W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego. Jak zaliczyć świadczenia z zfśs? Czy podlegają one zajęciu?

Interpelacja nr 24620 do ministra sprawiedliwości w sprawie zajmowania środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w postępowaniu upadłościowym konsumenckim

Szanowny Panie Ministrze,

w związku z docierającymi informacjami o różnych praktykach syndyków w postępowaniach upadłościowych osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w zakresie obejmowania do masy upadłości środków przysługujących upadłemu z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zasadne i konieczne jest zasygnalizowanie trudności w określeniu składników wchodzących w skład masy upadłości w postępowaniach konsumenckich.

Zgodnie z art. 62 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1228), dalej p. up. w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a. Wskazane wyjątki dotyczą między innymi wynagrodzenia za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu. Ustawodawca w przepisach Prawa upadłościowego nie wskazał, że środki przysługujące upadłemu z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (np. wczasy pod gruszą, zapomogi, refundacja wydatków na wydarzenia kulturalno-sportowe) mają być wyłączone z masy upadłości. Jednakże w praktyce spotkać można różne interpretacje i praktyki, w których syndycy obejmują w 100% środki z ZFŚS albo do masy upadłości jest przekazywana część niepodlegająca zajęciu w oparciu o art. 63 ust. 1 pkt 2 p. up. w zw. z art. 87 k.p.

W związku z powyższym zwracam się z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:

1. Czy środki przysługujące upadłemu w postępowaniu upadłościowym wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych powinny być zajęte przez syndyka do masy upadłości? Jeżeli tak, to czy w całości, czy w części w oparciu o art. 87 Kodeksu pracy?
2. Czy planowane są zmiany legislacyjne, których celem jest ujednolicenie katalogu wyłączeń składników z masy upadłości, w szczególności środków z ZFŚS?

Poseł Tomasz Siemoniak

10 czerwca 2021 r.

Odpowiedź na interpelacja nr 24620 w sprawie zajmowania środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w postępowaniu upadłościowym konsumenckim

W odpowiedzi na interpelację nr 24620 Pana Posła Tomasza Siemoniaka w sprawie obejmowania do masy upadłości środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w postępowaniu upadłościowym osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej przedstawiam następujące stanowisko.

Zgodnie z art. 4912 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2020 r. poz. 1228, z późn. zm.), dalej zwanej „p.u.”, w zakresie nieuregulowanym w przepisach o postępowaniu odrębnym do upadłości konsumenckiej mają zastosowanie odpowiednio przepisy o postępowaniu upadłościowym, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie.

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego (art. 61 p.u.). Dodatkowo, masę upadłości powiększa majątek nabyty w toku prowadzonego postępowania – także na skutek realizowania przez syndyka uprawnień, takich jak uznawanie za bezskuteczne wobec masy upadłości czynności prawnych dokonywanych przed ogłoszeniem upadłości (np. darowizn lub sprzedaży za zaniżoną cenę). Masa upadłości służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego. Zgodnie z art. 69 ust. 1 p.u. ustalenie składu masy upadłości następuje przez sporządzenie spisu inwentarza i spisu należności.

Przepisy przewidują wyłączenia niektórych grup aktywów z masy upadłości. Od reguły o tworzeniu masy przez cały majątek upadłego ustawodawca wprowadził wiele wyjątków, spośród których najistotniejsze znaczenie dla dłużników rozważających ogłoszenie upadłości konsumenckiej mają przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r., poz. 1575 z późn. zm.), dalej zwanej „k.p.c.”, dotyczące wyłączeń spod egzekucji.

Przepisy art. 63-67a p.u. określają składniki mienia upadłego, które nie wchodzą do masy upadłości. Art. 63 ust. 1 pkt 1 i 2 p.u. wskazuje wprost, że nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów k.p.c., oraz wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu.

Katalog składników majątkowych dłużnika niepodlegających egzekucji zawierają przepisy art. 829-833 k.p.c. Ustawodawca w przepisach p.u. i k.p.c. nie wskazał, że środki przysługujące upadłemu z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych (np. „wczasy pod gruszą”, zapomogi, refundacja wydatków na wydarzenia kulturalno-sportowe), dalej „Fundusz”, są wyłączone z masy upadłości.

