Prezentacja Strategii Demograficznej odbyła się na konferencji prasowej 17 czerwca 2021 roku. To pierwszy tego typu dokument – żaden wcześniejszy rząd w Polsce nie zajął się tym wyzwaniem, choć demografia to jedno z kluczowych wyzwań, z którym jako społeczeństwo będziemy mierzyć się w najbliższych dziesięcioleciach.
– Dziś stoimy przed dziejowym wyzwaniem związanym z niekorzystnymi trendami w obszarze demografii, czyli spadkiem dzietności, któremu towarzyszy starzenie się polskiego społeczeństwa. Dlatego podjęliśmy decyzję o opracowaniu kompleksowej i wieloletniej Strategii Demograficznej – powiedział na konferencji Premier Mateusz Morawiecki. – Dzięki temu, że prace nad nią toczyły się równolegle z Polskim Ładem mieliśmy możliwość stworzenia dwóch, strategicznie ważnych i jednocześnie doskonale uzupełniających się planów – czego najlepszym dowodem jest to, że część programów Polskiego Ładu wprost realizuje kierunki zdefiniowane w Strategii Demograficznej. W ten sposób możemy działać szybko i jestem głęboko przekonany, że zdołamy zatrzymać negatywne trendy, a w długofalowej perspektywie odwrócić je i umożliwić Polakom budowanie szczęśliwych rodzin, tak dużych, jak tego naprawdę pragną – dodał premier Mateusz Morawiecki.
W trakcie prezentacji Strategii Minister Rodziny i Polityki Społecznej Marlena Maląg podkreśliła, że wzmacnianie polskich rodzin należy do priorytetów rządu Zjednoczonej Prawicy od momentu przejęcia sterów państwa w 2015 roku.
– Nasza Strategia Demograficzna jest kompatybilna ze Strategią na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju i z Polskim Ładem. Wyznacza kierunki i pokazuje kompleksowość działań zmierzających do poprawy struktury demograficznej kraju. Proponujemy rozwinięcie i uzupełnienie dotychczasowych działań na rzecz rodzin takich jak „Program 500+”, „Dobry Start”, „Maluch+” czy „Karta Dużej Rodziny” i podejmujemy się realizacji nowych programów, które – dzięki swojej kompleksowości – zniosą wszystkie bariery dzietności. Inwestowanie w rodziny i tworzenie dla nich jak najlepszych warunków do funkcjonowania i przychodzenia na świat dzieci jest polską racją stanu. Powinno więc odbywać się ponad podziałami i być nieprzerwanie kontynuowane przez kolejne pokolenia – dodała Minister Maląg.
Szczegóły diagnozy oraz cele i kierunki interwencji Strategii Demograficznej 2040 omówiła Pełnomocnik Rządu ds. Polityki Demograficznej Barbara Socha. Podkreśliła, że jeśli nie podejmiemy przemyślanych, stabilnych, spójnych i kompleksowych działań, grozi nam zahamowanie rozwoju – co niekorzystnie wpłynie na warunki życia polskich rodzin w przyszłości. Nadal jednak mamy dużą szasnę na uniknięcie takiego scenariusza.
– Zbadaliśmy między innymi to, jak wygląda idealna rodzina według Polaków. Wnioski są budujące: rodzina jest ciągle naszym życiowym priorytetem. Niestety wiele osób ma mniej dzieci niż deklaruje, że chciałoby mieć. Dlatego naszym głównym zadaniem będzie umożliwienie rodakom spełnienia ich oczekiwań i marzeń odnośnie do szczęśliwej rodziny – powiedziała Barbara Socha, Pełnomocnik Rządu do spraw Demografii. – W trakcie prac nad strategią zidentyfikowaliśmy aż 10 obszarów które to utrudniają – w tym obszary wymagające pilnego działania: mieszkanie, łączenie pracy i opieki nad dziećmi oraz zdrowie, edukację i infrastrukturę. Będą na nie oddziaływać liczne programy Polskiego Ładu, ale mamy też nowe propozycje związane z poniesieniem elastyczności i stabilności pracy, która – jak wynika z badań – jest ważna dla podejmowania decyzji o posiadaniu dzieci – mówiła Barbara Socha.
