Czy w przypadku rozwiązania umowy dożywocia przed upływem roku od daty jej zawarcia i przeniesienia własności nieruchomości na dożywotnika Wnioskodawczyni będzie zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych? Czy zwrotne przeniesienie własności na dożywotnika nastąpi pod tytułem darmym skoro Wnioskodawczyni zwolniona zostanie w ten sposób od świadczenia na rzecz dożywotnika, w szczególności od sprawowania opieki, pielęgnowania, zapewnienia światła, opału wyżywienia, ubrania i mieszkania?

 

INTERPRETACJA INDYWIDUALNA

Na podstawie art. 14b § 1 i § 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 613) oraz § 5 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie upoważnienia do wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego (Dz.U. Nr 112, poz. 770 ze zm.), Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, działający w imieniu Ministra Finansów, stwierdza, że stanowisko Wnioskodawczyni przedstawione we wniosku z 3 marca 2015 r. (data wpływu do tut. Biura 10 marca 2015 r.), o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego, dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych, w zakresie skutków podatkowych rozwiązania umowy dożywocia – jest prawidłowe.

UZASADNIENIE

W dniu 10 marca 2015 r. wpłynął do tut. Biura ww. wniosek o wydanie interpretacji przepisów prawa podatkowego w indywidualnej sprawie, dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych, w zakresie skutków podatkowych rozwiązania umowy dożywocia.

We wniosku zostało przedstawione następujące zdarzenie przyszłe:

W dniu 12 czerwca 2014 r. Wnioskodawczyni zawarła umowę dożywocia (art. 908 kc) na mocy której zobowiązała się wobec dożywotnika do jego dożywotniego utrzymania, to jest do przyjęcia dożywotnika jako domownika, zapewnienia mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia dożywotnikowi pogrzebu zgodnie z miejscowym zwyczajem, w zamian za przeniesienie własności nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny. W dacie zawarcia umowy dożywotnik przeniósł posiadanie nieruchomości na Wnioskodawczynię. Wartość nieruchomości w akcie notarialnym wskazana została na kwotę 300.000 zł. W chwili obecnej strony na zasadzie swobody umów chcą rozwiązać umowę dożywocia z jednoczesnym przeniesieniem prawa własności nieruchomości na dożywotnika. W ten sposób nabyte przez Wnioskodawczynię prawo własności nieruchomości zostanie z powrotem przeniesione na dożywotnika, zaś Wnioskodawczyni zostanie zwolniona z obowiązku utrzymywania dożywotnika. Świadczenie Wnioskodawczyni było ekwiwalentem prawa własności nieruchomości dożywotnika.

W związku z powyższym zadano następujące pytania:

1. Czy w przypadku rozwiązania umowy dożywocia przed upływem roku od daty jej zawarcia i przeniesienia własności nieruchomości na dożywotnika Wnioskodawczyni będzie zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych?
2. Czy zwrotne przeniesienie własności na dożywotnika nastąpi pod tytułem darmym skoro Wnioskodawczyni zwolniona zostanie w ten sposób od świadczenia na rzecz dożywotnika, w szczególności od sprawowania opieki, pielęgnowania, zapewnienia światła, opału wyżywienia, ubrania i mieszkania?

Zdaniem Wnioskodawczyni, rozwiązywanie umowy dożywocia i przeniesienie własności nieruchomości na dożywotnika nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

W świetle obowiązującego stanu prawnego stanowisko Wnioskodawczyni w sprawie oceny prawnej przedstawionego zdarzenia przyszłego uznaje się za prawidłowe.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.), źródłem przychodów jest odpłatne zbycie, z zastrzeżeniem ust. 2:

1. nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,
2. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
3. prawa wieczystego użytkowania gruntów,

– jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

W świetle powyższego uregulowania, co do zasady, czynność prawna, której przedmiotem jest odpłatne zbycie nieruchomości lub praw wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) ustawy stanowi źródło przychodów w rozumieniu tego przepisu, jeżeli zostanie dokonana w określonym czasie, tj. przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie i nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej.

