Kwestie dotyczące dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę, w tym zakres ochrony tego wynagrodzenia przed potrąceniami, uregulowano w przepisach art. 87–91 k.p.

Warto podkreślić, że w odniesieniu do wysokości kwot wolnych od potrąceń wprowadzono modyfikację polegającą na możliwości podwyższenia tych kwot w ramach działań osłonowych związanych z przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Kwestie dotyczące wspomnianego aspektu procedury potrąceń z wynagrodzenia za pracę zostały szerzej omówione w dalszej części tego punktu.

Odliczenia z wynagrodzenia za pracę

Stosownie do treści art. 87 § 1 k.p. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2019 r., z wynagrodzenia za pracę odlicza się – w pierwszej kolejności:

• składki na ubezpieczenia społeczne – czyli składkę emerytalną, rentową i chorobową,
• zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, obejmujące także składki na ubezpieczenia zdrowotne,
• wpłaty dokonywane do pracowniczego planu kapitałowego (PPK), w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1342), jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania.

Ponadto odliczeniu z wynagrodzenia za pracę podlegają – w pełnej wysokości – kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 k.p.). Niniejsza regulacja dotyczy pracowników otrzymujących wynagrodzenie „z góry”, którzy po odebraniu wypłaty nie zgłaszają się do pracy. W takiej sytuacji stosuje się tryb określony w art. 87 § 7 k.p., co oznacza, że pracodawca może bez zgody pracownika odliczyć z wynagrodzenia kwotę za czas niewykonywania pracy.

Pracodawca może odliczyć z wynagrodzenia pracownika przysługującego w danym miesiącu kwoty wypłacone wyłącznie w poprzednim terminie płatności. Jeżeli warunku tego nie dochowano, pracodawca nie ma prawa dokonać odliczenia, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę.

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę

Zakres oraz kolejność potrąceń

Po dokonaniu odliczeń, o których była mowa w dotychczasowej treści nin. punktu, można potrącić określone przepisami należności. Jak więc stanowi art. 87 § 1 k.p. z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek ubezpieczeniowych i podatkowych – potrąceniu podlegają:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych przeznaczone na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Oznacza to zatem, że podstawą do potrącenia w tym przypadku są m.in. prawomocne orzeczenia i ugody sądowe, akty egzekucyjne zaopatrzone w klauzulę wykonalności lub decyzje administracyjne o charakterze egzekucyjnym wydane na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Sumy, o których mowa, potrąca się w trybie postępowania egzekucyjnego na podstawie wniosku komornika po przedstawieniu tytułu wykonawczego,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi w celu realizacji określonych zadań wynikających ze stosunku pracy,
• kary pieniężne z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników określone w art. 108 k.p.

Potrąceń z wynagrodzenia dokonuje się wyłącznie w powyższej kolejności. Zakres przedmiotowy nie podlega wykładni rozszerzającej, w związku z czym wymienione rodzaje potrąceń stanowią zamknięty katalog należności, o jakie wynagrodzenie może być pomniejszone, bez zgody pracownika.

Potrącenia z wynagrodzenia w trybie uproszczonym

Przepisy art. 88 k.p. określają zasady oraz tryb dokonywania potrą-ceń z wynagrodzenia za pracę należności na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, z pominięciem stosowania sądowego lub administracyjnego postępowania egzekucyjnego (bezegzekucyjna, uproszczona procedura).

Regulacje zawarte w art. 88 § 1 k.p. nakładają na pracodawcę obowiązek dokonania potrąceń z wynagrodzenia za pracę – w ramach wspomnianego trybu uproszczonego – w celu zaspokojenia świadczeń alimentacyjnych.

Pracodawca – przy zachowaniu zasad określonych w art. 87 k.p. (zakres, kolejność oraz wysokość potrąceń) – dokonuje potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych również bez postępowania egzekucyjnego (art. 88 § 1 k.p. zd. wstępne).

Warunkiem dokonania potrąceń, o których mowa, jest wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (art. 88 § 2 k.p.).

Nie uległy natomiast zmianie okoliczności, w których uproszczony (bezegzekucyjny) tryb potrąceń nie podlega zastosowaniu – dotyczy to przypadków, gdy:

• świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wie-rzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,
• wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.

Szczegółowe zasady dokonywania potrąceń

Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 87 § 3 k.p., potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

• w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia,
• w przypadku egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.

Podobne ograniczenia przewidziano w przypadku zbiegu potrąceń
z różnych tytułów prawnych – w konsekwencji tego:

• potrącenia obejmujące sumy egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych przeznaczone na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz kwoty zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi – nie mogą łącznie przekraczać 1/2 wynagrodzenia,
• potrącenia, o których wyżej mowa, łącznie z potrąceniami obejmującymi kwoty egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – nie mogą w sumie przekraczać 3/5 wynagrodzenia.

Kary pieniężne podlegają potrąceniu w granicach określonych w art. 108 § 3 k.p., czyli kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu pozostałych potrąceń.

