Chcę zatrudnić w kawiarni dwie osoby młodociane w czasie wakacji. Jak powinna wyglądać umowa z takimi osobami i jakie czynności mogą wykonywać osoby niepełnoletnie i czy są jakieś ograniczenia co do czasu pracy młodocianych?
Niewystarczające dofinansowanie kosztów kształcenia ponoszonych przez pracodawców oraz niskie wynagrodzenia młodocianych pracowników – to zdaniem posłów czynniki, które hamują rozwój szkolnictwa zawodowego. Resort edukacji odpiera te zarzuty i twierdzi, że zainteresowanie młodzieży taką ścieżką edukacji wciąż rośnie, do czego przyczyniają się m.in. wprowadzone w ostatnim czasie zmiany systemowe.
Według danych MEiN w latach szkolnych 2020/2021 i 2021/2022, mimo pandemii, odnotowano wysoki odsetek absolwentów szkół podstawowych wybierających kształcenie zawodowe: ponad 55% w stosunku do około 45% w kształceniu ogólnym. Odsetek absolwentów wybierających branżową szkołę I stopnia to obecnie ponad 16%, podczas gdy kilka lat temu nie przekraczał 15%.
Od 2009 r. pracodawcy otrzymują …
W obecnym stanie prawnym zasady udzielania pracodawcom, którzy zawarli z młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, regulują zapisy ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 910, z późn. zm.).
Zawieranie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego
Przepis art. 194 k.p. stanowi, że do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy k.p. dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony ze zmianami przewidzianymi w art. 195 i 196.
Zawarcie umowy o pracę z młodocianym w celu przygotowania zawodowego – wymaga, przy sporządzaniu takiej umowy, uwzględnienia odrębności wynikających z art. 195 § 1 k.p. Oznacza to, że umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy),
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego,
- sposób dokształcania teoretycznego (czyli dokształcanie prowadzone w branżowej szkole I stopnia lub w centrum kształcenia zawodowego albo w szkole prowadzącej kształcenie zawodowe realizowane w formie turnusu dokształcania teoretycznego młodocianych, zgodnie z przepisami w sprawie kształcenia ustawicznego w formach pozaszkolnych albo dokształcanie organizowane przez pracodawcę we własnym zakresie),
- wysokość wynagrodzenia (minimalne stawki wynagrodzenia przysługującego młodocianym zostały wyszczególnione w punkcie 6 ninniejszego rozdziału).
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego zawarta na czas określony. Umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego zawiera się – co do zasady – na czas nieokreślony. Jednakże przepis § 9 rozp. RM z dnia 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz.U. z 2018 r. poz. 2010, ze zm.) stanowi wyjątek od powyższej zasady. Oznacza to, że pracodawca zatrudniający w celu nauki zawodu większą liczbę młodocianych, niż to wynika z jego potrzeb, może zawierać z młodocianymi umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego na czas określony, jednak nie krótszy niż okres kształcenia ustalony w przepisach dotyczących klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego lub okres kształcenia wymagany do przystąpienia do egzaminu kwalifikacyjnego na tytuł czeladnika.
Terminowa umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego ulega rozwiązaniu z upływem okresu, na jaki została zawarta.
Tryb oraz forma zawarcia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Pracodawca jest obowiązany zawrzeć z młodocianym na piśmie umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego, stosownie do przepisów omawianego uprzednio art. 195 § 1 k.p. (§ 3 rozp. RM z dnia 28.05.1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania – Dz.U. z 2018 r. poz. 2010, ze zm.).
O zawarciu powyższej umowy pracodawca zawiadamia wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania młodocianego, a w przypadku pracodawcy będącego rzemieślnikiem – również izbę rzemieślniczą właściwą ze względu na siedzibę rzemieślnika.
Zgodnie z § 5 ust. 1 cyt. rozp. umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu zawiera pracodawca z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do branżowych szkół I stopnia. Jeżeli młodociany nie dokształca się w takiej szkole, umowa o pracę, o której wyżej mowa, może być zawarta w innym terminie.
Powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do pracodawców będących rzemieślnikami.
Rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego
Jak już zaznaczono na wstępie tego punktu, do rozwiązywania umów
o pracę zawartych z młodocianymi w celu przygotowania zawodowego stosuje się ogólne przepisy kodeksowe dotyczące umów o pracę na czas nieokreślony z modyfikacjami określonymi w art. 196 k.p.
Rozwiązanie za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej
w celu przygotowania zawodowego – dopuszczalne jest wyłącznie
w przypadku:
- niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających
z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych (wypowiedzenie musi być zatem poprzedzone odpowiednimi działaniami wychowawczymi), - ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,
- reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego,
- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe (np. wskutek ujawnienia się schorzeń utrudniających młodocianemu kontynuowanie przygotowania zawodowego).
W razie konieczności wypowiedzenia młodocianemu umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu, pracodawca zawiadamia przedstawiciela ustawowego młodocianego lub jego opiekuna oraz szkołę, jeżeli młodociany dokształca się w szkole, a także izbę rzemieślniczą, jeżeli pracodawcą jest rzemieślnik. Celem tego zawiadomienia jest umożliwienie młodocianemu kontynuowania nauki zawodu w dotychczasowym lub pokrewnym zawodzie.
Rozwiązanie bez wypowiedzenia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego oraz jej wygaśnięcie z mocy prawa. Szczególne rozwiązania określone w Dziale 9 k.p. dotyczą rozwiązania umowy o pracę zawartej z młodocianym w celu przygotowania zawodowego, z zachowaniem okresu wypowiedzenia (art. 196 k.p.). Przepisy tego działu nie regulują natomiast kwestii rozwiązania umowy zawartej z młodocianym w trybie natychmiastowym. Oznacza to, że w przypadku zaistnienia przesłanek uzasadniających rozwiązanie z młodocianym umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego, bez zachowania okresu wypowiedzenia (z winy pracownika lub z przyczyn niezawinionych przez pracownika), stosuje się ogólne zasady k.p. określone w art. 52 i 53 (patrz: rozdz. XXI pkt. 1).
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego wygasa z mocy prawa w takich samych okolicznościach, jak pozostałe umowy o pracę, czyli:
- z dniem śmierci młodocianego pracownika,
- z dniem śmierci pracodawcy, z zastrzeżeniem sytuacji, w której pracownik zostaje przejęty przez nowego pracodawcę w trybie art. 231p. lub w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci pracodawcy albo w innych przypadkach określonych w art. 632 § 4–11 k.p.,
- z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika.
Więcej szczegółowych informacji dotyczących postępowania związanego z wygaśnięciem stosunku pracy można znaleźć w rozdziale XXI pkt 5 komentarza.
Szczególny tryb rozwiązania umowy o pracę
Umowa o pracę – niezależnie od rodzaju tej umowy – podlega niezwłocznemu rozwiązaniu, jeżeli lekarz orzeknie, że dana praca zagraża zdrowiu pracownika młodocianego, przy czym pracodawca nie ma możliwości zmiany rodzaju takiej pracy. Powyższa dyspozycja wynikająca z treści art. 201 § 2 k.p. stanowi dla pracodawcy bezwzględne zobowiązanie.
Młodociany zwolniony w powyższym trybie nabywa prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia przysługującego za okres odpowiadający wypowiedzeniu obliczanego według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop (patrz także: rozdział VI pkt 8a oraz rozdział IX pkt 3).
Ponadto okres, za który młodocianemu wypłacono odszkodowanie, wlicza się do okresu zatrudnienia.
Przy rozwiązywaniu umów o pracę na podstawie art. 201 § 2 k.p. stosuje się odpowiednio ogólne zasady postępowania dotyczące rozwiązywania umów o pracę bez wypowiedzenia. W oświadczeniu pracodawcy o niezwłocznym rozwiązaniu umowy o pracę powinna być wskazana przyczyna uzasadniająca rozwiązanie stosunku pracy.