Z przedstawionego we wniosku zdarzenia przyszłego wynika, że na mocy umowy dożywocia, zawartej 12 czerwca 2014 r. Wnioskodawczyni nabyła własność nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny. Aktualnie strony rozważają możliwość rozwiązania ww. umowy dożywocia i przeniesienia własności nieruchomości z powrotem na dożywotnika.

Istotna zatem na gruncie niniejszej sprawy będzie odpowiedź na pytanie, czy rozwiązanie przez strony umowy o dożywocie i przeniesienie prawa własności nieruchomości na rzecz dożywotnika stanowić będzie zbycie nieruchomości w rozumieniu wskazanego wyżej przepisu. Wskazać w tym miejscu należy, że ustawodawca w art. 10 ust. 1 pkt 8 ww. ustawy nie zdefiniował pojęcia „zbycie nieruchomości”, zatem literalna wykładnia tej normy prawnej nie rozstrzygnie, czy termin „zbycie nieruchomości” obejmuje także przeniesienie prawa własności nieruchomości w wyniku rozwiązania umowy o dożywocie. Zachodzi w tej sytuacji potrzeba zastosowania wykładni systemowej zewnętrznej i odwołania się do przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).

Co do zasady przyjmuje się, że pod pojęciem zbycia nieruchomości należy rozumieć przeniesienie własności w drodze czynności prawnej. Stronami takiej czynności są z jednej strony zbywca nieruchomości, a z drugiej jej nabywca. Zgodnie z art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego, jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Jak wynika z przywołanego przepisu przez umowę o dożywocie właściciel nieruchomości zobowiązuje się przenieść jej własność na nabywcę, nabywca zaś zobowiązuje się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie.

Z przywołanego przepisu wynika zatem, że umowa o dożywocie ma charakter umowy zobowiązującej, odpłatnej i wzajemnej.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na treść art. 3531 Kodeksu cywilnego, w myśl którego strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów wynikająca z tej regulacji pozwala podmiotom kształtować stosunki cywilnoprawne według własnych decyzji, do których należy także zaliczyć prawo stron do rozwiązania zawartej umowy. Przepisy Kodeksu cywilnego nie określają bezpośrednio rzeczowych skutków rozwiązania umowy o dożywocie, nawet w sytuacji, o której mowa w art. 913 Kodeksu cywilnego, pozwalającego stronom umowy dożywocia na zmianę lub rozwiązanie umowy w szczególnych okolicznościach, gdy charakter stosunków, jakie wytwarzają się między stronami po ustanowieniu prawa, wskazuje na trudne lub wręcz niemożliwe utrzymywanie stosunku dożywocia. Jednak podkreślić należy, że w przypadku zmian dobrowolnie dokonanych przez strony, włącznie z rozwiązaniem umowy, zmianyte pozostają poza dyspozycją art. 913 Kodeksu cywilnego.

Rzeczowe skutki rozwiązania umowy o dożywocie należy wobec tego ocenić kierując się treścią regulacji Tytułu XXXIV, Działu II Kodeksu cywilnego. Skoro zawarcie umowy o dożywocie powoduje przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia, to niewątpliwie w takim przypadku dochodzi do zbycia nieruchomości. Z takim samym skutkiem mamy do czynienia w sytuacji odwrotnej, gdy następuje dobrowolne rozwiązanie umowy o dożywocie, wówczas z jednej strony następuje przeniesienie własności nieruchomości z powrotem na dożywotnika, a z drugiej strony czynność ta powoduje wygaśnięcie prawa dożywocia.

W świetle powyższego nie budzi wątpliwości odpłatny charakter umowy o dożywocie, a także umowy odwrotnej, rozwiązującej dożywocie. Pozostaje zatem ustalić, czy na gruncie zapisu wynikającego z art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w świetle art. 19 ust. 1 i 3 ww. ustawy możliwe jest określenie przychodu z odpłatnego zbycia.

