Jeżeli pracownik nie posiada dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bhp wymaganych do wykonywania pracy określonego rodzaju, pracodawcę obowiązuje bezwzględny zakaz dopuszczenia takiego pracownika do pracy. Podjęcieprzez pracownika czynności pracowniczych jest możliwe wyłączniepo odbyciu odpowiedniego szkolenia – zorganizowanego w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Wyjątkowo szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane, jeśli pracownik ten podejmuje pracę na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę.

Odbywanie szkoleń w dziedzinie bhp jest obowiązkiem również dla pracodawców wykonujących zadania z zakresu organizowania bezpiecznych warunków pracy. Szkolenia pracowników oraz pracodawców powinny być okresowo powtarzane.

Szczegółowe zasady przeprowadzania szkoleń określa rozp. MGiP z dn. 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, z późn. zm.). Wymieniony akt wykonawczy został poddany dość obszernym modyfikacjom – do rozp. podstawowego wprowadzono m.in. katalog definicji oraz wzór zaświadczenia o ukończeniu szkolenia w dziedzinie bhp. Doprecyzowano ponadto obowiązki pracodawcy i jednostki organizującej szkolenia, a także uściślono przepisy dotyczące przeprowadzania instruktażu ogólnego i egzaminu sprawdzającego przyswojenie przez uczestnika szkolenia określonego zakresu wiedzy oraz umiejętności. Wszystkie zmiany – zawarte w rozp. MPiPS z dn. 09.10.2007 r. (Dz.U. Nr 196, poz. 1420) – uwzględniono w treści tego punktu, natomiast wzór zaświadczenia, o którym mowa, zamieszczono w dziale 5 zbioru „Wzory druków z komentarzem”, w części Druki „ogólne”, pod poz. 3a.

Obowiązki pracodawcy w zakresie szkoleń bhp

Przepisy rozp. MGiP z dn. 27.07.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, z późn. zm.) wdrażając postanowienia prawa UE (dyrektywa 89/391/EWG z dnia 12.06.1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy – Dz.Urz. WE L 183 z 29.06.1989) nakładają na pracodawcę określone obowiązki dotyczące organizacji odpowiednich szkoleń oraz informowania o zagrożeniach związanych z wykonywaniem pracy.

Zgodnie z treścią § 2 wymienionego rozp. pracodawca zapewnia:

• w odniesieniu do swoich pracowników – odpowiednie do rodzaju wykonywanej pracy szkolenia, w tym przekazanie pracownikom informacji oraz instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy,
• w razie wykonywania pracy na terenie zakładu pracy przez pracownika innego pracodawcy – poinformowanie tego pracownika o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy na tym terenie. Uzyskanie tych informacji pracownik potwierdza podpisem.

Cele szkoleń w dziedzinie bhp

Przepisy cyt. rozp. (określone w § 3) szczegółowo wskazują cele, jakie mają zostać osiągnięte w ramach szkoleń bhp. Oznacza to, że szkolenia mają zapewniać ich uczestnikom:

• zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi,
• poznanie przepisów oraz zasad bhp w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bhp,
• nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielania pomocy osobie, która uległa wypadkowi.

Podmioty organizujące i prowadzące szkolenia bhp oraz obowiązki tych podmiotów

Stosownie do brzmienia § 4 ust. 1 cyt. rozp. szkolenie bhp może być prowadzone:

• przez pracodawców lub 
• na zlecenie pracodawców – przez jednostki organizacyjne prowadzące działalność szkoleniową w dziedzinie bhp, zwane w dalszej części tego tekstu „jednostkami organizacyjnymi”.

W rozumieniu § 1a pkt 2 cyt. rozp. – przez jednostkę organizacyjną rozumie się:
a) placówkę kształcenia ustawicznego, placówkę kształcenia praktycznego, ośrodek dokształcania i doskonalenia zawodowego,
b) szkołę ponadgimnazjalną,
c) jednostkę badawczo-rozwojową, szkołę wyższą lub inną placówkę naukową,
d) stowarzyszenie, którego celem statutowym jest działalność związana z bezpieczeństwem i higieną pracy,
e) osobę prawną lub fizyczną prowadzącą działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej,

— jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
 

Pracodawca oraz jednostka organizacyjna – organizujący i prowadzący szkolenia w dziedzinie bhp – zapewniają:

• programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk,
• programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu – w przypadku prowadzenia takiego szkolenia,
• wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne gwarantujące właściwą realizację programów szkolenia. Przez przygotowanie dydaktyczne należy rozumieć ukończenie kształcenia lub szkolenia przygotowującego do prowadzenia procesu szkolenia w dziedzinie bhp w sposób zapewniający wysoką efektywność, z uwzględnieniem, odpowiednich dla określonych grup uczestników szkolenia i rodzajów szkolenia: form organizacyjnych i metod szkolenia oraz środków dydaktycznych,
• odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,
• wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia,
• właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.