„Czy z młodocianym (17-latek) pracodawca może zawrzeć „zwykłą” umowę o pracę? Tzn. nie ma być to umowa nauki zawodu ani przygotowania do wykonywania określonej pracy. Jeśli tak, to czy są jakieś specjalne warunki pracy do zapewnienia takiej osobie? Jakie może otrzymać wynagrodzenie, jaki czas pracy itp.? Co powinna zawierać umowa o pracę z taką osobą?”
Zgodnie z treścią …
„Czy prawidłowo jest gdy osoba zatrudniona, która nie ma ukończonych 26 lat składa pracodawcy PIT-2? Czy obowiązuje on wówczas, gdy w ciągu roku podatkowego osoba kończy 26 lat lub w przypadku pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego?”
Zgodnie z treścią …
W 2019 r. do wagi dla młodocianych pracowników zakwalifikowało się 103 tys. uczniów (wzrost o 6,4%), a w 2020 r. – 114,3 tys. uczniów (wzrost o 10,9%). W okresie tym naliczono o 43,5% więcej subwencji (2018 r. – 42,6 mln zł, 2020 r. – 61,2 mln zł) – zdaniem MEN świadczy to o rosnącej atrakcyjności tej formy kształcenia zarówno wśród uczniów, jak i wśród pracodawców partycypujących w edukacji młodocianych pracowników.
Młodociani pracownicy mogą realizować dokształcanie teoretyczne w branżowej szkole I stopnia, a kształcenie praktyczne – u pracodawcy.
Zgodnie z ramowym planem nauczania dyrektor branżowej szkoły I stopnia musi przeznaczyć na kształcenie zawodowe praktyczne co najmniej 60% godzin z kształcenia zawodowego. To oznacza, że szkoła realizuje nie więcej niż 40% godzin kształcenia zawodowego teoretycznego. Dlatego, przy naliczaniu subwencji, obowiązuje odrębna waga odnosząca się do uczniów szkół branżowych I stopnia będących młodocianymi pracownikami.
W 2019 r. wprowadzono wagę dla młodocianych pracowników objętych kształceniem zawodowym w oparciu o prognozowane zapotrzebowanie na pracowników w danym zawodzie na krajowym i wojewódzkim rynku pracy. Naliczono wtedy 2,4 mln zł subwencji, w 2020 r. było to już 5,8 mln zł.
Po raz pierwszy w 2020 r. w podziale subwencji oświatowej uwzględniono w algorytmie nową wagę na uczniów będących młodocianymi pracownikami objętych kształceniem zawodowym w zawodach szkolnictwa branżowego o szczególnym znaczeniu dla kultury i dziedzictwa narodowego W roku 2020 dla 201 uczniów naliczono 97 tys. zł subwencji oświatowej.
Małgorzata Tabaszewska – specjalistka prawa oświatowego
„Co za paranoja, dzieci z zasadniczej szkoły zawodowej do szkoły nie chodzą, ale na praktyki to już muszą chodzić? Córka jest fryzjerką i ma cały tydzień chodzić na praktyki zawodowe? Wydano ogłoszenie dla szkół branżowych odnośnie praktyk, że uczniowie mają również pozostać w domu. W naszej szkole wysłano dla pracodawców wiadomości z informacją, że mamy uczęszczać na praktyki. Co zrobić w tej sytuacji?”
Zawieszenie zajęć zostało wprowadzone na podstawie …
Ustawa z dnia 22 listopada 2018 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 2245) wprowadziła kilka istotnych modyfikacji w zakresie przepisów Działu IX k.p., w których zostały określone zasady zatrudniania młodocianych. Nowe zapisy wskazują m.in. sposób postępowania w szczególnych przypadkach zatrudniania młodocianych. W odniesieniu do wspomnianych regulacji wymieniona na wstępie ustawa nowelizująca prawo oświatowe weszła w życie z dniem 1 grudnia 2018 r.