Sprawowanie nadzoru pedagogicznego

Przedmiotem nadzoru pedagogicznego jest działalność dydaktyczno-wychowawcza i opiekuńcza szkół i placówek oświatowych, a celem – podnoszenie jakości kształcenia, wychowania i opieki w tych szkołach i placówkach. Nadzór pedagogiczny sprawują wyspecjalizowane organy państwowe oraz dyrektorzy szkół i placówek – na zasadach określonych w ustawie o systemie oświaty oraz w wydanym na jej podstawie rozp. MEN z dn. 27.08.2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1270).

Wymagania wobec szkół i placówek

Zgodnie z art. 21a ust. 1 u.s.o. szkoły i placówki podejmują niezbędne działania w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły lub placówki i jej rozwoju organizacyjnego. W rozp. MEN z dn. 06.08.2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2015 r. poz. 1214) określone zostały wymagania wobec szkół i placówek, dotyczące realizacji niezbędnych działań, o których mowa w powyższym przepisie. Wymagania te pozwalają na badanie jakości pracy różnych typów szkół i rodzajów placówek i dotyczą następujących obszarów:

1) efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań statutowych;

2) organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki;

3) tworzenia warunków do rozwoju i aktywności uczniów;

4) współpracy z rodzicami i środowiskiem lokalnym;

5) zarządzania szkołą lub placówką.

Wymagania określają stan pożądany, który szkoła (placówka) powinna osiągnąć, odpowiednio dobierając metody i sposoby działania, stosownie do potrzeb, możliwości oraz lokalnych uwarunkowań. W wymaganiach zostały ujęte najważniejsze zagadnienia związane z obowiązkami szkoły wobec uczniów i rodziców, mające dla funkcjonowania szkoły znaczenie strategiczne. Wymagania są bowiem dla szkół drugim ważnym – obok podstawy programowej – dokumentem programowym, wyznaczającym kierunki rozwoju szkoły.

Stopień spełniania wymagań jest sprawdzany podczas ewaluacji zewnętrznej przeprowadzanej przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny (o ewaluacji patrz s. 5–8). Ewaluacja pozwala zebrać informacje na temat procesów zachodzących w szkole oraz zaplanować działania mające na celu podnoszenie jakości pracy i jej rozwój organizacyjny.

Ustalono dwa poziomy wymagań: podstawowy i wysoki. Poziom podstawowy świadczy o prawidłowym przebiegu procesów kształcenia, wychowania i opieki, umożliwieniu każdemu uczniowi rozwoju na miarę jego indywidualnych możliwości, podejmowaniu przez szkołę lub placówkę działań podnoszących jakość jej pracy, angażowaniu uczniów, rodziców i nauczycieli w działania szkoły lub placówki, a także współpracy ze środowiskiem lokalnym. Poziom wysoki świadczy o wysokiej skuteczności działań, wyrażanej w szczególności efektami kształcenia i wychowania, pozytywnymi opiniami uczniów, rodziców i nauczycieli dotyczącymi adekwatności procesu kształcenia i wychowania do potrzeb i możliwości uczniów oraz doskonaleniem jakości pracy szkoły lub placówki prowadzącym do ich rozwoju i uspołecznienia poprzez angażowanie społeczności szkolnej i środowiska lokalnego.

Ogólne zasady sprawowania nadzoru pedagogicznego

Zgodnie z § 3 ust. 1 rozp. MEN z dn. 27.08.2015 r. nadzór pedagogiczny jest realizowany przez wykonywanie zadań i czynności określonych w art. 33 u.s.o., w trybie działań planowych lub doraźnych. W myśl ust. 1 wskazanej regulacji ustawowej nadzór pedagogiczny polega na:

1) obserwowaniu, analizowaniu i ocenianiu przebiegu procesów kształcenia i wychowania oraz efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;

2) ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;

3) udzielaniu pomocy szkołom i placówkom, a także nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;

4) inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.

W zakresie wymienionym w pkt 1 i 2 nadzorowi podlega w szczególności:

zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami;
realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania;
przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki;
przestrzeganie statutu szkoły lub placówki;
przestrzeganie praw dziecka i praw ucznia oraz upowszechnianie wiedzy o tych prawach;
zapewnienie uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki.

W § 3 ust. 1 cyt. rozp. jest mowa o działaniach planowych i doraźnych. Działania planowe są prowadzone przez kuratorów oświaty zgodnie z podstawowymi kierunkami polityki oświatowej państwa w zakresie nadzoru pedagogicznego, ustalonymi przez MEN. Działania doraźne są prowadzone przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny w przypadku, gdy zaistnieje potrzeba podjęcia działań nieprzewidzianych w planie nadzoru pedagogicznego. Planowe i doraźne działania prowadzone przez dyrektorów szkół i placówek muszą wynikać z potrzeb szkoły lub placówki.

Zgodnie z § 4 cyt. rozp. nadzór pedagogiczny jest sprawowany z uwzględnieniem:

współdziałania organów sprawujących nadzór pedagogiczny z organami prowadzącymi szkoły lub placówki, dyrektorami szkół i placówek oraz nauczycielami;
tworzenia warunków sprzyjających rozwojowi szkół i placówek;
pozyskiwania informacji zapewniających obiektywną i pełną ocenę działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki.

Formy sprawowania nadzoru pedagogicznego

Do form nadzoru pedagogicznego zalicza się aktualnie: ewaluację, kontrolę i wspomaganie (§ 5 cyt. rozp.).

Przez ewaluację należy rozumieć proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę; wyniki ewaluacji są wykorzystywane w pro-cesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce. W zależności od podmiotu uprawnionego do przeprowadzania ewaluacji wyróżniamy ewaluację zewnętrzną (przeprowadzaną przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny) i wewnętrzną (przeprowadzaną przez dyrektora szkoły lub placówki), a w zależności od zakresu: całościową (przeprowadzaną w zakresie wszystkich wymagań) i problemową (przeprowadzaną w zakresie wybranych wymagań).

Działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny prowadzone w szkole lub placówce w celu oceny stanu przestrzegania przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki mieszczą się w pojęciu kontroli. Z kolei przez wspomaganie należy rozumieć działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny mające na celu inspirowanie i intensyfikowanie w szkole lub placówce procesów służących poprawie i doskonaleniu ich pracy, ukierunkowanych na rozwój uczniów i wychowanków.