Cele Strategii Demograficznej 2040
Strategia Demograficzna 2040 koncentruje się na dzietności, ponieważ długofalowo jest to najlepszy sposób na przywrócenie korzystnej struktury demograficznej polskiego społeczeństwa. Dlatego strategicznym celem zaproponowanym przez autorów dokumentu jest wyjście z pułapki niskiej dzietności i zbliżenie się do poziomu dzietności gwarantującego zastępowalność pokoleń.
Eksperci zidentyfikowali 10 obszarów wpływających na decyzję o posiadaniu dzieci i zaproponowali 12 kierunków interwencji w ramach 3 celów szczegółowych. Są to:
Cel szczegółowy 1 – Wzmocnienie rodziny:
- zabezpieczenie finansowe rodzin (konsekwentnie realizowane od 2015 roku poprzez liczne programy, w tym Rodzinę 500+)
- wsparcie w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodzin (kierunek priorytetowy MIESZKANIE)
- wsparcie trwałości rodzin,
- popularyzacja kultury sprzyjającej rodzinie,
- wzmocnienie współpracy z III sektorem i innymi podmiotami działającymi na rzecz rodziny,
Cel szczegółowy 2 – Znoszenie barier dla rodziców chcących mieć dzieci
- rozwój rynku pracy przyjaznego rodzinie (kierunek priorytetowy PRACA)
- rozwój form opieki nad dziećmi (realizowany od 2015 roku kierunek priorytetowy OPIEKA)
- rozwój opieki zdrowotnej (kierunek priorytetowy ZDROWIE)
- poprawa jakości i organizacji edukacji,
- rozwój infrastruktury i usług potrzebnych rodzinom,
Cel szczegółowy 3 – Podniesienie jakości zarządzania i wdrażania polityk
- podniesienie jakości zarządzania i wdrażania polityk na szczeblu centralnym,
- podniesienie jakości zarządzania i wdrażania polityk na szczeblu samorządowym.
W rezultacie powstał katalog 104 różnych działań, z których wiele będzie realizowanych w ramach programów Polskiego Ładu. To m.in. Rodzinny Kapitał Opiekuńczy, Mieszkanie bez Wkładu Własnego, Bon mieszkaniowy, Mój dom 70 m², Maluch Plus, zwiększenie nakładów na zdrowie oraz programy pośrednio realizujące postulaty Strategii – takie jak Program Świetlica i Żłobek w każdej gminie.
Zwiększenie elastyczności i stabilności pracy
Badania poprzedzające opracowanie Strategii dowiodły, że na podjęcie decyzji o urodzeniu dziecka duży wpływ ma poczucie bezpieczeństwa finansowego. Dlatego w ramach Strategii Demograficznej 2040 rząd proponuje wprowadzenie dodatkowych rozwiązań zwiększających elastyczność i stabilność pracy.
Rozwiązania zwiększające elastyczność pracy:
- Gwarancja elastycznej pracy dla kobiet w ciąży oraz rodziców dzieci do lat 4 (praca zdalna, praca hybrydowa lub elastyczny czas pracy). Wybór będzie uzależniony od charakteru wykonywanej pracy oraz dokonywany w oparciu o porozumienie pracodawcy z pracownikiem.
- Gwarancja pracy w zmniejszonym wymiarze godzin dla kobiet w ciąży oraz rodziców dzieci do lat 4, poszerzona o zapis, że pracodawca nie może dyskryminować pracownika ze względu na wymiar czasu pracy poprzez wykluczenie go z przywilejów pracowniczych.
- Gwarancja, że różne elastyczne formy mogą być stosowane równocześnie, w zależności od charakteru wykonywanej pracy (dokonany w formie porozumienia pracodawcy z pracownikiem).
Rozwiązania zwiększające stabilność pracy:
- Ograniczenie możliwości zawierania umów o pracę na czas określony z osobami w wieku do 40 lat do maksymalnie 2 umów, na łączny czas nie przekraczający 15 miesięcy.
- Ochrona przed zwolnieniem dla obojga rodziców (obecnie z takiej ochrony korzysta matka). Propozycja zmian obejmuje:
- Rozszerzenie przepisu i objęcie matek ochroną przez okres do roku po powrocie do pracy z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego (niezależnie od wymiaru czasu pracy).