Należy zauważyć, że w przypadku potrącania sum na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych niektóre składniki płacowe podlegają egzekucji do pełnej wysokości – dotyczy to:

• nagrody z zakładowego funduszu nagród,
• dodatkowego wynagrodzenia rocznego – czyli świadczenia pieniężnego przysługującego na podstawie przepisów ustawy z dnia 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1872),
• należności przysługujących pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej.

Przy potrąceniach z wynagrodzenia dokonanych w miesiącu, w którym pracownikowi są wypłacane składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy dłuższe niż 1 miesiąc (np. różnego rodzaju dodatki przysługujące z tytułu spełnienia określonych warunków, premie należne w okresach półrocznych lub kwartalnych) – za podstawę przyjmuje się łączną kwotę wynagrodzenia uwzględniającą wspomniane składniki (art. 87 § 8 k.p.).

Zbieg potrąceń z odliczeniami

Jeżeli dochodzi do zbiegu odliczeń z wynagrodzenia i potrąceń, pierwszeństwo mają odliczenia z tytułu należności składkowych (ubezpieczeniowych i podatkowych), wpłat do PPK oraz odliczenia, o których mowa w art. 87 § 7 k.p. (czyli dotyczące kwot wypłaconych w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia).

Dopiero po dokonaniu powyższych odliczeń z wynagrodzenia potrąca się sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych, zaliczki pieniężne i kary pieniężne. Ostatnie miejsce w kolejności zajmują potrącenia wymagające pisemnej zgody pracownika (art. 91 k.p.).

Potrącenia z wynagrodzenia dokonywane za zgodą pracownika

Jak już była o tym mowa, po odliczeniu należności ubezpieczeniowych i podatkowych oraz wpłat na PPK, a także kwot wypłaconych pracownikowi za czas nieobecności w pracy, za który wynagrodzenie nie przysługiwało, jak również po potrąceniach określonych w art. 87 § 1 k.p. (czyli takich, które nie wymagają zgody pracownika) – można dokonać potrąceń, przy których niezbędna jest pisemna akceptacja pracownika.

Jak wynika z treści art. 91 § 1 k.p., należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. (czyli świadczenia alimentacyjne i niealimentacyjne, zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi i kary pieniężne oraz kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności za czas, za który nie zachował on prawa do wynagrodzenia) mogą być po-trącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.

W przypadku potrąceń dokonywanych za pisemną zgodą pracownika wprowadzono ograniczenia gwarantujące pracownikowi określone kwoty – pozostawione do dyspozycji po potrąceniach. Kryterium ustalenia tych limitów jest minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w danym roku kalendarzowym (art. 91 § 2 k.p.).

Aktualne kwoty graniczne, obowiązujące w 2021 r., dotyczące potrąceń, o których mowa w art. 91 § 1 k.p., podano poniżej w tabeli.

Kwoty te obliczono z uwzględnieniem podstawowych kosztów uzyskania przychodu, dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Nieuwzględniono także wpłat na PPK (wyliczenia dotyczą zatem pracowników, którzy zrezygnowali z PPK).

Ponadto wspomniane limity zróżnicowano w zależności od tego, czy pracownik złożył formularz PIT-2, czy też nie (w tym przypadku chodzi o kwotę zmniejszającą podatek).

Należy jednocześnie podkreślić, że obliczenia nie odnoszą się do pracowników do 26 roku życia, czyli tych, którzy zostali objęci tzw. „zerowym PIT-em”. W odniesieniu do wskazanych osób kwoty wolne od potrąceń będą oczywiście odpowiednio wyższe.

 

Wyszczególnienie
Lp.	Rodzaj należności podlegającej potrąceniu	Kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń
1	Należności na rzecz pracodawcy	Minimalne wynagrodzenie za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. W 2021 r. kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń wynosi 2017,67 zł lub 2061,67 zł (w przypadku złożenia PIT-2)
2	Należności inne niż określone w Lp. 1	80% kwoty określonej w Lp. 1. W 2021 r. kwota wynagro-dzenia wolna od potrąceń wynosi 1614,14 zł lub 1649,34 zł (w przypadku złożenia PIT-2)

Kwoty wynagrodzenia wolne od potrąceń dokonywanych bez zgody pracownika

Przepisy k.p. zawierają regulacje pełniące funkcję ochronną w odnie-sieniu do wynagrodzenia w przypadku potrąceń dokonywanych bez zgody pracownika. Niezależnie od limitów wprowadzonych z mocy art. 87 § 3 i 4 k.p., w art. 87¹ k.p. określono kwoty wolne od potrąceń obligatoryjnych.

Poniżej w tabeli wymieniono te kwoty w wysokościach obowiązujących w 2021 r. Obliczając wspomniane limity, przyjęto pod-stawowe koszty uzyskania przychodu. Różnice w wysokości podanych kwot wynikają z faktu złożenia bądź niezłożenia formularza PIT-2 (kwota zmniejszająca podatek).