Ewaluacja zewnętrzna

Zgodnie z § 6 ust. 1 i 2 cyt. rozp. ewaluacja zewnętrzna jest przeprowadzana w zakresie wymagań określonych w rozp. MEN z dn. 06.08.2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek (Dz.U. z 2015 r. poz. 1214) i obejmuje:

zbieranie i analizowanie informacji o działaniach szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań;
opisanie działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań;
ustalenie, czy szkoła lub placówka spełnia badane wymagania;
przygotowanie raportu z ewaluacji, o którym mowa w § 12 ust. 2 cyt. rozp.

Szkoła lub placówka spełniają badane wymagania, jeżeli realizują każde z tych wymagań co najmniej na poziomie podstawowym.

Ewaluację zewnętrzną przeprowadza zespół wyznaczony przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. W przypadku tzw. szkół resortowych (artystyczne, rolnicze) organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą (placówką) oraz kurator oświaty mogą wyznaczyć wspólny zespół w celu przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej. Jeżeli organem sprawującym nadzór pedagogiczny nie jest kurator oświaty, ewaluacja zewnętrzna może być przeprowadzona przez wyznaczoną przez ten organ osobę.

O zamiarze przeprowadzenia ewaluacji, jej terminie i zakresie organ sprawujący nadzór pedagogiczny musi powiadomić dyrektora szkoły (placówki) oraz jej organ prowadzący – w terminie co najmniej 30 dni przed planowanym rozpoczęciem ewaluacji. W razie zaistnienia okoliczności uniemożliwiających rozpoczęcie ewaluacji zewnętrznej w terminie określonym w zawiadomieniu ewaluacja może rozpocząć się w terminie 14 dni od dnia upływu terminu określonego w zawiadomieniu. O zmianie terminu organ sprawujący nadzór pedagogiczny niezwłocznie zawiadamia zainteresowanych, czyli dyrektora szkoły (placówki) i organ prowadzący.

Podstawą przeprowadzenia ewaluacji jest imienne upoważnienie zawierające: datę wydania i numer upoważnienia; podstawę prawną przeprowadzenia ewaluacji; imię i nazwisko osoby przeprowadzającej ewaluację; nazwę i siedzibę szkoły lub placówki; zakres ewaluacji; terminy rozpoczęcia i zakończenia czynności ewaluacji w szkole lub placówce; pieczęć i podpis organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Przed rozpoczęciem ewaluacji zespół lub osoba wyznaczeni do jej przeprowadzenia przedstawiają zakres i harmonogram ewaluacji na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem dyrektora, nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki.

Przeprowadzenie w szkole lub placówce czynności ewaluacji zewnętrznej nie może zakłócać pracy tej szkoły lub placówki – czynności te nie powinny trwać dłużej niż 5 dni w ciągu kolejnych dwóch tygodni, a jeżeli nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy szkoły (placówki) – należy je przeprowadzić w terminie 5 dni w ciągu kolejnych trzech tygodni. Do czasu trwania ewaluacji nie wlicza się czasu przeznaczonego na prezentację zakresu i harmonogramu ewaluacji na zebraniu rady pedagogicznej.

Zespół lub osoba wyznaczeni do przeprowadzenia ewaluacji zewnętrznej uzgadniają z dyrektorem szkoły lub placówki przebieg ewaluacji i podejmowane w jej ramach czynności, uzyskują od dyrektora informacje o pracy szkoły lub placówki, dokumentują czynności ewaluacji. Osoby uczestniczące w ewaluacji zewnętrznej, w tym nauczyciele, uczniowie, wychowankowie i ich rodzice oraz przedstawiciele organizacji i instytucji współpracujących ze szkołą lub placówką, są wybierane przez zespół lub osobę wyznaczonych do przeprowadzenia ewaluacji.

Zespół lub osoba, którzy przeprowadzają ewaluację zewnętrzną, przed sporządzeniem raportu, przedstawiają wyniki i wstępne wnioski z ewaluacji na zebraniu rady pedagogicznej, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – na zebraniu z udziałem dyrektora, nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki. Następnie sporządzają raport z ewaluacji zawierający wyniki i wnioski z ewaluacji. Wyniki obejmują: opis działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań oraz ustalenie, czy szkoła lub placówka spełnia badane wymagania.

Raport z ewaluacji sporządza się w terminie 25 dni roboczych, licząc od dnia rozpoczęcia w szkole lub placówce czynności ewaluacji. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a w przypadku tzw. szkół resortowych – kurator oświaty, przekazuje raport z ewaluacji dyrektorowi szkoły lub placówki oraz organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę, w terminie 7 dni roboczych od dnia jego sporządzenia. Raport może zostać przekazany za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej, o której mowa w ustawie z dn. 17.02.2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. z 2014 r. poz. 1114). Dzień przekazania raportu uznaje się za dzień zakończenia ewaluacji.

Dyrektor szkoły lub placówki, w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania raportu, informuje radę rodziców, samorząd uczniowski i radę szkoły, jeżeli rada taka została utworzona, o zakończeniu ewaluacji i możliwości zapoznania się z raportem. Dyrektor szkoły lub placówki, w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania raportu, może zgłosić do organu sprawującego nadzór pedagogiczny, a w przypadku tzw. szkół artystycznych – do organu sprawującego nadzór pedagogiczny i do kuratora oświaty, pisemne, umotywowane zastrzeżenia dotyczące raportu. Organ (w przypadku tzw. szkół artystycznych – wspólnie organ i kurator) ma 14 dni na zajęcie pisemnego stanowiska wobec zastrzeżeń i przekazanie go dyrektorowi oraz organowi prowadzącemu. W przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeżeń organ (lub wspólnie organ i kurator) dokonuje zmian w raporcie i przekazuje go dyrektorowi oraz organowi prowadzącemu. W terminie 3 dni od dnia trzymania poprawionego raportu dyrektor informuje radę rodziców, samorząd uczniowski i radę szkoły, jeżeli rada taka została utworzona, o możliwości zapoznania się z nową wersją raportu.