Programy szkolenia bhp

Zgodnie z treścią § 6 cyt. rozp. szkolenie w dziedzinie bhp jest prowadzone jako szkolenie wstępne i szkolenie okresowe.

Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określające szczegółową tematykę, formę realizacji i czas trwania szkolenia, dla poszczególnych grup stanowisk opracowuje pracodawca lub w porozumieniu z pracodawcą – jednostka organizacyjna.
 

Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szkolenia pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców (§ 7 ust. 3 cyt. rozp.).

Programy szkolenia – opracowane przez pracodawcę lub jednostkę organizacyjną powinny:

• być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia,
• zapewnić spełnienie wymagań określonych w § 3 cyt. rozp.

Szkolenie wstępne w dziedzinie bhp

Szkolenie wstępne przeprowadza się w formie instruktażu wg programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk.
 

W ramach szkolenia wstępnego należy zorganizować:

• szkolenie wstępne ogólne (instruktaż ogólny), które powinno zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w k.p., w u.z.p. lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bhp obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku,
• szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy), mające zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach. 

Zgodnie z aktualnym brzmieniem § 10 ust. 2 cyt. rozp. – instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracodawca, który sam wykonuje takie zadania, lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku:
1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
2) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1,
3) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

W razie wprowadzenia na stanowisku, o którym mowa w pkt 1, zmian warunków techniczno-organizacyjnych, w szczególności zmian procesu technologicznego, zmian organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia albo niebezpiecznym oraz nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń – pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowiskowy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w nowych warunkach. Tematyka oraz czas trwania instruktażu stanowiskowego w takich okolicznościach powinny być uzależnione od rodzaju i zakresu dokonanych na danym stanowisku zmian.

W odniesieniu do zasad i trybu realizacji instruktażu stanowiskowego należy przestrzegać następujących reguł:

• czas trwania instruktażu stanowiskowego powinien być uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony,
• instruktaż stanowiskowy przeprowadzawyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Szkolenie okresowe w dziedzinie bhp

Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy oraz umiejętności z zakresu bhp, a także zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tej sferze.

Stosownie do brzmienia § 14 ust. 2 cyt. rozp. szkolenie okresowe odbywają:
1)  osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,
2)  pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych,
3)  pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji,
4)  pracownicy służby bhp oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby,
5)  pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni wyżej w pkt 1-4, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp.

Szkolenia okresowe powinny się odbywać z następującą częstotliwością:

• nie rzadziej niż raz na 3 lata – w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych. Jeżeli pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych wykonują prace szczególnie niebezpieczne – szkolenie okresowe przeprowadza się nie rzadziej niż raz w roku. Szkolenia, o których mowa, są realizowane w formie instruktażu,
• nie rzadziej niż raz na 5 lat – w odniesieniu do osób wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 1 i 3-5 cyt. rozp. (patrz: wyliczenie powyżej). W przypadku pracowników administracyjno-biurowych szkolenie okresowe przeprowadza się nie rzadziej niż raz na 6 lat. Wymienione szkolenia realizowane są w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że aktualnie obowiązujące przepisy omawianego rozp. definiują pojęcie kursu, seminarium i samokształcenia kierowanego. Oznacza to zatem, że ilekroć w regulacjach tego rozp. jest mowa o:

• kursie – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż 15 godzin lekcyjnych, składającego się z zajęć teoretycznych i praktycznych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• seminarium – rozumie się przez to formę szkolenia o czasie trwania nie krótszym niż 5 godzin lekcyjnych, umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• samokształceniu kierowanym – rozumie się przez to formę szkolenia umożliwiającego uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, na podstawie materiałów przekazanych przez organizatora szkolenia, w szczególności przy zastosowaniu poczty, Internetu, przy jednoczesnym zapewnieniu konsultacji z osobami spełniającymi wymagania dla wykładowców.

Z pierwszego szkolenia okresowego – przeprowadzanego odpowiednio do 6 miesięcy lub 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na danym stanowisku – może być zwolniona osoba, która:

• przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego,
• odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny określony programem szkolenia na nowym stanowisku pracy.

Częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na określonych stanowiskach ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami. Powyższe ustalenia wymagają uwzględnienia przez pracodawcę rodzaju i warunków wykonywania prac na tych stanowiskach.

Egzamin kończący szkolenie okresowe oraz zaświadczenie o ukończeniu szkolenia

Stosownie do aktualnego brzmienia § 16 ust. 1 cyt. rozp. – szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp.

Potwierdzeniem ukończenia z wynikiem pozytywnym szkolenia okresowego jest zaświadczenie wydane przez organizatora szkolenia.

Wzór zaświadczenia o ukończeniu szkolenia w dziedzinie bhp stanowi zał. nr  3 do cyt. rozp. Formularz ten został zamieszczony w dziale 5 zbioru „Wzory druków z komentarzem”, w rubryce Druki „ogólne”, pod poz. 3a.

Za równoznaczne z odbyciem szkolenia okresowego uważa się ukończenie w okresie odpowiednio nie rzadziej niż raz na 3 lata lub raz w roku albo raz na pięć lat (w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, o których mowa na poprzedniej stronie) szkolenia, dokształcania lub doskonalenia zawodowego związanego z nauką zawodu, przyuczeniem do zawodu albo podnoszeniem kwalifikacji zawodowych, uwzględniającego program szkolenia okresowego wymagany dla określonego stanowiska pracy.

Szkolenie bhp pracodawcy wykonującego zadania służby bhp

Pracodawca, który zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. wykonuje zadania służby bhp, przed podjęciem wykonywania tych zadań odbywa szkolenie przeprowadzone w formie kursu lub seminarium wg programu opracowanego w oparciu o ramowy program określony w części III załącznika nr  1 do cyt. rozp.
 

Uwaga!

Wymagania kwalifikacyjne określone dla pracowników służby bhp

Aby móc wykonywać pracę pracownika służby bhp, konieczne jest posiadanie odpowiednich kwalifikacji, które zostały określone w przepisach rozp. RM z dn. 02.09.1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 109, poz. 704, z późn. zm.).

Należy podkreślić, że warunek spełnienia ustalonych kryteriów kwalifikacyjnych dotyczy także, w wyznaczonym zakresie, specjalistów spoza zakładu pracy oraz pracowników zatrudnionych przy innej pracy – którym pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp.

Pracowników służby bhp zatrudnia się na stanowiskach inspektorów, starszych inspektorów, specjalistów, starszych specjalistów oraz głównych specjalistów ds. bhp.

Pracownikami, o których mowa, mogą być osoby spełniające niżej wyszczególnione wymagania kwalifikacyjne:

– inspektorem ds. bhp może być osoba posiadająca zawód technika bhp,

– starszym inspektorem ds. bhp może być osoba posiadająca:

• zawód technika bhp oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp lub
• wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia podyplomowe z dziedziny bhp,

 – specjalistą ds. bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia podyplomowe z dziedziny bhp oraz co najmniej 1 rok stażu pracy w służbie bhp,

– starszym specjalistą ds. bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia podyplomowe z dziedziny bhp oraz co najmniej 3-letni staż pracy w służbie bhp,

– głównym specjalistą ds. bhp może być osoba posiadająca wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bhp albo studia podyplomowe z dziedziny bhp oraz co najmniej 5-letni staż pracy w służbie bhp.

Pracownik kierujący wieloosobową komórką organizacyjną powinien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne stawiane specjaliście ds. bhp, natomiast pracownik zatrudniony w jednoosobowej komórce powinien spełniać co najmniej wymagania kwalifikacyjne określone dla starszego specjalisty ds. bhp.

W razie powierzenia przez pracodawcę zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy – powinni oni spełniać co najmniej wymagania ustalone dla specjalistów ds. bhp, lub którzy byli zatrudnieni na stanowisku inspektora pracy w PIP przez okres minimum 5 lat.

Pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp powinien spełniać określone uprzednio wymagania dla pracowników służb bhp.

Czasowe zachowanie uprawnień do wykonywania zadań służby bhp

Z dniem 01.07.2005 r. zmieniły się kryteria kwalifikacyjne dla pracowników służby bhp – obecnie są one znacznie wyższe niż w poprzednio obowiązujących przepisach. W związku z tym ustalono okres przejściowy, w ramach którego pracownicy służby bhp, mimo że nie spełniają nowych wymagań kwalifikacyjnych, mogą wykonywać swe dotychczasowe obowiązki.