Wyliczenia odnoszą się do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, którzy zrezygnowali z wnoszenia wpłat na PPK. Ponadto obliczenia dotyczą pracowników powyżej 26 roku życia, a zatem niekorzystających z tzw. „zerowego PIT-u” (dla osób do 26 roku życia kwoty wolne od potrąceń będą wyższe).

 

Wyszczególnienie
Lp.	Rodzaj potrącanej należności	Kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń
1	Suma egzekwowana na mocy tytułów wykonaw-czych na pokrycie należno-ści innych niż świadczenia alimentacyjne	Minimalne wynagrodzenie za pracę przysługujące pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. W 2021 r. kwota wolna od potrąceń wynosi 2017,67 zł lub 2061,67 zł (w przypadku złoże-nia PIT-2)
2	Zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi	75% wynagrodzenia, o którym mowa w Lp. 1. W 2021 r. kwota wolna od potrąceń wynosi 1513,25 zł lub 1546,25 zł (w przypadku złożenia PIT-2)
3	Kary pieniężne przewidzia-ne w art. 108 k.p.	90% wynagrodzenia, o którym mowa w Lp. 1. W 2021 r. kwota wolna od potrąceń wynosi 1815,90 zł lub 1855,50 zł (w przypadku złożenia PIT-2)

 

Kwoty, które zamieszczono w powyższej tabeli należy – w stosunku do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu – proporcjonalnie zmniejszyć (art. 87¹ § 2 k.p.).

W odniesieniu do potrącania sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych nie przewidziano limitów kwot wynagrodzenia, do których można dokonać potrąceń. Oznacza to, że w przypadku świadczeń alimentacyjnych dopuszczalne jest potrącenie do 3/5 wynagrodzenia, niezależnie od tego, jaka kwota pozostała po tej czynności.

Szczególne rozwiązania dotyczące kwot wolnych od potrąceń przewidziane w przepisach określających działania osłonowe w związku ze stanem epidemii

Niezależnie od omówionych uprzednio regulacji kodeksowych, ustawodawca przewidział szczególne rozwiązania prawne w odniesieniu do wysokości kwot wolnych od potrąceń z wynagrodzenia za pracę, ustanowione w związku ze stanem epidemii wywołanym zachorowaniami spowodowanymi wirusem SARS-CoV-2. Wspomnianymi przepisami o wyjątkowym charakterze są zapisy zawarte w ustawie z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875, z późn. zm.). Powołana ustawa zakłada podwyższenie kwot określonych w art. 87¹ § 1 k.p., czyli kwot minimalnego wynagrodzenia za pracę, 75% oraz 90% tego wynagrodzenia, jeżeli zaistniały okoliczności wskazane w tej ustawie.

Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 14 maja 2020 r., jeżeli z powodu podjętych na terytorium RP działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty określone w art. 87¹ § 1 k.p. ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

W art. 52 ust. 2 cyt. ustawy zdefiniowano pojęcie „członek rodziny”, które zostało użyte w przytoczonym wyżej przepisie. Oznacza to, że przez członka rodziny rozumie się odpowiednio małżonka albo rodzica wspólnego dziecka oraz dziecko w wieku do 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 111), albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 04.04.2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. z 2020 r. poz. 1297).

Z kolei w art. 52 ust. 3 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. odniesiono się do wyrażenia „dziecko”, występującego w art. 52 ust. 2 cytowanego aktu prawnego.

Przez dziecko rozumie się zatem dziecko własne pracownika, dziecko współmałżonka, a także dziecko rodzica wspólnego dziecka. Do członków rodziny nie zalicza się natomiast dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, jak również dziecka posiadającego własne dziecko.

Odesłanie do k.p.c. i przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

W art. 90 k.p. zawarto odesłanie do odrębnych regulacji w sprawach dotyczących potrąceń z wynagrodzenia, które nie zostały uregulowane w art. 87–88 k.p. W takich przypadkach stosuje się odpowiednio przepisy:

• ustawy z dn. 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2019 r. poz. 1460, z późn. zm.),
• ustawy z dn. 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2019 r. poz. 1438, z późn. zm.).

Odpowiedzialność wykroczeniowa przewidziana w przypadku dokonywania bezpodstawnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę

 

Dokonywanie bezpodstawnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym i jest objęte odpowiedzialnością kodeksową.

Stosownie do obecnie obowiązującego brzmienia art. 282 § 1 pkt 1 k.p. kto, wbrew obowiązkowi dokonuje bezpodstawnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę – podlega karze grzywny. Grzywna może być wymierzona w kwocie nie niższej niż 1000 zł i nie wyższej niż 30 000 zł.

Odpowiedzialność wykroczeniowa, o której mowa w art. 282 § 1 pkt 1 k.p., ciąży na pracodawcy lub osobie działającej w jego imieniu.

Maciej Ofierski