Zgodnie z § 11 cyt. rozp. organ sprawujący nadzór pedagogiczny może przerwać ewaluację zewnętrzną w przypadku powzięcia informacji o działaniach szkoły lub placówki mających wpływ na wiarygodność wyników ewaluacji. Takiej możliwości nie przewidywały dotychczasowe przepisy. O przerwaniu ewaluacji i jego przyczynach organ sprawujący nadzór pedagogiczny niezwłocznie powiadamia dyrektora szkoły lub placówki oraz organ prowadzący. W terminie 7 dni dyrektor może przekazać organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny oraz organowi prowadzącemu pisemne stanowisko wobec przyczyn przerwania ewaluacji zewnętrznej. W przypadku przerwania ewaluacji całościowej organ sprawujący nadzór pedagogiczny przeprowadza w szkole lub placówce ewaluację całościową w innym terminie. W przypadku przerwania ewaluacji problemowej organ ten przeprowadza ewaluację całościową.

W § 13 cyt. rozp. określono procedurę postępowania w przypadku niespełnienia przez szkołę lub placówkę wymagań określonych w rozp. MEN z dn. 06.08.2015 r. W przepisie tym wskazano wymagania w odniesieniu do poszczególnych typów szkół i placówek, których niespełnienie skutkuje poleceniem dyrektorowi szkoły lub placówki opracowania programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania, zgodnie z art. 34 ust. 2 u.s.o. (co znaczy, że program i harmonogram są opracowywane w uzgodnieniu z organem prowadzącym; wdrożenie programu następuje w terminach określonych w harmonogramie, zaakceptowanych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny; program musi uwzględnić uwagi i wnioski zgłoszone przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny). Polecenie wydaje organ sprawujący nadzór pedagogiczny, który określa również termin jego realizacji.

Zgodnie z art. 34 ust. 2a u.s.o. jeżeli dyrektor szkoły lub placówki nie wdroży programu w określonych terminach albo nie uwzględni w nim zgłoszonych uwag i wniosków, organ sprawujący nadzór pedagogiczny występuje do organu prowadzącego z wnioskiem o odwołanie dyrektora z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Wniosek taki jest wiążący dla organu prowadzącego.

Kontrola

Kolejna forma nadzoru pedagogicznego to kontrola, przewidziana w planie nadzoru. Podejmuje ją kurator oświaty i przeprowadza z wykorzystaniem arkuszy kontroli zatwierdzonych przez MEN. Czynności kontrolne przeprowadzają osoba lub zespół wyznaczeni przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Organ ten zawiadamia, na co najmniej 7 dni przed planowanym rozpoczęciem kontroli, dyrektora szkoły lub placówki oraz organ prowadzący o zamiarze przeprowadzenia kontroli, jej terminie i tematyce. Podstawą kontroli jest imienne upoważnienie zawierające: datę wydania i numer upoważnienia, podstawę prawną przeprowadzenia kontroli, imię i nazwisko osoby upoważnionej do przeprowadzenia kontroli, nazwę i siedzibę szkoły lub placówki, tematykę kontroli, terminy rozpoczęcia i zakończenia kontroli, pieczęć i podpis organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Czynności kontroli nie mogą zakłócać pracy szkoły lub placówki i nie powinny trwać dłużej niż 2 dni.

Kontrolujący rzetelnie i obiektywnie ustala stan faktyczny, zbiera niezbędne dowody stanowiące podstawę ustaleń kontroli, zapewnia dyrektorowi czynny udział w kontroli oraz dokumentuje wykonywane czynności. Zebrane dokumenty potwierdzające przebieg i wyniki czynności stanowią akta kontroli.

Kontrolujący sporządza protokół kontroli, który zawiera:

nazwę szkoły (placówki), jej siedzibę oraz imię i nazwisko dyrektora szkoły (placówki),
nazwę i siedzibę organu sprawującego nadzór pedagogiczny, imię i nazwisko kontrolującego oraz datę wydania i numer upoważnienia do przeprowadzenia kontroli,
terminy rozpoczęcia i zakończenia kontroli ze wskazaniem dni, w których odbywały się czynności kontroli,
tematykę kontroli,
opis ustalonego stanu faktycznego, w tym ujawnionych nieprawidłowości, oraz zalecenia wraz z terminem ich realizacji,
pouczenie o prawie zgłoszenia przez dyrektora szkoły (placówki) zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole kontroli,
parafy kontrolującego i dyrektora szkoły (placówki) na każdej stronie protokołu,
podpisy kontrolującego i dyrektora szkoły (placówki) oraz miejsce i datę podpisania protokołu.

Protokół sporządza się w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach. Jeden, za poświadczeniem odbioru, kontrolujący przekazuje dyrektorowi szkoły lub placówki – w terminie 7 dni roboczych od dnia zakończenia czynności kontroli. Drugi egzemplarz włącza się do akt kontroli.

Dyrektor może odmówić podpisania protokołu, składając w terminie 7 dni od dnia jego otrzymania wyjaśnienia dotyczące przyczyn odmowy. Odmowa dyrektora nie stanowi jednak przeszkody do podpisania protokołu przez kontrolującego. Dyrektor, w terminie 7 dni roboczych od dnia otrzymania protokołu, może zgłosić do organu sprawującego nadzór pedagogiczny pisemne, umotywowane zastrzeżenia do ustaleń w nim zawartych. W takim wypadku organ sprawujący nadzór pedagogiczny może zarządzić przeprowadzenie dodatkowych czynności kontrolnych. Jeżeli zastrzeżenia okażą się zasadne, organ sprawujący nadzór pedagogiczny dokonuje zmian w protokole kontroli i przekazuje go dyrektorowi. W przypadku nieuwzględnienia całości lub części zgłoszonych zastrzeżeń organ sprawujący nadzór pedagogiczny sporządza pisemne stanowisko wobec zastrzeżeń i przekazuje je dyrektorowi w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania zastrzeżeń.

Wspomaganie

Wspomaganie to działania organu sprawującego nadzór pedagogiczny mające na celu inspirowanie i intensyfikowanie w szkołach i placówkach procesów służących poprawie i doskonaleniu ich pracy, ukierunkowanych na rozwój uczniów i wychowanków. Zgodnie z § 20 cyt. rozp. wspomaganie jest realizowane poprzez:

przygotowywanie i podawanie do publicznej wiadomości na stronie internetowej organu analiz wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego, w tym wniosków z ewaluacji zewnętrznych i kontroli,
promowanie wykorzystania ewaluacji w procesie doskonalenia jakości działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki.

Monitorowanie

Wizytatorzy i starsi wizytatorzy mogą monitorować pracę szkoły lub placówki w zakresie ustalonym na dany rok szkolny przez MEN w podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa, o których mowa w art. 35 ust. 2 pkt 1 u.s.o. Monitorowanie to działania prowadzone w szkole lub placówce obejmujące zbieranie i analizę informacji o działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki.

