Ustawa z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 426, z późn. zm.), zwana dalej „ustawą o rehabilitacji zawodowej”, nakłada na pracodawców, w tym także z sektora publicznego, określone obowiązki w stosunku do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej jako „PFRON”). Polegają one na uiszczaniu na konto PFRON wpłat, przy czym kwoty tych wpłat mogą zostać w konkretnych warunkach obniżone. Niektóre jednostki organizacyjne są ponadto – z mocy ustawy o rehabilitacji zawodowej – zwolnione z powyższych wpłat.
Pracodawcy obowiązani do wpłat na PFRON oraz wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych
Jak stanowi art. 21 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej – pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w prze-liczeniu na pełny wymiar czasu pracy jest obowiązany dokonywać miesięcznych wpłat na PFRON. Do liczby pracowników, o której mowa, nie wlicza się osób niepełnosprawnych przebywających na urlopach bezpłatnych oraz osób niebędących osobami niepełnosprawnymi zatrudnionych:
- na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego,
- przebywających na urlopie rodzicielskim,
- przebywających na urlopach wychowawczych,
- nieświadczących pracy w związku z odbywaniem służby wojskowej albo służby zastępczej,
- będących uczestnikami OHP,
- nieświadczących pracy w związku z uzyskaniem świadczenia rehabilitacyjnego,
- przebywających na urlopach bezpłatnych, których obowiązek udzielenia określają odrębne ustawy.
Jeżeli pracodawca, o którym mowa w art. 21 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej, nie zatrudnia osób niepełnosprawnych, wówczas dokonuje wpłat na PFRON za wszystkich pracowników. Jeśli natomiast wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych (pojęcie to wyjaśniono w pkt 1 nin. rozdz.) jest mniejszy niż 6%, to pracodawca uiszcza wpłatę, której wysokość uzależniona jest od liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem gwarantującym osiągnięcie 6-procen-towego wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.
Wysokość wpłaty na PFRON ustala się wg zasad określonych w cytowanym już art. 21 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu – miesięczna wpłata na PFRON to kwota stanowiąca iloczyn 40,65% przeciętnego wynagrodzenia (w pkt 1 nin. rozdz. podano ustawową definicję wyrażenia „przeciętne wynagrodzenie”) i liczby pracowników (odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6%) a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.
Ponadto, zgodnie z art. 21 ust. 2a i 2b ustawy o rehabilitacji zawodowej, wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych:
1) dla państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych będących jednostkami budżetowymi, zakładami budżetowymi albo gospodarstwami pomocniczymi, instytucji kultury i jednostek organizacyjnych zajmujących się statutowo ochroną dóbr kultury uznanych za pomnik historii – wynosi 6% w bieżącym roku i latach następnych,
2) dla publicznych i niepublicznych uczelni, publicznych i niepublicznych szkół, publicznych i niepublicznych przedszkoli, publicznych i niepublicznych innych form wychowania przedszkolnego oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych, placówek resocjalizacyjnych, publicznych i niepublicznych żłobków, a także klubów dziecięcych – wynosi 2%.
W odniesieniu do jednostek organizacyjnych wymienionych w pkt 2 wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych oblicza się jako sumę wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych i podwojonego wskaźnika dzieci, wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy będących osobami niepełnosprawnymi i uczących się bądź studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania albo studiowania.
Wskaźnik dzieci, wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy niepełnosprawnych, o którym mowa powyżej, oznacza ich udział procentowy w liczbie ogółem odpowiednio: dzieci, wychowanków, uczniów, studentów bądź słuchaczy, wg stanu w roku ubiegłym.
Należy podkreślić, że pracodawcy wymienieni w pkt 1 i 2 na poprzedniej stronie, którzy nie osiągają wskaźników zatrudnienia osób niepełnosprawnych określonych w tych punktach, dokonują wpłat na zasadach określonych w art. 49 ustawy rehabilitacyjnej, czyli zgodnie
z regułami postępowania w tej sprawie obowiązującymi pozostałych pracodawców. Powołany przepis określa zakres stosowania do wpłat pracodawców na PFRON unormowań ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1325, ze zm.).
Stosownie do brzmienia art. 49 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej – pracodawcy dokonują wpłat na PFRON w terminie do dnia 20 następnego miesiąca po miesiącu, w którym zaistniały okoliczności powodujące powstanie obowiązku wpłat, składając równocześnie Zarządowi PFRON deklaracje miesięczne i roczne poprzez teletransmisje danych w formie dokumentu elektronicznego według wzoru ustalonego, w drodze rozp., przez ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego.
Wymaga dodania, że – w myśl postanowień zawartych w art. 49 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej – do egzekucji wpłat, o których mowa w art. 49 ust. 1 cyt. ustawy, czyli wpłat na PFRON, stosuje się przepisy ustawy z dnia 17.06.1996 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1427), z tym że tytuł wykonawczy wystawia Prezes Zarządu PFRON.
