Częściowa likwidacja szkoły, zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć – uzasadniają rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Wypowiedzenie staje się jednak bezskuteczne, jeżeli w ciągu 30 dni od dnia jego doręczenia nauczyciel złoży pisemny wniosek o przeniesienie w stan nieczynny.

Uprawnieni do przejścia w stan nieczynny

Instytucja stanu nieczynnego jest sui generis alternatywą dla rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w razie wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Przepis ten nie ma zastosowania do nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin. Chodzi w nim bowiem o takie zmiany w działalności szkoły, które uniemożliwiają „dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć” (por. wyrok SN z dn. 16.05.2006 r., sygn. akt I PK 213/05). Uprawnienie do przejścia w stan nieczynny dotyczy nauczycieli pełnozatrudnionych, których etaty ze względu na wskazane wyżej okoliczności objęła redukcja zatrudnienia. Trafnie ujął to SN w wyroku z dn. 04.12.1998 r. (sygn. akt I PKN 482/98), podkreślając, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może nastąpić wówczas, gdy istnieje związek przyczynowy między zmianami organizacyjnymi szkoły a niemożnością dalszego zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

W orzecznictwie wyrażono pogląd, zgodnie z którym nauczyciel może zostać przeniesiony w stan nieczynny także wtedy, gdy częściowa likwidacja szkoły albo zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów szkoły nastąpiły z naruszeniem przepisów proceduralnych. KN nie wiąże możliwości skorzystania ze stanu nieczynnego ze ścisłym przestrzeganiem procedur dotyczących likwidacji bądź zmian organizacyjnych, istotne jest natomiast, by okoliczności te faktycznie miały miejsce (wyrok SN z dn. 04.04.2000 r., sygn. akt I PKN 581/99).

Tylko na wniosek nauczyciela

Dyrektor szkoły nie może z własnej inicjatywy przenieść nauczyciela w stan nieczynny. Przeniesienie następuje zawsze na wniosek nauczyciela, złożony dyrektorowi nie później niż w terminie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia. Wniosek złożony po upływie tego terminu będzie nieskuteczny – po stronie dyrektora szkoły nie powstanie obowiązek przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny.

W niektórych szkołach stosowana jest praktyka polegająca na wyznaczaniu nauczycielom terminu składania wniosku o stan nieczynny. Skuteczność takiego działania poddał ocenie SN w wyroku z dn. 18.12.2002 r. (sygn. akt I PK 15/02). Uznano w nim, że dyrektor ma obowiązek poinformować nauczyciela o możliwości przejścia, na wniosek, w stan nieczynny. Może taką informację zamieścić w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu nauczycielowi stosunku pracy. Według SN nie ulega wątpliwości, że: Nauczyciel nie ma obowiązku złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny przed wypowiedzeniem mu przez dyrektora szkoły stosunku pracy oraz nie jest związany wyznaczonym mu przez dyrektora szkoły terminem do złożenia tego wniosku.

Jeżeli wniosek został doręczony w terminie, dyrektor składa oświadczenie o przeniesieniu nauczyciela w stan nieczynny. Dopiero z chwilą dotarcia tego oświadczenia do nauczyciela (art. 61 k.c.) bieg rozpoczyna sześciomiesięczny okres stanu nieczynnego. SN w wyroku z dn. 21.09.2001 r. (sygn. akt I PKN 631/00) określił ten moment jako pierwszy (w znaczeniu: najwcześniejszy), od którego można liczyć bieg 6 miesięcy. Nie wykluczył możliwości późniejszego rozpoczęcia biegu tego terminu – może to mieć miejsce, jeśli w oświadczeniu dyrektora wskazana zostanie późniejsza data rozpoczęcia okresu stanu nieczynnego w stosunku do chwili złożenia oświadczenia. Sześciomiesięczny termin z KN jest terminem prawa materialnego i nie może zostać skrócony przez czynność prawną dyrektora. Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny nie wymaga zachowania okresu wypowiedzenia (por. wyrok SN z dn. 11.09.2001 r., sygn. akt 616/00; wyrok SN z dn. 23.01.2002 r., sygn. akt I PKN 201/00).