Organy nadzoru pedagogicznego

Zgodnie z art. 35 u.s.o. podmiotami uprawnionymi do sprawowania nadzoru pedagogicznego są: dyrektorzy szkół lub placówek oraz inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze; kuratorzy oświaty; minister edukacji narodowej; poszczególni ministrowie (MS, MKiDN, MŚ).

Zadania dyrektorów i nauczycieli

Zgodnie z art. 35 ust. 4 u.s.o. dyrektor szkoły lub placówki oraz inni nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze (z zastrzeżeniem art. 36 ust. 2 u.s.o., o czym niżej) sprawują nadzór pedagogiczny w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w tych szkołach i placówkach, a w szkołach i placówkach prowadzących kształcenie zawodowe oraz u pracodawców, u których jest organizowana praktyczna nauka zawodu – także w stosunku do instruktorów praktycznej nauki zawodu.

Nadzór pedagogiczny może sprawować wyłącznie osoba, która posiada kwalifikacje pedagogiczne. Zgodnie z art. 36 ust. 2 u.s.o. organ prowadzący może, po zasięgnięciu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, powołać na stanowisko dyrektora szkoły osobę niebędącą nauczycielem. W takim wypadku nadzór pedagogiczny sprawuje nauczyciel zajmujący inne stanowisko kierownicze.

Dyrektor szkoły lub placówki opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego (§ 25 cyt. rozp.) i przedstawia go na zebraniu rady pedagogicznej w terminie do 15 września roku szkolnego, którego dotyczy plan. Jeśli w szkole lub placówce nie działa rada pedagogiczna, dyrektor przedstawia plan na zebraniu z udziałem nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki. Plan jest opracowywany z uwzględnieniem wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w szkole lub placówce w poprzednim roku szkolnym. Plan określa w szczególności:

przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz termin jej przeprowadzenia,
tematykę i terminy przeprowadzania kontroli przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły i placówki,
zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań.

W przypadku dokonania zmian w planie nadzoru dyrektor niezwłocznie informuje radę pedagogiczną, a w przypadku szkoły lub placówki, w której nie tworzy się rady pedagogicznej – nauczycieli i osoby niebędące nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki.

Inne zadania dyrektora szkoły lub placówki publicznej określa § 24 cyt. rozp., zgodnie z którym dyrektor we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze przeprowadza ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia jakości pracy szkoły (placówki), kontroluje przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół (placówek) oraz wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań. Ewaluację wewnętrzną przeprowadza się w odniesieniu do zagadnień uznanych w szkole lub placówce za istotne w jej działalności. Z kolei wspomaganie, o którym wyżej mowa, polega w szczególności na:

diagnozowaniu pracy szkoły lub placówki,

planowaniu działań rozwojowych, w tym motywowaniu nauczycieli do doskonalenia zawodowego,

prowadzeniu działań rozwojowych, w tym organizowaniu szkoleń i narad.

W celu realizacji ww. zadań dyrektor szkoły lub placówki w szczególności obserwuje prowadzone przez nauczycieli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze oraz inne zajęcia i czynności wynikające z działalności statutowej szkoły (placówki).

Każdego roku, w terminie do 31 sierpnia, dyrektor szkoły lub placówki przedstawia na zebraniu rady pedagogicznej wyniki i wnioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego. Jeśli w szkole lub placówce nie działa rada pedagogiczna, dyrektor przedstawia ww. informacje na zebraniu z udziałem nauczycieli i osób niebędących nauczycielami, które realizują zadania statutowe szkoły lub placówki.

Zadania kuratorów oświaty

Sprawowanie nadzoru pedagogicznego jest podstawowym zadaniem kuratorów oświaty. O tym, że nie jest to zadanie jedyne, świadczy art. 31 ust. 1 u.s.o., który wymienia szereg innych kompetencji kuratora w zakresie oświaty. Nadzorowi kuratora oświaty podlegają publiczne i niepubliczne przedszkola, inne formy wychowania przedszkolnego, szkoły, placówki, placówki doskonalenia nauczycieli, w tym niepubliczne placówki doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, oraz kolegia pracowników służb społecznych, które znajdują się na obszarze danego województwa. W szkołach i placówkach „resortowych”, podległych MKiDN, MRiRW, MS i MŚ, kurator oświaty sprawuje nadzór pedagogiczny w zakresie nauczania przedmiotów ogólnokształcących.

Inne zadania kuratora oświaty związane ze sprawowaniem nadzoru pedagogicznego szczegółowo określa rozp. MEN z dn. 27.08.2015 r. Zgodnie z § 20 cyt. rozp. kurator oświaty wspomaga szkoły i placówki w szczególności przez: przygotowywanie i podawanie do publicznej wiadomości na stronie internetowej organu analiz wyników sprawowanego nadzoru pedagogicznego, w tym wniosków z ewaluacji zewnętrznych i kontroli, oraz przez promowanie wykorzystania ewaluacji w procesie doskonalenia jakości działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki. Ponadto, zgodnie z § 22 cyt. rozp., kurator oświaty opracowuje na każdy rok szkolny plan nadzoru pedagogicznego, z uwzględnieniem wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w poprzednim roku szkolnym. Plan nadzoru zawiera:

liczbę ewaluacji całościowych oraz liczbę i zakres ewaluacji problemowych, planowanych w poszczególnych typach szkół i rodzajach placówek;
liczbę i tematykę kontroli planowanych w poszczególnych typach szkół i rodzajach placówek.

Kurator oświaty podaje do publicznej wiadomości plan nadzoru – w terminie do 31 sierpnia roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, którego dotyczy ten plan. Każda zmiana wprowadzona przez MEN w podstawowych kierunkach realizacji polityki oświatowej państwa oraz wytycznych i poleceniach wydawanych kuratorom oświaty, w trakcie roku szkolnego, skutkuje koniecznością niezwłocznego dostosowania planu nadzoru. Dokonują tego kuratorzy i podają do publicznej wiadomości zaktualizowany plan.

Kurator oświaty opracowuje i przedstawia MEN, w terminie do 15 czerwca danego roku szkolnego, wyniki i wnioski z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w okresie od 1 czerwca poprzedniego roku szkolnego do 31 maja danego roku szkolnego.

