Umowa o dzieło
Umowa o dzieło jest umową prawa cywilnego podlegającą w pełnym zakresie regulacjom ustawy z dn. 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), nie stosuje się natomiast do niej przepisów k.p., oprócz norm „zakazujących” zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi. W tym przypadku chodzi o art. 22 § 11 i 12 k.p.
Należy jednak zaznaczyć, że zawarcie umowy o dzieło w okolicznościach wskazujących na istnienie stosunku pracy nie stanowi przeszkody w uznaniu tej umowy za umowę o pracę. Stanowisko takie wyrażone w art. 22 § 11 k.p. jest dodatkowo poparte orzecznictwem SN, zgodnie bowiem z brzmieniem sentencji wyroku z dn. 05.12.2000 r. możliwe jest ustalenie, że umowa nazwana „umową o dzieło” jest umową o pracę (I PKN 418/97, OSNAP 2002/15/356).
Jak już wspomniano kwestia podejmowania współpracy w ramach umowy o dzieło podlega rygorom k.c. (art. 627–646). Zgodnie z treścią art. 627 k.c. przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Oznacza to zatem, że umowa o dzieło jest umową rezultatu (wykonania określonego dzieła materialnego bądź niematerialnego), nie zaś umową starannego działania, jak to ma miejsce w odniesieniu do umowy zlecenia lub umowy o pracę. Ponadto umowa o dzieło jest umową obowiązkowo odpłatną, co również odróżnia ją od umowy zlecenia, która nie musi mieć odpłatnego charakteru.
Wysokość wynagrodzenia za wykonanie dzieła można określić przez wskazanie podstaw do jego ustalenia. Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia ani nie wskazały podstaw do jego obliczenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za dzieło tego rodzaju. W razie jednak, gdy także w ten sposób nie da się ustalić wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.
W przypadku gdy strony określiły wynagrodzenie kosztorysowe (czyli w oparciu o zestawienie planowanych prac i przewidywanych kosztów), a w toku wykonywania dzieła zarządzenie właściwego organu państwowego zmieniło wysokość cen lub stawek obowiązujących dotychczas w obliczeniach kosztorysowych, każda ze stron może żądać odpowiedniej zmiany umówionego wynagrodzenia. Nie dotyczy to jednak należności uiszczonej za materiały lub robociznę przed zmianą cen albo stawek (art. 629 k.c.).
Jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie figurowały w zestawieniu prac planowanych będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego, a zestawienie sporządził zamawiający, przyjmujący zamówienie może żądać odpowiedniego podwyższenia umówionego wynagrodzenia. W razie gdy zestawienie planowanych prac sporządził przyjmujący zamówienie, może on żądać podwyższenia wynagrodzenia tylko, jeśli mimo zachowania należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności prac dodatkowych. Wykonanie prac dodatkowych bez uzyskania zgody zamawiającego wyłącza możliwość żądania podwyższenia wynagrodzenia.
Gdyby w wypadkach przewidzianych w art. 629 i 630 k.c. zaszła konieczność znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego, zamawiający może od umowy odstąpić, powinien jednak uczynić to niezwłocznie i zapłacić przyjmującemu zamówienie odpowiednią część umówionego wynagrodzenia.
Jeżeli strony uzgodniły odpłatność za dzieło w formie ryczałtu, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. W okolicznościach jednak, w których wskutek zmiany stosunków wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt albo rozwiązać umowę.
Zgodnie z art. 642 § 1 k.c. w przypadku braku odmiennej umowy przyjmującemu zamówienie należy się wynagrodzenie w chwili oddania dzieła. W sytuacji gdy dzieło ma być oddane częściami, a wynagrodzenie zostało obliczone za każdą część z osobna, wynagrodzenie należy się z chwilą spełnienia każdego ze świadczeń częściowych.
Jak wynika z art. 639 k.c. zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego. W takim wypadku zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niezrealizowania dzieła.
W razie gdy materiałów na wykonanie dzieła dostarcza zamawiający – przyjmujący zamówienie powinien ich użyć w sposób odpowiedni oraz złożyć rachunek i zwrócić niezużytą część. Niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia materiału na wykonanie dzieła obciąża tego, kto materiału dostarczył. Jeśli dzieło uległo zniszczeniu bądź uszkodzeniu wskutek wadliwości dostarczonego przez zamawiającego materiału albo na skutek wykonania dzieła wg jego wskazówek, przyjmujący zamówienie może żądać za wykonaną pracę umówionego wynagrodzenia lub jego odpowiedniej części, w sytuacji gdy uprzedził zamawiającego o niebezpieczeństwie zniszczenia ewentualnie uszkodzenia dzieła.
Stosownie do brzmienia art. 634 k.c. jeżeli materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo jeśli zaistnieją inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.
W przypadku gdy przyjmujący zamówienie:
-
opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym — zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła,
-
wykonuje dzieło w sposób wadliwy albo sprzeczny z umową — zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu zamawiający może od umowy odstąpić bądź powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo przyjmującego zamówienie. Jeżeli zamawiający sam dostarczył materiału, może on w razie odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła.
Dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić płacąc umówione wynagrodzenie. Jednakże w takim przypadku zamawiający może odliczyć to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła (art. 644 k.c.).
Odstąpić od umowy może także przyjmujący zamówienie – dotyczy to sytuacji braku współdziałania ze strony zamawiającego, jeżeli do wykonania dzieła potrzebne jest takie współdziałanie. Przyjmujący zamówienie może wyznaczyć zamawiającemu odpowiedni termin z zagrożeniem, iż po bezskutecznym jego upływie będzie uprawniony do odstąpienia od umowy.
Zgodnie z art. 637 § 1 k.c. jeżeli dzieło ma wady, zamawiający może żądać ich usunięcia, wyznaczając w tym celu przyjmującemu zamówienie odpowiedni termin pod rygorem, że po bezskutecznym upływie tego terminu nie przyjmie naprawy. Przyjmujący może odmówić naprawy, gdyby wymagała nadmiernych kosztów. Gdy wady usunąć się nie dadzą albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim, zamawiający może od umowy odstąpić, jeżeli wady są istotne; w razie gdy wady nie są istotne, zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia w odpowiednim stosunku. To samo dotyczy przypadku, gdy przyjmujący zamówienie nie usunął wad w terminie wyznaczonym przez zamawiającego (art. 637 § 2 k.c.). Jeżeli z art. 637 § 1 i 2 k.c. nie wynika nic innego, do rękojmi za wady dzieła stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży.
Zamawiający obowiązany jest odebrać dzieło, które przyjmujący zamówienie wydaje mu zgodnie ze swym zobowiązaniem (art. 643 k.c.). Umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów przyjmującego zamówienie, rozwiązuje się wskutek jego śmierci lub niezdolności do pracy. Jeżeli materiał był własnością przyjmującego, a dzieło częściowo wykonane przedstawia ze względu na zamierzony cel umowy wartość dla zamawiającego, przyjmujący zamówienie lub jego spadkobierca może żądać, ażeby zamawiający odebrał materiał w stanie, w jakim się znajduje, za zapłatą jego wartości oraz odpowiedniej części wynagrodzenia. Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat dwóch od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane — od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.