybił godności zawodu. „Skoro w ramach postępowania dyscyplinarnego komisja rozstrzyga sprawy o czyny, których popełnienie ma wpływ na wykonywanie pracy przez obwinionego, zasadnym jest, aby komisje dyscyplinarne składały się z przedstawicieli tego samego zawodu, z którego wywodzi się obwiniony” – podkreśla resort.

Te osoby najlepiej znają specyfikę zawodu i wiedzą, jakie wymagania powinna spełniać osoba na stanowisku nauczyciela, posiadają też kompetencje do merytorycznej oceny zarzutów, np. dotyczących sposobu wykonywania zadań związanych z danym stanowiskiem i podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą.

„W ramach prowadzonego postępowania dyscyplinarnego nie jest potrzebne przygotowanie z zakresu postępowania karnego – wyjaśnia MEiN. – Niezależnie od odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczyciele podlegają odpowiedzialności karnej. W przypadku popełnienia przez nauczyciela czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej, który w świetle przepisów Kodeksu karnego lub Kodeksu wykroczeń, stanowi przestępstwo lub wykroczenie, nauczyciel ten może ponieść odpowiedzialność zarówno dyscyplinarną, jak i karną. Tak więc postępowanie dyscyplinarne za czyn podlegający ukaraniu w postępowaniu karnym lub w sprawach o wykroczenia może być prowadzone równocześnie z tym postępowaniem. Przepis art. 85f ust. 1 KN przewiduje możliwość zawieszenia postępowania dyscyplinarnego na czas trwania postępowania karnego albo postępowania w sprawach o wykroczenia. Natomiast jeżeli w sprawie o czyn, który jest również przedmiotem postępowania dyscyplinarnego, zapadł prawomocny skazujący wyrok sądowy, art. 85a ust. 2 KN zobowiązuje komisję dyscyplinarną do uznania nauczyciela za winnego popełnienia tego czynu. Zgodnie z treścią ww. przepisu, jeżeli w sprawie będącej przedmiotem postępowania dyscyplinarnego zapadł prawomocny skazujący wyrok sądowy, komisja dyscyplinarna jest związana ustaleniami sądu w zakresie winy”.

Resort podkreśla, że ani przepisy KN, ani wydane na jej podstawie rozp. w sprawie szczegółowego trybu prowadzenia postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec nauczycieli oraz wznawiania postępowania dyscyplinarnego nie przewidują konieczności odbycia przez rzeczników dyscyplinarnych, ich zastępców i członków komisji dyscyplinarnych specjalistycznych szkoleń, w tym szkoleń praktycznych z zakresu postępowania dyscyplinarnego.

Mimo to MEiN w 2019 i 2020 r. przeprowadził dwa szkolenia z zakresu odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli dla rzeczników dyscyplinarnych i ich zastępców oraz przewodniczących składów orzekających komisji dyscyplinarnych.

Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego

Podstawa prawna:

Ustawa z dn. 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela – Dz.U. z 2021 r. poz. 1762.