Umowa zlecenia
Umowy zlecenia, stosowane coraz częściej przez pracodawców, mogą być alternatywą dla umów o pracę, ale tylko przy zachowaniu prawnych ograniczeń w tym zakresie. Przede wszystkim należy pamiętać, że wykonawca zlecenia dysponuje w przedmiocie realizacji zleconych zadań znacznie większą swobodą niż pracownik, co oznacza, że nie można wymagać od zleceniobiorcy podporządkowania służbowego.
Z drugiej strony wykonawcy zlecenia nie przysługują uprawnienia należne pracownikom z mocy przepisów k.p. (urlopy, zwolnienia od pracy, ograniczenia przy wypowiadaniu umów), choć — w ramach swobody w zawieraniu umów prawa cywilnego — dopuszczalne jest w indywidualnych przypadkach zamieszczenie klauzul określających możliwość nabycia przez zleceniobiorcę niektórych praw o charakterze pracowniczym.
W omawianym kontekście trzeba mieć na uwadze treść art. 22 § 12 k.p., który stanowi, iż nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy przypisanych stosunkowi pracy (wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę). Zatrudnienie w takich warunkach, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy, jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy (por. art. 22 § 11 k.p.). Potwierdzeniem tego jest również orzecznictwo SN, mianowicie w wyroku z dn. 07.04.1999 r. sędziowie postanowili, że nazwa umowy nie ma znaczenia, jeżeli nawiązany stosunek prawny ma cechy wskazane w art. 22 § 1 k.p. (I PKN 642/98, OSNAP 2000/11/417).
Jeszcze inną kwestią jest sprawa zawierania umów prawa cywilnego z własnym pracownikiem — pracodawca może powierzyć swemu pracownikowi wykonywanie zadań na podstawie umów cywilnoprawnych (w tym także zlecenia), jednak w ramach takich umów pracownik nie może realizować czynności wynikających z umowy o pracę. Jednoznaczne stanowisko w tym przedmiocie wyraził SN orzekając, że zatrudnianie pracowników poza normalnym czasem pracy na podstawie umów cywilnoprawnych przy pracach tego samego rodzaju co objęte stosunkiem pracy, stanowi obejście przepisów o czasie pracy w godzinach nadliczbowych oraz przepisów dotyczących składek na ubezpieczenie społeczne (wyrok z dn. 30.06.2000 r., II UKN 523/99, OSNAPiUS 2002/1/22).
Umowa zlecenia podlega regulacjom przepisów ustawy z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), nie stosuje się do niej natomiast regulacji k.p. (oprócz wymienionych uprzednio art. 22 § 11 i 12 k.p.).
Zgodnie z art. 734 § 1 k.c. przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie, przy czym postanowienie to nie uchybia przepisom o pełnomocnictwie.
Zleceniobiorcą może być zarówno osoba prawna, jak i osoba fizyczna (będąca osobą pełnoletnią, osoby poniżej 18 roku życia mogą wykonywać czynności na podstawie umowy zlecenia po uzyskaniu zgody rodziców lub opiekunów prawnych).
Umowa zlecenie może mieć odpłatny lub nieodpłatny charakter. Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie (art. 735 § 1 k.c.). W razie gdy nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się o wysokości wynagrodzenia, przysługuje zapłata odpowiadająca wykonanej pracy. W przypadku odpłatnego zlecenia wynagrodzenie należy się przyjmującemu dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub przepisów szczególnych (art. 744 k.c.).
Jeżeli wykonanie zlecenia wymaga wydatków, dający zlecenie powinien na żądanie przyjmującego udzielić mu odpowiedniej zaliczki. Ponadto zleceniodawca powinien zwrócić zleceniobiorcy wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia, wraz z odsetkami ustawowymi oraz zwolnić przyjmującego zlecenie od zobowiązań, które ten w powyższym celu zaciągnął w imieniu własnym (art. 743 i 742 k.c.).
Przyjmujący zlecenie może powierzyć wykonywanie zlecenia osobie trzeciej tylko wtedy, gdy to wynika z umowy lub ze zwyczaju albo gdy jest do tego zmuszony okolicznościami. W takim przypadku obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie dającego zlecenie o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy i w razie zawiadomienia odpowiedzialny jest wyłącznie za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. Zastępca odpowiada za realizację zlecenia także względem dającego zlecenie. Jeżeli przyjmujący zlecenie ponosi odpowiedzialność za czynności swego zastępcy jak za swoje własne, ich odpowiedzialność jest solidarna. Przepisy k.c. zakładają solidarną odpowiedzialność względem drugiej strony, gdy kilka osób dało lub przyjęło zlecenie wspólnie.
W przypadku gdy przyjmujący zlecenie powierzył wykonywanie zlecenia innej osobie nie będąc do tego uprawniony, a rzecz należąca do dającego zlecenie uległa przy wykonywaniu zlecenia utracie lub uszkodzeniu, zleceniobiorca jest odpowiedzialny także za utratę bądź uszkodzenie przypadkowe, chyba że jedno albo drugie nastąpiłoby również wtedy, gdyby sam zlecenie wykonywał (art. 739 k.c.).
Stosownie do brzmienia art. 740 k.c. przyjmujący zlecenie powinien udzielać dającemu zlecenie potrzebnych informacji o przebiegu sprawy, a po wykonaniu zlecenia lub po wcześniejszym rozwiązaniu umowy złożyć mu sprawozdanie. Zleceniobiorca powinien ponadto wydać dającemu zlecenie wszystko, co przy realizacji zlecenia dla niego uzyskał, chociażby w imieniu własnym.
Zleceniobiorcy nie wolno używać we własnym interesie rzeczy i pieniędzy dającego zlecenie. Od sum pieniężnych zatrzymanych ponad potrzebę wynikającą z wykonywania zlecenia powinien płacić dającemu zlecenie odsetki ustawowe.
Umowę zlecenia można zawrzeć na czas oznaczony lub na czas nieoznaczony. Ważność umowy kończy się wraz z wykonaniem zleconych czynności albo w oznaczonym przez strony terminie przewidzianym na zrealizowanie określonego w umowie zadania.
Zgodnie z art. 746 k.c. dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie, przy czym powinien zwrócić przyjmującemu zlecenie wydatki, które ten poczynił w celu należytego wykonania zlecenia. Jeżeli zlecenie było odpłatne, obowiązany jest także uiścić przyjmującemu zlecenie część wynagrodzenia odpowiadającą jego dotychczasowym czynnościom, a w przypadku gdy wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu — powinien ponadto naprawić szkodę.
Przyjmujący zlecenie również może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jeżeli zlecenie jest odpłatne, a wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpowiedzialny za szkodę (art. 746 § 2 k.c.).
Nie można zrzec się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów. W braku odmiennej umowy zlecenie nie wygasa ani wskutek śmierci dającego zlecenie, ani wskutek utraty przez niego zdolności do czynności prawnych. Jeżeli jednak — zgodnie z umową — zlecenie wygasło, przyjmujący zlecenie powinien, gdyby z przerwania powierzonych mu czynności mogła wyniknąć szkoda, prowadzić te czynności nadal, dopóki spadkobierca albo przedstawiciel ustawowy dającego zlecenie nie będzie mógł zarządzić inaczej.
Jeżeli umowa nie zawiera odmiennych postanowień, zlecenie wygasa wskutek śmierci przyjmującego zlecenie albo z powodu utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych. Nawet wówczas, gdy zlecenie wygasło, uważa się je za istniejące na korzyść przyjmującego zlecenie aż do chwili kiedy dowiedział się o wygaśnięciu zlecenia.
Przy zawieraniu umowy zlecenia nie jest wymagana forma pisemna, jednak sporządzenie umowy na piśmie jest wskazane, zwłaszcza ze względów dowodowych.
Roszczenia wynikające z umowy zlecenia ulegają przedawnieniu z upływem 2 lat, zaś sądem właściwym do rozstrzygania w tym zakresie jest sąd cywilny.
Fakt wykonywania określonych czynności na podstawie umowy zlecenia nie wymaga potwierdzenia przez zleceniodawcę (np. w formie zaświadczenia).