Do Ministra Pracy i Polityki Społecznej zostało skierowane zapytanie (nr 6932) w sprawie uwzględnienia w dodatkowym wynagrodzeniu rocznym nieobecności w pracy z powodu oddania krwi. Kierujący je poseł Damian Raczkowski stwierdza, że uprawnienia osób będących krwiodawcami reguluje przede wszystkim ustawa z 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz. U. Nr 106, poz. 681, ze zm.).

Według art. 9 tej ustawy honorowemu dawcy krwi przysługuje m.in. zwolnienie od pracy w dniu, w którym oddaje krew, a także na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych w odrębnych przepisach oraz zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy.

Za czas nieobecności w pracy z powodu oddania krwi lub przeprowadzenia wymaganych badań lekarskich honorowy dawca ma prawo do wynagrodzenia. Jego wysokość ustala się w taki sam sposób jak przy ustalaniu wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy, czyli wg zasad uregulowanych w rozporządzeniu z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.

Do pracowników będących krwiodawcami odnoszą się także przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. Nr 60, poz. 281, ze zm.), które określa enumeratywnie przypadki, kiedy pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy. Między innymi przepis § 12 tego rozporządzenia stanowi, że pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi, a także na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację okresowych badań lekarskich, jeżeli badania takie nie mogą być przeprowadzone w czasie wolnym od pracy. Pracodawca nie może zatem odmówić udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy w wymienionych wyżej przypadkach. Zgodnie zaś z przepisem § 16 ust. 1 tego rozporządzenia za czas zwolnienia od pracy pracownik będący krwiodawcą zachowuje prawo do wynagrodzenia ustalonego w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 297 Kodeksu pracy. Chodzi tu zatem o przepisy rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 62, poz. 289, ze zm.). W myśl § 5 tego rozporządzenia przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za czas urlopu wypoczynkowego. Zasady ustalania wynagrodzenia za czas urlopu określone zostały natomiast w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14, ze zm.). Należy nadmienić, że zgodnie z tym rozporządzeniem przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu i ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop nie uwzględnia się m.in. dodatkowego wynagrodzenia rocznego (§ 6 pkt 8 rozporządzenia).

W świetle powyższego nie ulega wątpliwości, że pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika będącego honorowym krwiodawcą w celu oddania krwi i wypłacić wynagrodzenie za dzień tego zwolnienia, przy czym dotyczy to wszystkich składników wynagrodzenia. Takim dodatkowym składnikiem wynagrodzenia przysługującego ze stosunku pracy jest również trzynastka.

W związku z powyższym poseł Raczkowski poprosił o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie: Dlaczego pracownicy będący krwiodawcami tracą część dodatkowego wynagrodzenia rocznego oraz część wynagrodzenia za urlop, skoro ich nieobecność w pracy jest usprawiedliwiona?

Odpowiedzi na zapytanie udzielił podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej Radosław Mleczko stwierdzając, że w Polsce obowiązuje zasada honorowego krwiodawstwa polegająca na tym, iż krwiodawcy oddają krew dobrowolnie i bezpłatnie. Reguła ta jest zgodna z przyjętymi i obowiązującymi standardami europejskimi. Zgodnie z dyrektywą 2002/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. ustanawiającą normy jakości i bezpiecznego pobierania, testowania, przetwarzania, przechowywania i dystrybucji krwi ludzkiej i składników krwi oraz zmieniającą dyrektywę 2001/83/WE (Dz. Urz. UE L 33 z 8.02.2003, str. 30) w celu podnoszenia norm bezpieczeństwa odnoszących się do krwi i składników krwi krwiodawstwo powinno być dobrowolne i nieodpłatne.

Również z zalecenia nr R(95)14 Komitetu Ministrów Rady Europy do państw członkowskich w sprawie ochrony zdrowia dawców i biorców w ramach transfuzji przyjętego w dniu 12 października 1995 r. wynika, iż „oddawanie krwi, osocza lub składników krwi jest uważane za dobrowolne i nieodpłatne, jeżeli jest dokonywane przez osobę z jej własnej woli i nie daje podstaw do jakiejkolwiek zapłaty w formie pieniężnej lub jakiejkolwiek równoważnej postaci.

Wyłącza to również przyznanie wynagrodzenia w formie wypoczynku, który wykracza poza czas odpowiednio konieczny do oddania krwi dojazdu. Drobne dowody uznania, napoje i zwrot kosztów podróży są zgodne z pojęciem dobrowolnego i nieodpłatnego oddawania krwi”.

W identycznym tonie kwestia ta uregulowana jest w polskim prawodawstwie. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz. U. z 1997 r. Nr 106, poz. 681, z późn. zm.) krwiodawstwo jest oparte na zasadzie dobrowolnego i bezpłatnego oddawania krwi. Wyjątki od tej zasady określa ustawa.

Jedyną formą swego rodzaju gratyfikacji krwiodawców są pewne uprawnienia i przywileje, których część przysługuje za długotrwałe i systematyczne oddawanie krwi. Uprawnienia i przywileje te jednocześnie nie pozostają w sprzeczności z zasadą honorowego krwiodawstwa.

Osobom oddającym krew mogą być nadane odznaka i tytuł zasłużonego honorowego dawcy krwi oraz odznaka Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu. Ponadto zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o publicznej służbie krwiodawcom krwi przysługuje m.in. zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi oraz posiłek regeneracyjny.

Dodatkowo honorowy dawca krwi może również skorzystać z przywileju, o którym mowa w art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.), dalej: ustawa o świadczeniach, zgodnie z którym świadczeniobiorcy, który posiada tytuł Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi, przysługuje bezpłatne zaopatrzenie w leki objęte wykazami do wysokości limitu finansowania określonego w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. U. z 2011 r. Nr 122, poz. 696, z późn. zm.). Zasłużeni honorowi dawcy krwi mają także na mocy przepisu art. 47c ustawy o świadczeniach prawo do korzystania poza kolejnością ze świadczeń opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych udzielanych w aptekach.

Niezależnie od powyższego krwiodawca może skorzystać z ulgi podatkowej uzależnionej od ilości oddanej krwi na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 9 lit. c, ust. 5, ust. 6b, ust. 7 pkt 2 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm.), jak również honorowym dawcom krwi przysługują ulgi w dostępie do komunikacji miejskiej uzależnione od woli samych samorządów terytorialnych.

Należy również wskazać, iż honorowi krwiodawcy mogą korzystać ze zniżek i rabatów w niektórych punktach handlowo-usługowych, które są przyznawane im dobrowolnie przez te podmioty.

Źródło: sejm.gov.pl; oprac. G. Rompel