Od decyzji Prezesa Zarządu PFRON dotyczących wpłat pracodawców na Fundusz, pracodawcy przysługuje odwołanie do ministra właściwego ds. zabezpieczenia społecznego.
Szczególny rodzaj wpłaty na PFRON
Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić albo zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie 3 miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie to powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną (art. 14 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej).
Powyższego przepisu nie stosuje się, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bhp przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości, które zostało udowodnione przez pracodawcę
Jeżeli pracodawca nie wydzieli lub nie zorganizuje w przepisanym terminie stanowiska pracy dla osoby, o której mowa w art. 14 ustawy o rehabilitacji zawodowej, obowiązany jest dokonać – w dniu rozwiązania stosunku pracy z tą osobą – wpłaty na PFRON w wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za pracownika (art. 23 cyt. ustawy).
Podmioty zwolnione z obowiązku wpłat na PFRON
Z obowiązku dokonywania miesięcznych wpłat na PFRON zwolnione są następujące podmioty:
- pracodawcy, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 6%,
- niedziałające w celu osiągnięcia zysku:
- domy pomocy społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej,
- zakłady opiekuńczo-lecznicze,
- hospicja w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej,
- publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne, których wyłącznym przedmiotem prowadzonej działalności jest rehabilitacja społeczna i lecznicza osób niepełnosprawnych, edukacja tych osób lub opieka nad osobami niepełnosprawnymi,
- placówki dyplomatyczne i urzędy konsularne oraz przedstawicielstwa i misje zagraniczne,
- pracodawcy, co do których ogłoszono upadłość.
Obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych
Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynoszący 6% może ulec obniżeniu, jeżeli pracodawca zatrudni – oprócz innych niepełnosprawnych – także osoby, które ze względu na stan zdrowia mają szczególne trudności w wykonywaniu pracy.
W § 1 rozp. MPiPS z dn. 18.09.1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (Dz.U. Nr 124, poz. 820, z późn. zm.) określono rodzaje schorzeń, które w sposób szczególny utrudniają świadczenie pracy; należą do nich choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, paraplegia, tetraplegia, hemiplegia, znaczne upośledzenie widzenia (ślepota) oraz niedowidzenie, głuchota i głuchoniemota, nosicielstwo wirusa HIV oraz choroba AIDS, upośledzenie umysłowe, miastenia, późne powikłania cukrzycy.
Pracodawca obniża wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynoszący 6% o wskaźnik ustalony wg następującego wzoru:
WO = (3 x ZS + 2 x US) x 100%/ZOG
gdzie znaczenie poszczególnych symboli jest następujące:
1) WO – wskaźnik obniżający,
2) ZS – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 cyt. rozp.,
3) US – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 cyt. rozp.,
4) ZOG – zatrudnienie pracowników ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy.
W odniesieniu do jednostek organizacyjnych, o których mowa w pkt 2 na str. 2 nin. pkt, obniżenie wskaźnika zatrudnienia wynoszącego 2% następuje o wskaźnik ustalony wg poniżej zamieszczonego wzoru:
WOE = (3 x ZS + 2 x US) ´ 100%/ZOG + (3 x KZS + 2 x KUS) x 100%/KOG
gdzie znaczenie poszczególnych symboli jest następujące:
1) WOE – wskaźnik obniżający,
2) ZS – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 cyt. rozp.,
3) US – zatrudnienie w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy pracowników zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 cyt. rozp.,
4) ZOG – zatrudnienie pracowników ogółem w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy,
5) KZS – liczba wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy, uczących się lub studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania albo studiowania, zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 cyt. rozp.,
6) KUS – liczba wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy, uczących się lub studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania albo studiowania, zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, u których stwierdzono schorzenie wymienione w § 1 cyt. rozp.,
7) KOG – liczba ogółem wychowanków, uczniów, studentów lub słuchaczy uczących się bądź studiujących w ramach ogólnie obowiązujących w danej jednostce regulaminów nauczania lub studiowania.
Obniżenie wpłat na PFRON z tytułu zakupu usług lub produktów od podmiotów zatrudniających osoby niepełnosprawne
Obowiązkowe wpłaty na PFRON mogą ulec obniżeniu z tytułu zakupu usługi – z wyłączeniem handlu – lub produkcji odpowiednio wytworzonej lub świadczonej przez pracodawcę zatrudniającego osoby niepełnosprawne. Sposób postępowania w tym zakresie określono w art. 22 ustawy o rehabilitacji zawodowej.
Należy pamiętać, iż wpłata może ulec obniżeniu wyłącznie wówczas, gdy zakup zostanie dokonany u pracodawcy, który spełnia łącznie następujące warunki:
- zatrudnia co najmniej 25 pracowników – w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy oraz
- osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych – będących osobami niepełnosprawnymi zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności lub osobami niewidomymi, psychicznie chorymi bądź upośledzonymi umysłowo albo osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności – w wysokości co najmniej 30%.
Warunkiem obniżenia wpłaty na PFRON jest terminowe uregulowanie należności za zrealizowaną produkcję lub usługę oraz otrzymanie informacji o kwocie obniżenia i udokumentowanie zakupu fakturą. Wraz z fakturą sprzedający, który spełnił warunki określone powyżej (art. 22 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej), przekazuje nabywcy, jednokrotnie w danym roku, informację o zasadach nabywania i korzystania z obniżenia wpłat, możliwości złożenia oświadczenia o rezygnacji z zamiaru korzystania z prawa do obniżenia wpłat oraz o możliwości odwołania powyższego oświadczenia.
Kwotę obniżenia ustala się zgodnie z dyspozycją zawartą w art. 22 ust. 3–6 i 8–10a ustawy o rehabilitacji zawodowej.
Podmiot gospodarczy, który zamierza skorzystać z możliwości zmniejszenia obowiązkowej wpłaty na PFRON w ramach omawianej ulgi nie musi samodzielnie wyliczać kwoty obniżenia.
Informacja o wspomnianej wyżej kwocie powinna zostać przekazana nabywcy usługi lub produktu przez sprzedającego – niezwłocznie po uregulowaniu należności – w terminie określonym odpowiednio na fakturze lub na poleceniu przelewu bankowego (w przypadku płatności realizowanych za pośrednictwem banku).
Obniżenie wpłaty przysługuje do wysokości 50% wpłaty na PFRON, do której obowiazany jest nabywca w danym miesiącu. Przysługująca, a niewykorzystana kwota obniżenia może być uwzględniona we wpłatach na PFRON przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, licząc od dnia uzyskania informacji o kwocie obniżenia.
Kwota obniżenia, o której mowa, stanowi iloczyn wskaźnika wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników sprzedającego zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności i wskaźnika udziału przychodów.
Ponadto, kwota obniżenia nie może być wyższa niż 50% kwoty należności za zakup produktu lub usługi, o której mowa w art. 22 ust. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej, określonej na fakturze, pomniejszonej o kwotę podatku od towarów i usług, z uwzględnieniem korekt tej faktury.
Przy obliczaniu kwoty obniżenia bierze się pod uwagę wyłącznie zatrudnienie i wynagrodzenia pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub spółdzielczej umowy o pracę za miesiąc, do którego zaliczono przychody uwzględniane przy ustalaniu wskaźnika udziału przychodów. Przy obliczaniu stanu zatrudnienia i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych bierze się pod uwagę zatrudnienie pracowników za miesiąc poprzedzający miesiąc wystawienia faktury dokumentującej dany zakup. Do ustalania stanów zatrudnienia pracowników i wskaźników, o których mowa w art. 22 ust. 1 i 5-7 ustawy o rehabilitacji zawodowej, stosuje się wyłączenia ze stanów zatrudnienia określone w art. 21 ust. 5 tej ustawy.
Zgodnie z brzmieniem art. 22 ust. 10 ustawy o rehabilitacji zawodowej – sprzedający wystawia informację o kwocie obniżenia niezwłocznie po:
- otrzymaniu odwołania oświadczenia, o którym mowa w art. 22 ust. 1a pkt 3 cyt. ustawy, nie później niż do 15. dnia następującego po miesiącu, w którym przypadał termin płatności za zakup oraz terminowym uregulowaniu należności,
- terminowym uregulowaniu należności w przypadku nieotrzymania oświadczenia, o którym wyżej była mowa, do dnia 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym przypadał termin płatności za zakup, lub w przypadku niewykonania obowiązku określonego w art. 22 ust. 1a cyt. ustawy.
Sprzedający prowadzi ponadto ewidencję wystawionych informacji o kwocie obniżenia oraz przekazuje Zarzadowi PFRON informację miesięczną o informacjach o kwocie obniżenia – w terminie do 20. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym wystawił informacje.
Wzór informacji sprzedającego o kwocie obniżenia zawarto w załączniku nr 1 do rozp. MRPIPS z dnia 27.09.2018 r. w sprawie informacji dotyczących kwot obniżenia wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz ewidencji wystawionych informacji o kwocie obniżenia (Dz.U. poz. 1858).
W tym samym akcie wykonawczym określono także wzór informacji miesięcznej o informacjach o kwocie obniżenia przekazywanej przez sprzedającego Zarządowi PFRON (zał. nr 2). Powyższe informacje oznaczono odpowiednio następującymi symbolami:
Obecnie obowiązujące przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej (art. 22a) umożliwiają Prezesowi Zarządu PFRON przeprowadzenie kontroli u sprzedającego lub nabywcy w zakresie prawidłowości realizacji przepisu art. 22 cyt. ustawy.
Maciej Ofierski