Kilka słów komentarza należy się samemu kuratorium oświaty – specjalnej jednostce organizacyjnej, przy pomocy której kurator oświaty wykonuje swoje obowiązki. Kuratorium oświaty to państwowa jednostka budżetowa. Przepisy u.s.o. przewidują możliwość tworzenia delegatur kuratorium oświaty, ich tworzenie leży w gestii wojewody, który powołuje je na wniosek kuratora. Kierownik delegatury, z upoważnienia kuratora, może prowadzić sprawy na obszarze działania danej delegatury, w tym sprawować nadzór pedagogiczny i wydawać decyzje administracyjne. Kuratora, na wniosek wojewody, powołuje i odwołuje MEN. Minister edukacji może odwołać kuratora oświaty także z własnej inicjatywy. Na wniosek kuratora oświaty, po zasięgnięciu opinii wojewody, MEN powołuje i odwołuje wicekuratorów oświaty. Zgodnie z art. 31 ust. 3 u.s.o. stanowiska kuratora i wicekuratora oświaty nie można łączyć z mandatem radnego.

Kandydata na stanowisko kuratora wyłania się w drodze konkursu. Konkurs ogłasza i przeprowadza wojewoda. Ogłoszenie następuje nie później niż w ciągu miesiąca od dnia, w którym nastąpiło odwołanie kuratora. Od kandydata na to stanowisko wymaga się: stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, wykształcenia wyższego magisterskiego oraz co najmniej 7-letniego stażu pracy w charakterze nauczyciela.

Regulamin konkursu oraz tryb pracy komisji konkursowej określa rozp. MEN z dn. 16.12.2016 r. w sprawie regulaminu konkursu na stanowisko kuratora oświaty oraz trybu pracy komisji konkursowej (Dz.U. z 2016 r. poz. 2150). Zgodnie z tymi przepisami ogłoszenie o konkursie, sporządzone według wzoru podanego w załączniku do cyt. rozp., zamieszcza się na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej wojewody oraz w miejscu ogólnodostępnym w siedzibie urzędu wojewódzkiego. Może też ono zostać zamieszczone w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym lub dzienniku o zasięgu wojewódzkim. Kandydaci przystępujący do konkursu mogą składać oferty w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia ukazania się ogłoszenia. Komisja konkursowa ma obowiązek zebrać się w ciągu 21 dni od dnia, w którym upływa termin składania ofert określony w ogłoszeniu. Postępowanie konkursowe obejmuje dwa etapy: pierwszy polega na formalnej ocenie zgłoszonych ofert, drugi – na merytorycznej ocenie kandydatów, którzy zakwalifikowali się do dalszego postępowania konkursowego. Podczas pierwszego etapu komisja konkursowa, na podstawie analizy złożonych przez kandydatów dokumentów, ustala, czy przystępujące do konkursu osoby spełniają wymagania formalne określone w ogłoszeniu o konkursie. Na podstawie wstępnej weryfikacji komisja decyduje o dopuszczeniu kandydatów do drugiego etapu konkursu. Przystępują do niego kandydaci, którzy:

spełniają – według komisji – wymagania formalne określone w ogłoszeniu o konkursie,
złożyli oferty – zawierające wszystkie wymagane dokumenty – w terminie wskazanym w ogłoszeniu o konkursie.

Regulamin konkursu, tryb powoływania kuratora oraz tryb pracy komisji konkursowej określa rozp. MEiN z dn. 16.12.2005 r. w sprawie regulaminu konkursu na stanowisko kuratora oświaty oraz trybu pracy komisji konkursowej (Dz.U. Nr 253, poz. 2129). Zgodnie z tym rozp. ogłoszenie o konkursie, sporządzone według wzoru podanego w załączniku, zamieszcza się: w prasie, na stronie internetowej urzędu wojewódzkiego i w Biuletynie Informacji Publicznej (BIP). Kandydaci przystępujący do konkursu mogą składać oferty w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia ukazania się ogłoszenia. Komisja konkursowa zobowiązana jest zebrać się w ciągu 14 dni od dnia, w którym upływa termin składania ofert określony w ogłoszeniu. Postępowanie konkursowe obejmuje dwa etapy: pierwszy polega na formalnej ocenie zgłoszonych ofert, drugi – na merytorycznej ocenie kandydatów, którzy zakwalifikowali się do dalszego postępowania konkursowego. Podczas pierwszego etapu komisja konkursowa, na podstawie analizy złożonych przez kandydatów dokumentów, ustala, czy przystępujące do konkursu osoby spełniają wymagania formalne określone w ogłoszeniu o konkursie. Na podstawie wstępnej weryfikacji komisja decyduje o dopuszczeniu kandydatów do drugiego etapu konkursu. Przystępują do niego kandydaci, którzy:

spełniają – według komisji – warunki formalne określone w ogłoszeniu o konkursie,
złożyli oferty – zawierające wszystkie wymagane dokumenty – w terminie wskazanym w ogłoszeniu o konkursie.

Decyzja komisji o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu kandydata do drugiego etapu konkursu jest ostateczna. Bezpośrednio po zakończeniu pierwszego etapu przewodniczący komisji ustnie informuje kandydatów o dopuszczeniu albo odmowie dopuszczenia do drugiego etapu konkursu oraz o przyczynach niedopuszczenia. Kandydat, któremu odmówiono dopuszczenia do drugiego etapu konkursu, może w terminie 3 dni od dnia otrzymania tej informacji wystąpić z pisemnym wnioskiem o podanie przyczyn odmowy. Przewodniczący komisji sporządza wtedy pisemne uzasadnienie i doręcza je wnioskodawcy w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku. W czasie drugiego etapu konkursu przedmiotem oceny komisji jest przede wszystkim prezentowana przez kandydata koncepcja realizacji zadań nadzoru pedagogicznego, organizacji i zarządzania kuratorium oświaty oraz znajomość prawa oświatowego. Zgodnie z § 8 ust. 5 cyt. rozp. konkurs zostaje rozstrzygnięty w głosowaniu tajnym, jeżeli kandydat uzyska zwykłą większość oddanych głosów. Przewodniczący komisji niezwłocznie informuje o wynikach konkursu MEN oraz właściwego wojewodę. Informację o wynikach zamieszcza się na stronie podmiotowej BIP wojewody oraz w miejscu ogólnodostępnym w siedzibie urzędu wojewódzkiego. Przepisy cyt. rozp. wskazują też przesłanki unieważnienia konkursu. Wojewoda unieważnia konkurs, jeżeli stwierdzi: nieuzasadnione odrzucenie oferty, naruszenie tajności głosowania, niepoinformowanie kandydata lub członka komisji o terminie lub miejscu posiedzenia (a także naruszenie formy lub terminu powiadomienia), brak wymaganej obecności 2/3 członków komisji, inne nieprawidłowości, które mogły mieć wpływ na wynik konkursu. Wojewoda niezwłocznie powiadamia MEN oraz kandydatów, którzy uczestniczyli w konkursie, o przyczynach jego unieważnienia.