Przeniesienie w stan nieczynny nie jest tożsame z wypowiedzeniem stosunku pracy. Stosunek pracy nauczyciela nie ulega rozwiązaniu, lecz „zawieszeniu” na okres maksymalnie pół roku, z opcją przywrócenia nauczyciela do pracy w pierwszej kolejności, jeśli w szkole pojawi się możliwość podjęcia pracy w pełnym wymiarze zajęć. Zgodnie z art. 20 ust. 5c zdanie drugie i trzecie KN, stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygasa z mocy prawa z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym. Wygaśnięcie stosunku pracy powoduje dla nauczyciela skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń przedemerytalnych.

Wynagrodzenie w okresie stanu nieczynnego

Zgodnie z art. 20 ust. 6 KN nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym dodatku, o którym mowa w art. 54 ust. 5 KN (tzw. dodatek wiejski), do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. Przez użyte w tym przepisie pojęcie „świadczenia pracownicze” należy rozumieć np. urlop wypoczynkowy, świadczenia z ZFŚS. W pojęciu tym nie mieszczą się dodatki do pensji zasadniczej nauczyciela: funkcyjny, motywacyjny, stażowy.

Przywrócenie do pracy

Nauczyciel w stanie nieczynnym pozostaje w ciągłej gotowości do ponownego podjęcia zatrudnienia w szkole. Wynika to z art. 20 ust. 7 KN, który gwarantuje „nieczynnemu” nauczycielowi prawo do ponownego podjęcia pracy w pierwszej kolejności, jeżeli w danej szkole powstanie możliwość zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole na tym samym lub innym stanowisku pod warunkiem posiadania przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji. Jeżeli zajdą opisane w tym przepisie okoliczności, dyrektor szkoły ma obowiązek przywrócenia nauczyciela do pracy. Przywrócenie do pracy nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym art. 20 ust. 7 KN uzależnia od „powstania możliwości” zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Przesłankę tego przepisu spełni pojawienie się wolnego stanowiska pracy lub odpowiedniej liczby godzin zajęć (por. wyrok SN z dn. 21.09.2001 r., sygn. akt I PKN 655/00). Odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy, nawet jeśli nie upłynął jeszcze sześciomiesięczny okres pozostawania w stanie nieczynnym. W takim wypadku w świadectwie pracy nauczyciela jako podstawę ustania stosunku pracy należy podać art. 20 ust. 7 KN.

Podjęcie dodatkowego zatrudnienia

Stan nieczynny nie wyklucza możliwości dodatkowego zarobkowania, choć możliwość tę znacznie ogranicza. Zgodnie z art. 20 ust. 8 KN nauczyciel przebywający w stanie nieczynnym może podjąć zatrudnienie w tej samej lub innej szkole, na swój wniosek lub na wniosek dyrektora tej szkoły, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością realizacji programu nauczania. Jeżeli zajdą wskazane w tym przepisie okoliczności, nauczyciela zatrudnia się zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami w niepełnym lub pełnym wymiarze zajęć, podpisując z nim odrębną umowę. Czas trwania umowy nie może być dłuższy niż okres stanu nieczynnego. W razie wygaśnięcia stosunku pracy z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym zawarta z nauczycielem dodatkowa umowa o pracę ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Uwaga ta ma także zastosowanie w przypadku wcześniejszego wygaśnięcia stosunku pracy wskutek odmowy podjęcia pracy przez nauczyciela.

Z tytułu wykonywania pracy nauczycielowi przysługuje odpowiednie do wymiaru zajęć wynagrodzenie, niezależnie od pobieranego wynagrodzenia z tytułu pozostawania w stanie nieczynnym. W wyroku z dn. 02.09.1999 r. (sygn. akt I PKN 230/99) SN stanął na stanowisku, że zatrudnienie nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny na czas określony w zastępstwie nauczyciela korzystającego z urlopu macierzyńskiego nie oznacza, że przeniesienie w stan nieczynny było bezpodstawne.