Zauważyć należy, że przepisy dotyczące ograniczenia egzekucji czy wyłączenia z masy upadłości – jako stanowiące wyjątek od zasady – powinny być interpretowane ściśle. Oznacza to, że w razie wątpliwości, co do podlegania egzekucji/wejścia w skład masy upadłości, wątpliwości powinny być rozstrzygane na rzecz podlegania egzekucji/wejścia do masy. Wykładnia zwężająca nie może jednak naruszać istoty ustanowionych wyjątków – tam gdzie ich brzmienie może być wyjaśnione w drodze wykładni, szczególnie biorąc pod uwagę ich humanitarny i społeczny charakter.

Zasady tworzenia przez pracodawców Funduszu i gospodarowania środkami tego Funduszu reguluje ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz. U. z 2021 r., poz. 746), dalej zwana „zfśs”. W art. 1 ust. 1 zfśs wskazano, że środki Funduszu przeznaczone są na finansowanie działalności socjalnej organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania z Funduszu, na dofinansowanie zakładowych obiektów socjalnych oraz na tworzenie zakładowych żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego.

Zgodnie z art. 12 ust. 2 zfśs środki funduszu nie podlegają egzekucji, z wyjątkiem przypadków, gdy egzekucja jest prowadzona w związku z zobowiązaniami Funduszu. W przepisie nie posłużono się sformułowaniem: „środki wypłacone z Funduszu”, czy też „przyznane z Funduszu”, co prowadzi do wniosku, że środki te nie podlegają egzekucji w żadnej postaci, o ile znajdują się w dyspozycji Funduszu.

Nie budzi zarazem wątpliwości, że egzekucja z wynagrodzenia za pracę, prowadzona na podstawie przepisów art. 880-888 k.p.c., nie obejmuje świadczeń przyznanych pracownikom z Funduszu. Nie stanową one składników wynagrodzenia w rozumieniu art. 881 § 2 k.p.c., bowiem ich przyznawanie i wysokość uzależniona jest od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej, czyli kryteriów o wyłącznie socjalnym, pozapłacowym charakterze. Do egzekucji tych wierzytelności konieczne jest zajęcie przez komornika wierzytelności przysługującej pracownikowi wobec pracodawcy w trybie art. 895 i nast. k.p.c. Co za tym idzie, środki wypłacone pracownikowi z Funduszu będą podlegały egzekucji właśnie na zasadach określonych dla egzekucji z innych wierzytelności.

Należy mieć przy tym na uwadze, że co do zasady przyjmuje się, iż świadczenia finansowane ze środków Funduszu nie mają postaci roszczenia, a więc pracownik nie może dochodzić ich zapłaty bądź wydania na drodze sądowej. Z drugiej strony, charakter roszczeniowy może nadawać niektórym świadczeniom z Funduszu tzw. prawo wewnątrzzakładowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1987 r. I PRN 25/87 OSNC 1988/12 poz. 180). Tym samym, dopuszczalność zajęcia przysługujących pracownikowi świadczeń z Funduszu uzależniona jest w dużej mierze od tego, czy uprawnienie to się skonkretyzowało i czy decyzją uprawnionego podmiotu prawo do świadczenia zostało ustalone. Jeżeli zaś przyjąć, że pracownik nie może w sposób przymusowy realizować swoich uprawnień co do danego świadczenia względem Funduszu, to tym samym nie można też uznać, że taka „wierzytelność” może być przedmiotem skutecznego zajęcia.

Przepisy Prawa upadłościowego zawierają regulacje pozwalające na rozstrzygnięcie zasadności objęcia przez syndyka masą upadłości danego składnika majątkowego. Zgodnie z art. 63a p.u., wprowadzonym ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1802), ewentualne wątpliwości co do tego, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą w skład masy upadłości, rozstrzyga sędzia-komisarz na wniosek syndyka, upadłego lub wierzyciela. Przepis ten ma zastosowanie do wszystkich postępowań upadłościowych – zarówno w postępowaniach dotyczących przedsiębiorców, jak i w postępowaniach dotyczących osób fizycznych niebędących przedsiębiorcami istnieje możliwość złożenia wniosku o wydanie przez sędziego–komisarza postanowienia w przedmiocie tego, które przedmioty należące do upadłego wchodzą w skład masy upadłości.

Podsekretarz stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości
Katarzyna Frydrych

Warszawa, 19 lipca 2021 r.

A.Z.; źródło: sejm.gov.pl