Jeżeli do konkursu nie przystąpił albo w wyniku konkursu nie został wyłoniony żaden kandydat, MEN, po zasięgnięciu opinii wojewody, może powołać na stanowisko kuratora oświaty ustaloną przez siebie osobę spełniającą wszystkie wymagania kwalifikacyjne. Do czasu powołania na stanowisko kuratora osoby wyłonionej w drodze konkursu albo ustalonej zgodnie z powyższym przepisem MEN, po zasięgnięciu opinii wojewody, wyznacza osobę pełniącą obowiązki kuratora.

Zadania ministrów

Podmiotami uprawnionymi do sprawowania nadzoru pedagogicznego są również niektórzy ministrowie, a przede wszystkim MEN. W zakresie, w jakim nadzoru pedagogicznego nie wykonuje resort edukacji, stosowne kompetencje posiadają Minister Sprawiedliwości, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Minister Środowiska. Należy podkreślić, że sprawowanie nadzoru pedagogicznego przez MS, MKiDN, MRiRW i MŚ nad podległymi im szkołami (placówkami) nie narusza kompetencji kuratora oświaty, który sprawuje nadzór nad nauczaniem przedmiotów ogólnokształcących w tych szkołach (placówkach).

W myśl art. 32b u.s.o. w przypadku publicznych i niepublicznych szkół prowadzących kształcenie w zawodach dla żeglugi morskiej kurator oświaty sprawuje nadzór pedagogiczny, we współdziałaniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki morskiej, w zakresie realizowania w procesie kształcenia w tych szkołach postanowień Międzynarodowej konwencji o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht, 1978, sporządzonej w Londynie dnia 7 lipca 1978 r. W przypadku publicznych i niepublicznych szkół prowadzących kształcenie w zawodach podstawowych dla żeglugi śródlądowej kurator oświaty sprawuje nadzór pedagogiczny we współdziałaniu z ministrem właściwym do spraw żeglugi śródlądowej, a w przypadku publicznych i niepublicznych szkół prowadzących kształcenie w zawodach podstawowych dla rybołówstwa – we współdziałaniu z ministrem właściwym do spraw rybołówstwa.

Minister Edukacji Narodowej

Rola MEN w zakresie sprawowania nadzoru pedagogicznego jest zdecydowanie największa. Z mocy obowiązującego prawa MEN jest ogólnokrajowym koordynatorem i odpowiada za całokształt funkcjonowania systemu nadzoru pedagogicznego, a jego kompetencje i uprawnienia w tym zakresie określone zostały w u.s.o. Zgodnie z art. 35 ust. 1 u.s.o. MEN:

1) sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkołami, zespołami szkół oraz szkolnymi punktami konsultacyjnymi przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej w celu kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą, a także nad publicznymi placówkami doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym, publicznymi szkołami i placówkami o charakterze eksperymentalnym, publicznymi placówkami kształcenia ustawicznego o zasięgu ogólnokrajowym;

2) nadzoruje i koordynuje wykonywanie nadzoru pedagogicznego na terenie kraju, w szczególności nadzoruje działalność kuratorów oświaty w tym zakresie;

3) podejmuje działania służące zapewnieniu sprawności i efektywności nadzoru pedagogicznego, w szczególności:

a) opracowuje i modyfikuje narzędzia nadzoru pedagogicznego,

b) opracowuje programy szkoleń osób realizujących zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego oraz organizuje takie szkolenia,

c) analizuje i opracowuje dane dotyczące nadzoru pedagogicznego,

d) opracowuje corocznie i ogłasza na stronie internetowej obsługującego go urzędu informacje o wynikach nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty.

W celu realizacji zadań, o których mowa w pkt 3, MEN prowadzi elektroniczną platformę nadzoru pedagogicznego i administruje nią. Do dostępu do elektronicznej platformy nadzoru pedagogicznego są upoważnione osoby realizujące zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego, nauczyciele, uczniowie, rodzice i przedstawiciele organów prowadzących szkoły lub placówki. Kwestie szczegółowe, w tym techniczne, związane z dostępem do platformy regulują § 27–29 cyt. rozp.

W celu realizacji zadań, o których mowa w pkt 2 powyższego wyliczenia oraz w art. 21 ust. 1 u.s.o., MEN w szczególności:

ustala podstawowe kierunki realizacji polityki oświatowej państwa, w tym zadania z zakresu nadzoru pedagogicznego;
kontroluje sprawność i efektywność nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratorów oświaty oraz przestrzeganie przepisów obowiązujących w tym zakresie, a także może wydawać na piśmie kuratorom oświaty wiążące ich wytyczne i polecenia, z wyjątkiem indywidualnych spraw rozstrzyganych w drodze decyzji administracyjnej;
może żądać od kuratorów oświaty informacji, dokumentów i sprawozdań okresowych lub dotyczących określonej sprawy albo rodzaju spraw;
może organizować szkolenia, narady i konferencje kuratorów oświaty;
może ogłaszać w wydawanym przez siebie dzienniku urzędowym zalecane standardy wyposażenia szkół niezbędne do nauczania przedmiotów ogólnokształcących.

MEN może powierzyć wykonywanie zadań, o których mowa w pkt 3 powyższego wyliczenia i w art. 35 ust. 1a u.s.o., prowadzonej przez siebie placówce doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym.

Minister Sprawiedliwości

Zgodnie z art. 35 ust. 2a u.s.o. MS i podporządkowane organy sprawują nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich oraz nad szkołami w tych zakładach i schroniskach, a także nad szkołami i placówkami przy zakładach karnych i aresztach śledczych, z wyjątkiem nadzoru nad nauczaniem przedmiotów ogólnokształcących, który sprawuje kurator oświaty.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego

MKiDN sprawuje nadzór pedagogiczny nad publicznymi i niepublicznymi szkołami i placówkami artystycznymi, placówkami zapewniającymi opiekę poza miejscem zamieszkania dla uczniów szkół artystycznych oraz placówkami doskonalenia nauczycieli szkół artystycznych. W tym celu MKiDN może, w porozumieniu z ministrem edukacji, w drodze aktu wykonawczego, utworzyć specjalistyczną jednostkę nadzoru oraz określić jej organizację i zakres zadań związanych ze sprawowaniem nadzoru pedagogicznego i administracyjnego. Jednostka ta jest państwową jednostką budżetową finansowaną z budżetu MKiDN.

Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Do właściwości MRiRW należy sprawowanie nadzoru pedagogicznego nad prowadzonymi przez niego publicznymi szkołami i placówkami rolniczymi, a także placówkami doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych. Ponadto MRiRW może utworzyć – w porozumieniu z MEN i w drodze rozporządzenia – specjalistyczną jednostkę nadzoru pedagogicznego. Zgodnie z art. 32a ust. 1a u.s.o. MRiRW określa organizację oraz zakres zadań tej jednostki.

Minister Środowiska

MŚ sprawuje nadzór pedagogiczny nad prowadzonymi przez niego publicznymi szkołami leśnymi. Resort ten może utworzyć – w drodze rozporządzenia i w porozumieniu z MEN – specjalistyczną jednostkę nadzoru pedagogicznego oraz określić jej organizację i zakres zadań.

Stanowiska związane z wykonywaniem nadzoru pedagogicznego oraz kwalifikacje wymagane do ich zajmowania

W § 30 ust. 1 rozp. MEN z dn. 27.08.2015 r. ustalony został wykaz stanowisk obowiązujących w instytucjach odpowiedzialnych za sprawowanie nadzoru pedagogicznego, których zajmowanie wymaga kwalifikacji pedagogicznych. Stanowiska związane z wykonywaniem nadzoru pedagogicznego przedstawiono w tabeli poniżej.

Jednostki odpowiedzialne za sprawowanie nadzoru pedagogicznego	Stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych tworzone w tych jednostkach
kuratoria oświaty	kuratorzy oświaty oraz wicekuratorzy oświaty koordynujący pracę komórek organizacyjnych, których statutowym zadaniem jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego kierownicy komórek organizacyjnych, o których wyżej mowa wizytatorzy i starsi wizytatorzy
urzędy obsługujące ministrów wykonujących zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego	wizytatorzy starsi wizytatorzy główni wizytatorzy
specjalistyczne jednostki nadzoru utworzone przez MKiDN, MRiRW oraz MŚ	dyrektorzy jednostek i inni pracownicy zajmujący stanowiska kierownicze, wykonujący statutowe i regulaminowe zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego wizytatorzy, starsi wizytatorzy i główni wizytatorzy
jednostka organizacyjna podległa MEN, o której mowa w art. 35 ust. 2c u.s.o. (sprawująca nadzór pedagogiczny nad szkołami i szkolnymi punktami konsultacyjnymi)	pracownicy zajmujący stanowiska kierownicze i wykonujący statutowe i regulaminowe zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego wizytatorzy i starsi wizytatorzy
okręgowe zespoły nadzoru pedagogicznego przy sądach okręgowych, utworzone przez MS	kierownik zespołu – starszy wizytator, wykonujący zadania w zakresie nadzoru pedagogicznego wizytatorzy i starsi wizytatorzy
Centralny Zarząd Służby Więziennej sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołami przy zakładach karnych i aresztach śledczych	wizytatorzy starsi wizytatorzy główni wizytatorzy

Na stanowiskach wymienionych w powyższej tabeli, z wyjątkiem kuratora oświaty, mogą być zatrudnieni nauczyciele, którzy ukończyli studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie, posiadający co najmniej pięcioletni staż pracy pedagogicznej i:

a) ukończone formy doskonalenia w zakresie administracji lub zarządzania lub

b) co najmniej dwuletni staż pracy na stanowisku kierowniczym w szkole, placówce lub zakładzie kształcenia nauczycieli, lub

c) co najmniej dwuletni staż pracy w urzędzie organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołami i placówkami lub w urzędzie organu prowadzącego szkoły lub placówki na stanowisku związanym z organizacją pracy szkół i placówek.

Na tych stanowiskach można też zatrudnić nauczycieli akademickich posiadających co najmniej pięcioletni staż pracy w szkole wyższej i ukończone formy doskonalenia w zakresie administracji lub zarządzania.

Kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska kuratora oświaty określa ustawa o systemie oświaty w art. 30 ust. 2a u.s.o.

Ważnym aspektem jest kwestia ustawicznego podnoszenia kwalifikacji przez osoby zatrudnione w instytucjach sprawujących nadzór pedagogiczny. Jak stanowi § 30 ust. 3 cyt. rozp., osoby zatrudnione na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, o których mowa w powyższej tabeli, do zakresu zadań których należy przeprowadzanie ewaluacji w szkołach i placówkach, są obowiązane do odbycia, przynajmniej raz na 2 lata, doskonalenia w zakresie ewaluacji, organizowanego na zlecenie MEN. Dodatkowe doskonalenie w zakresie ewaluacji muszą odbyć osoby zatrudnione na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w specjalistycznej jednostce nadzoru utworzonej przez MKiDN, jeżeli do zakresu zadań tych osób należy przeprowadzanie ewaluacji w szkołach i placówkach artystycznych – to dodatkowe doskonalenie, organizowane na zlecenie MKiDN, uwzględnia specyfikę tych szkół i placówek.

Ponadto kurator oświaty oraz inne organy sprawujące nadzór pedagogiczny mogą zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz, o których mowa w art. 35 ust. 5a u.s.o., osobom, które ukończyły studia drugiego stopnia lub jednolite studia magisterskie i posiadają dorobek naukowy lub znaczący dorobek zawodowy w dziedzinie związanej z przedmiotem badań lub ekspertyz.

Tryb sprawowania nadzoru pedagogicznego

Zgodnie z art. 35 ust. 5 u.s.o. kurator oświaty oraz inne organy uprawnione do sprawowania nadzoru pedagogicznego (poszczególni ministrowie) sprawują ten nadzór przy pomocy nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w kuratoriach oświaty oraz w urzędach tych organów lub podległych im jednostkach organizacyjnych. Nauczyciele, którzy wykonują czynności z zakresu nadzoru pedagogicznego, mają prawo:

wstępu do szkół i placówek,
wglądu do prowadzonej przez szkołę lub placówkę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy,
udziału w posiedzeniu rady pedagogicznej, po uprzednim powiadomieniu dyrektora szkoły,
wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę,
przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej szkół i placówek.

Nauczyciele, o których mowa, mogą wydawać dyrektorom szkół i placówek zalecenia wynikające z przeprowadzonych czynności wraz z terminem ich realizacji. Dyrektor szkoły lub placówki może zgłosić wobec nich zastrzeżenia do organu sprawującego nadzór pedagogiczny – w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaleceń. W terminie 30 dni od dnia otrzymania zaleceń, a w przypadku wniesienia zastrzeżeń – w terminie 30 dni od dnia otrzymania pisemnego zawiadomienia o nieuwzględnieniu zastrzeżeń, dyrektor szkoły lub placówki ma obowiązek powiadomić organ sprawujący nadzór pedagogiczny (o sposobie realizacji zaleceń) oraz organ prowadzący (o otrzymanych zaleceniach oraz o sposobie ich realizacji).

W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności szkoły lub placówki organ sprawujący nadzór pedagogiczny, niezależnie od zastosowania ww. środków, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach organ prowadzący szkołę (placówkę). Organ sprawujący nadzór pedagogiczny może wydawać organowi prowadzącemu zalecenia wynikające z czynności nadzoru. W tym przypadku zastosowanie ma powyżej opisany tryb oraz termin zgłaszania i rozpatrywania zastrzeżeń do zaleceń. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny może przetwarzać dane osobowe pracowników i uczniów szkół i placówek w zakresie niezbędnym do wykonywania nadzoru pedagogicznego.

Nieprawidłowości w działaniu szkoły i ich konsekwencje

W myśl art. 34 ust. 1 u.s.o., w przypadku gdy szkoła (placówka) albo organ prowadzący prowadzą swoją działalność z naruszeniem przepisów u.s.o., organ sprawujący nadzór pedagogiczny może polecić, w drodze decyzji, usunięcie uchybień w wyznaczonym terminie. Jeśli szkoła lub placówka prowadzona przez j.s.t., a także sama j.s.t., nie usunie uchybień wynikłych z naruszenia przepisów tej ustawy, wówczas organ sprawujący nadzór pedagogiczny zobowiązany jest zawiadomić o tym fakcie wojewodę sprawującego nadzór nad działalnością komunalną (art. 34 ust. 4 u.s.o.).

Organ nadzoru pedagogicznego może stwierdzić, że efekty kształcenia lub wychowania w danej szkole (placówce) są niedostateczne. W takim przypadku organ poleca dyrektorowi opracowanie – w uzgodnieniu z organem prowadzącym tę placówkę – programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania. Program musi uwzględnić uwagi i wnioski zgłoszone przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, a jego wdrożenie następuje w terminach określonych w harmonogramie, zaakceptowanych przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny.

Jeżeli dyrektor szkoły lub placówki nie zastosuje się do powyższych poleceń organu sprawującego nadzór pedagogiczny, tj.:

nie usunie w wyznaczonym terminie uchybień wynikających z naruszenia przepisów u.s.o.,
nie opracuje lub nie wdroży w określonych w harmonogramie terminach programu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania,
nie uwzględni w tym programie zgłoszonych uwag i wniosków

– organ sprawujący nadzór pedagogiczny występuje do organu prowadzącego szkołę lub placówkę z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły lub placówki z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Wniosek ten jest wiążący dla organu prowadzącego szkołę lub placówkę. Jeżeli dotyczy to szkoły i placówki prowadzonych przez ministra – to właściwy minister odwołuje dyrektora szkoły lub placówki z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia.

Zgodnie z art. 34 ust. 2b u.s.o. w przypadku niespełniania przez szkołę lub placówkę na poziomie podstawowym wymagań, o których mowa w rozp. MEN z dn. 06.08.2015 r., dotyczących efektów w zakresie kształcenia, wychowania i opieki oraz realizacji celów i zadań statutowych, organ sprawujący nadzór pedagogiczny przeprowadza w szkole lub placówce ponowne badanie spełniania wymagań, nie później niż w terminie 3 lat od dnia przekazania dyrektorowi szkoły lub placówki wyników nadzoru pedagogicznego, w którym stwierdzono niespełnianie tych wymagań.

W przypadku szkoły prowadzonej przez osobę prawną lub fizyczną, z wyjątkiem szkoły prowadzonej przez j.s.t., niewykonanie polecenia organu sprawującego nadzór pedagogiczny może stanowić podstawę cofnięcia, w drodze decyzji, zezwolenia na założenie tej szkoły, a to jest z kolei równoznaczne z postawieniem szkoły w stan likwidacji.

Jeżeli szkoła lub placówka prowadzone przez j.s.t., a także sama j.s.t., nie usunie uchybień wynikłych z naruszenia przepisów ustawy, o których mowa w art. 34 ust. 1 u.s.o., organ sprawujący nadzór pedagogiczny zawiadamia o tym fakcie wojewodę sprawującego nadzór nad działalnością komunalną.

Przepisów art. 34 ust. 1 i 4 u.s.o. nie stosuje się, jeżeli naruszenie przepisów ustawy nastąpiło w uchwale organu j.s.t. W tym przypadku kurator oświaty ma obowiązek niezwłocznie powiadomić o naruszeniu przepisów ustawy wojewodę. To wojewoda jest bowiem odpowiedzialny za badanie legalności uchwał władz samorządowych i posiada odpowiednie środki prawne umożliwiające egzekucję właściwych przepisów.

Nadzór organu prowadzącego szkołę w zakresie spraw administracyjnych i finansowych

Zgodnie z art. 34a ust. 1 u.s.o. nadzór nad działalnością szkoły w zakresie spraw finansowych i administracyjnych sprawuje organ prowadzący daną placówkę. Nadzorowi we wskazanym zakresie podlega w szczególności:

prawidłowość dysponowania przyznanymi szkole lub placówce środkami budżetowymi oraz pozyskanymi przez szkołę lub placówkę środkami pochodzącymi z innych źródeł, a także gospodarowania mieniem,
przestrzeganie obowiązujących przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników i uczniów,
przestrzeganie przepisów dotyczących organizacji pracy szkoły i placówki.

Zapisy art. 34a ust. 4 u.s.o. zapewniają organom prowadzącym szkoły (placówki), które nie posiadają uprawnień do sprawowania nadzoru pedagogicznego, możliwość występowania z wnioskami w sprawach dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych do dyrektora szkoły (placówki) i organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Jednocześnie przepisy te zobowiązują dyrektora szkoły lub organ nadzoru pedagogicznego, który otrzyma taki wniosek, do udzielenia odpowiedzi w terminie 14 dni.