- Wprowadzenie ochrony dla ojców w ciągu 1. roku życia dziecka. W przypadku małżeństw ta ochrona obowiązywałaby od momentu zajścia żony w ciążę.
- Wprowadzenie obowiązku poinformowania pracownika o uprawnieniach związanych z rodzicielstwem przy podpisaniu umowy o pracę.
Stabilność pracy i związanego z nią stabilnego dochodu rodziny są ważne dla podejmowania decyzji o posiadaniu dziecka. A kiedy ono się urodzi i skończy się urlop rodzicielski, kluczowe staje się połączenie obowiązków zawodowych obojga rodziców z opieką nad dziećmi, stąd decyzja o włączeniu tego obszaru do priorytetowych kierunków działań.
Poprawa jakości ochrony zdrowia w kontekście demografii
W badaniach poprzedzających przygotowanie Strategii Demograficznej blisko 35 procent respondentów zadeklarowało, że wpływ na ich decyzję o posiadaniu dzieci ma jakość systemu opieki zdrowotnej (w tym pediatrycznej). Niemal tak samo często respondenci wskazywali na kwestię jakości opieki prenatalnej i okołoporodowej.
Zwiększenie nakładów na ochronę zdrowia do 7% to jeden z fundamentów Polskiego Ładu. Program przewiduje także szereg działań wprost adresujących zgłaszane przez respondentów problemy (np. Powszechny i bezpłatny dostęp do badań prenatalnych).
Poprawa jakości ochrony zdrowia to także jeden z priorytetowych kierunków interwencji Strategii Demograficznej 2040, w ramach którego rekomendowane są dodatkowe działania, nieujęte w Polskim Ładzie.
Jednym z nich jest utworzenie (we współpracy z administracją samorządową) modelowego centrum zajmującego się zdrowiem prokreacyjnym. Centrum będzie zapewniać:
- Kompleksową, wysokospecjalistyczną opiekę nad
- niepłodnymi parami oraz parami z doświadczeniem poronienia,
- rodzicami oczekującymi urodzenia dziecka,
- rodziną po urodzeniu dziecka;
- Edukację personelu medycznego i pacjentów;
- Możliwość prowadzenia działalności naukowo-badawczej.
Szczegóły rozwiązań z tego obszaru będą prezentowane w porozumieniu z Ministerstwem Zdrowia po zakończeniu etapu uzgodnień.
Jak powstała Strategia Demograficzna 2040
Dokument powstał na podstawie wielomiesięcznej analizy badań i ponad 650 źródeł naukowych z Polski i zagranicy. Szczególny nacisk położono na znoszenie barier i tworzenie warunków dla powstawania i rozwoju rodzin jako miejsca przychodzenia na świat nowych członków społeczności i ich podstawowej socjalizacji.
W pracach nad Strategią wzięli udział przedstawiciele wielu środowisk: resortów, samorządów oraz partnerów społeczno-gospodarczych i ośrodków badawczych. Przygotowanie dokumentu poprzedziły konsultacje m. in. z przedstawicielami organizacji kobiecych, rodzinnych, pracodawców i środowisk naukowych oraz analiza badań mających określić warunki do poprawy kondycji demograficznej Polski. Dokonano pogłębionego przeglądu krajowych i międzynarodowych badań naukowych i instrumentów sprzyjających realizacji planów prokreacyjnych, wprowadzanych w krajach Europy, Azji, i Stanów Zjednoczonych. W pracach nad strategią aktywnie uczestniczyła Rada Rodziny oraz Rządowa Rada Ludnościowa.
Realizacja celów Strategii Demograficznej 2040 jest powiązana z realizacją fundamentalnych projektów wskazanych w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) i wymaga realizacji szeregu nowych inicjatyw. W realizację Strategii Demograficznej włączone zostaną administracja centralna i samorządowa, organizacje społeczne i ruchy obywatelskie, kościoły i związki wyznaniowe, przedstawiciele świata nauki, twórcy i eksperci.
Konsultacje Strategii Demograficznej 2040
Zaprezentowany dokument stanowi projekt strategii, który będzie szeroko konsultowany ze wszystkimi interesariuszami. Wszystkie informacje dotyczące Strategii Demograficznej 2040 dostępne są na stronie Pełnomocnika Rządu do spraw Polityki Demograficznej – https://www.gov.pl/demografia
MRiPS