W myśl art. 19 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie, pomniejszona o koszty odpłatnego zbycia. Jeżeli jednak cena, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej w wysokości wartości rynkowej. Art. 14 ust. 1 zdanie drugie stosuje się odpowiednio. Stosownie do art. 19 ust. 3 ww. ustawy, wartość rynkową, o której mowa w ust. 1, rzeczy lub praw majątkowych określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca odpłatnego zbycia. Jeżeli wartość wyrażona w cenie określonej w umowie odpłatnego zbycia znacznie odbiega od wartości rynkowej nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmiany wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasadniają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbowej określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. Jeżeli wartość ustalona w ten sposób odbiega co najmniej o 33% od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych ponosi zbywający (art. 19 ust. 4 ww. ustawy).

W przypadku umowy o dożywocie ustawodawca nie wskazuje, że uprawnienia dożywotnika, będące świadczeniami zobowiązanego z tej umowy, są ceną za przeniesienie własności nieruchomości. Jest to oczywiste bo mimo tego, że zarówno umowa sprzedaży, jak i umowa dożywocia są umowami wzajemnymi, w których świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej i subiektywnie biorąc mają one charakter ekwiwalentny (Z. Gawlik, Komentarz do art. 535 k.c., publ. Lex.el. 2010, pkt 3; E. Niezbecka, Komentarz do art. 908 k.c., publ. Lex.el. 2010, pkt 5), to czas trwania świadczeń w umowie dożywocia może być różny, a to oznacza, że nie sposób choćby z tego powodu ich utożsamiać z ceną. Już tylko z tego powodu do świadczeń z umowy dożywocia nie można zastosować reguł określenia wartości rynkowej z art. 19 ust. 1 – 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Pojęcia ceny nieruchomości, jej wartości i wartości rynkowej, którymi operuje art. 19 ust. 1 – 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie można wprost odnieść do przedmiotu świadczenia dożywotnika z umowy o dożywocie polegającego na przeniesieniu własności nieruchomości z jednoczesnym obciążeniem tejże nieruchomości prawem dożywocia. Jeśli zaś znaczenie normy zawartej w tym przepisie dotyczącej ustalania przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy polegać miałoby na nadaniu jej znaczenia obejmującego także przeniesienie własności nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie, to w konsekwencji doszłoby do rozszerzenia zakresu stosowania tak zdekodowanej normy, które polegałoby na szerszym jej zastosowaniu w stosunku do zakresu, który posiadałaby ona bez uwzględniania tejże wykładni.

W przypadku umowy o dożywocie jedynie przyjęcie wartości rynkowej nieruchomości, której własność jest przenoszona przez dożywotnika na zobowiązanego z tej umowy, pozwalałaby na określenie przychodu. Wielkość ta jednak nie jest ceną nieruchomości określaną w umowie, czego wymaga art. 19 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Także możliwość ustalania wartości nieruchomości w oparciu o kryterium ceny rynkowej zgodnie z art. 19 ust. 3 ww. ustawy nie dostarcza argumentu o powstawaniu, u podatnika podatku dochodowego od osób fizycznych, przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w zgodzie z art. 19 ust. 1 ww. ustawy. Unormowanie z art. 19 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych może zostać zastosowane bowiem dopiero wówczas, gdy wartość nieruchomości wyrażona w cenie określonej w umowie nie odpowiada wartości rynkowej. Tym samym regulacja ta nie powinna w ogóle stanowić podstawy do określania ceny nieruchomości, której w ogóle nie przewiduje umowa o dożywocie.

Na podstawie przepisów ustawy możliwe jest, zrekonstruowanie podmiotu zobowiązanego do zapłaty podatku dochodowego, czyli dożywotnika w wypadku umowy dożywocia, a w wypadku rozwiązania dożywocia – drugiej strony umowy (art. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych) oraz źródła przychodu, z którym wiąże się powstanie obowiązku podatkowego rozumiane jako odpłatne zbycie nieruchomości lub jej części, bądź udziału w nieruchomości (art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych). Brak jest jednak możliwości precyzyjnego określenia podstawy opodatkowania, decydującej o konkretyzacji przedmiotu podatku jako elementu wyznaczającego zobowiązanie podatkowe. Jedynie bowiem przy przyjęciu reguł wykładni rozszerzającej można uznawać za przychód dożywotnika, określany wartością wyrażoną w cenie określonej w umowie – stosownie do art. 19 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – odnosząc go do wartości rynkowej zbywanej nieruchomości, o której stanowi art. 19 ust. 3 ww. ustawy. Tak jednak charakteryzowane jest w umowie o dożywocie świadczenie, do wykonania którego zobowiązany jest dożywotnik, a nie to, które otrzymuje on jako świadczenie wzajemne z tytułu zbycia nieruchomości. Otrzymywane przezeń świadczenia, jak wskazano powyżej, nie tylko nie stanowią ceny, ale są wręcz na chwilę zbycia niepoliczalne.

Skoro podstawą opodatkowania (dochodem z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw określonych w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych) jest – w myśl art. 30e ust. 2 ustawy – różnica pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw określonym zgodnie z art. 19, a kosztami ustalonymi zgodnie z art. 22 ust. 6c i 6d, powiększona o sumę odpisów amortyzacyjnych, o których mowa w art. 22h ust. 1 pkt 1, dokonanych od zbywanych nieruchomości lub praw, to każdy z elementów rachunku podatkowego musi cechować odpowiednio wysoki stopień precyzji i określoności. Także zasady wykładni systemowej wewnętrznej i zewnętrznej potwierdzają, że w obecnym stanie prawnym nie jest możliwe określanie przychodu z tytułu zbycia nieruchomości w drodze umowy o dożywocie, a także w sytuacji odwrotnej – w wypadku rozwiązania umowy o dożywocie. W kwestii określenia przychodu z odpłatnego zbycia nieruchomości w myśl art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – w drodze umowy o dożywocie -Naczelny Sąd Administracyjny 17 listopada 2014 r. podjął uchwałę o sygn. akt II FPS 4/14, której teza głosi, że „W przypadku zbycia nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie nie jest możliwe określenie przychodu ze źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, na zasadach wynikających z art. 19 ust. 1 i 3 tej ustawy”. Niewątpliwie z identyczną sytuacją mamy do czynienia w razie przeniesienia własności na skutek rozwiązania umowy dożywocia.

Podsumowując, przeniesienie prawa własności nieruchomości na podstawie umowy rozwiązującej umowę o dożywocie stanowi źródło przychodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości lub ich części, bądź udziału w nieruchomości na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Jednakże pomimo istnienia źródła przychodu, z którym wiąże się powstanie obowiązku podatkowego (odpłatne zbycie nieruchomości), jak również ustalenia podmiotu zobowiązanego do zapłaty podatku (w tym wypadku Wnioskodawczyni), nie jest możliwe określenie na zasadach wynikających z art. 19 ust. 1 i 3 ww. ustawy przychodu z tytułu zbycia nieruchomości w drodze rozwiązania umowy o dożywocie. Skoro na podstawie umowy rozwiązującej umowę o dożywocie nie jest możliwie określenie podstawy opodatkowania, oznacza to, że Wnioskodawczyni dokonując w wyniku rozwiązania umowy o dożywocie przeniesienia na rzecz dotychczasowego dożywotnika prawa własności opisanej we wniosku nieruchomości nie będzie zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych.

Reasumując, należy uznać, że stanowisko Wnioskodawczyni w zakresie skutków podatkowych rozwiązania umowy o dożywocie jest prawidłowe. Jednakże, brak opodatkowania ww. zdarzenia nie wiąże się z jego nieodpłatnym charakterem, ale z niemożliwością precyzyjnego ustalenia podstawy opodatkowania.

Na marginesie należy wskazać, że zawarte we wniosku pytanie, oznaczone w niniejszej interpretacji jako pyt.2, nie dotyczy kwestii podatkowej i jako takie, co do zasady, nie może być przedmiotem interpretacji podatkowej. Jednakże z uwagi na charakter tejże sprawy, w treści niniejszego pisma udzielono poniekąd odpowiedzi również na ww. pytanie.

Interpretacja dotyczy zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawczynię i stanu prawnego obowiązującego w dniu wydania interpretacji.

Interpretacja indywidualna z 21 maja 2015 r., sygn. IBPB-1-2/4511-9/15/DW – Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach