Nauczyciele, tak jak pracownicy innych grup zawodowych, w razie choroby mają prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, tj. wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego. Karta Nauczyciela przyznaje im ponadto szczególne uprawnienie, jakim jest urlop dla poratowania zdrowia, przeznaczony na leczenie schorzeń mających związek z wykonywaną pracą lub na leczenie uzdrowiskowe albo rehabilitację uzdrowiskową.

Prawo do urlopu oraz jego wymiar

Warunki uzyskania urlopu określa art. 73 ust. 1 KN, zgodnie z którym nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony, po przepracowaniu nieprzerwanie co najmniej 7 lat w szkole w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć, dyrektor szkoły udziela urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo roku:

1. w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia:
   • choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub
   • choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy odgrywają istotną rolę, lub
2. na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.

Powyższy przepis precyzuje cel udzielania urlopu zdrowotnego, stanowiąc, że leczone podczas urlopu schorzenie musi mieć związek z wykonywaną pracą. Ponadto urlop ten może zostać udzielony na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową. W związku z powyższym o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu zdrowotnego orzeka lekarz medycyny pracy, o czym niżej.

Wymagany okres siedmioletniej pracy w szkole uważa się za nieprzerwany, jeżeli nauczyciel podjął zatrudnienie w szkole nie później niż w ciągu 3 miesięcy po ustaniu poprzedniego stosunku pracy w tej samej lub innej szkole.

Wymóg siedmioletniego okresu pracy w szkole dotyczy udzielenia pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia – okres ten powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu. Co ważne, do okresu siedmioletniej pracy w szkole wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. Jeżeli te okresy trwają łącznie dłużej niż 6 miesięcy, wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres.

Jak już wspomniano, urlop przysługuje jednorazowo w wymiarze nie dłuższym niż rok i – zgodnie z art. 73 ust. 8 KN – kolejnego urlopu można udzielić nauczycielowi nie wcześniej niż po upływie roku od dnia zakończenia poprzedniej jego części. Zasadniczo bowiem łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciela w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat.

Karta Nauczyciela przewiduje jednak skrócenie urlopu w przypadku, gdy zbiegnie się on z nabyciem przez nauczyciela uprawnień emerytalnych. Zgodnie z art. 73 ust. 2 KN jeżeli nauczycielowi do nabycia prawa do emerytury brakuje mniej niż rok, urlop dla poratowania zdrowia nie może zostać udzielony na okres dłuższy niż do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym nauczyciel nabywa uprawnienia emerytalne. Oznacza to, że w takim przypadku termin końcowy korzystania z urlopu jest równoznaczny z datą nabycia przez nauczyciela uprawnień emerytalnych.

Orzekanie o potrzebie udzielenia urlopu

Zgodnie z art. 73 ust. 10i i 10j KN urlopu dla poratowania zdrowia udziela nauczycielowi dyrektor szkoły na podstawie:

• orzeczenia lekarskiego – w przypadku gdy zaleca ono przeprowadzenie leczenia choroby zagrażającej wystąpieniem choroby zawodowej lub choroby, w której powstaniu czynniki środowiska pracy lub sposób wykonywania pracy mogą odgrywać istotną rolę,
• potwierdzonego skierowania, o którym mowa w art. 33 ust. 1 i 2 ustawy z dn. 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t. jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1938, ze zm.), na okres ustalony w tym skierowaniu – w przypadku leczenia uzdrowiskowego lub rehabilitacji uzdrowiskowej.

W pierwszym z ww. przypadków o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu orzeka lekarz posiadający uprawnienia do wykonywania wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich (art. 229 § 1, 2 i 5 k.p.), określonych w rozp. MZiOS z dn. 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t. jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 2067), wykonujący działalność w jednostce służby medycyny pracy, z którą szkoła zawarła umowę, o której mowa w art. 12 ustawy z dn. 27.06.1997 r. o służbie medycyny pracy (t. jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1155, z późn. zm.) – czyli lekarz medycyny pracy.

Procedura rozpoczyna się od złożenia przez nauczyciela pisemnego wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Wniosek taki nauczyciel składa dyrektorowi szkoły, w której jest zatrudniony. Dyrektor – w terminie nie dłuższym niż 7 dni roboczych od dnia otrzymania wniosku – wydaje nauczycielowi skierowanie na badanie lekarskie przeprowadzane przez lekarza medycyny pracy. Lekarz przeprowadza badanie, a jego wyniki, jak również wyniki badań dodatkowych lub konsultacji specjalistycznych, których przeprowadzenie lekarz uznał za niezbędne, oraz dokumentacja medyczna z przebiegu dotychczasowego leczenia – to wszystko stanowi podstawę orzeczenia przez lekarza o potrzebie udzielenia urlopu.

Jeżeli lekarz stwierdzi konieczność przeprowadzenia leczenia, wydaje orzeczenie lekarskie o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, w którym określa czas potrzebny na przeprowadzenie zalecanego leczenia. Takie orzeczenie stanowi dla dyrektora podstawę udzielenia urlopu – nie może on tego odmówić, nie może też ingerować w długość okresu leczenia wyznaczonego przez lekarza.

Jednakże, zarówno nauczycielowi, jak i dyrektorowi szkoły, przysługuje odwołanie od orzeczenia lekarskiego. Odwołanie wraz z uzasadnieniem na piśmie wnosi się w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia lekarskiego. Podmiotem właściwym do jego rozpatrzenia jest wojewódzki ośrodek medycyny pracy odpowiedni ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub ze względu na siedzibę szkoły. Jeżeli orzeczenie lekarskie zostało wydane przez uprawnionego lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, odwołanie rozpatruje instytut badawczy w dziedzinie medycyny pracy najbliższy ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub ze względu na siedzibę szkoły.

Nauczyciel lub dyrektor szkoły wnoszą odwołanie wraz z uzasadnieniem za pośrednictwem uprawnionego lekarza, który wydał orzeczenie. Lekarz ma obowiązek, w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania, przekazać je wraz z kopią dokumentacji badań podmiotowi właściwemu do rozpatrzenia odwołania. Podmiot ten z kolei, w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania, wydaje orzeczenie lekarskie po przeprowadzeniu badań lekarskich. Orzeczenie wydane w wyniku procedury odwoławczej jest ostateczne.

Koszty badań przeprowadzonych przez lub na zlecenie lekarza medycyny pracy, jak również badań przeprowadzonych w ramach odwołania od orzeczenia, ponosi szkoła, a więc pracodawca nauczyciela.

Szczegółowy zakres i tryb przeprowadzania badania lekarskiego oraz wzory skierowania na to badanie i orzeczenia lekarskiego zostały określone w rozp. MZ z dn. 19.01.2018 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz.U. z 2018 r. poz. 190). Zgodnie z § 2 cyt. rozp. nauczyciel zgłasza się na badanie lekarskie w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia otrzymania (od dyrektora szkoły) skierowania na to badanie. Do lekarza medycyny pracy nauczyciel udaje się z tym skierowaniem oraz z dokumentacją medyczną z przebiegu dotychczasowego leczenia. Przepisy zobowiązują nauczyciela do pokazania lekarzowi całej dokumentacji. Dyrektor szkoły wydaje skierowanie na wzorze określonym w załączniku nr 1 do cyt. rozp.

Przed wykonaniem badania lekarskiego lekarz ma obowiązek sprawdzić tożsamość nauczyciela (§ 3 cyt. rozp.), co oznacza, że nauczyciel nie może odmówić okazania dokumentu umożliwiającego jego identyfikację. Zgodnie z § 4 cyt. rozp. badanie przeprowadzane przez uprawnionego lekarza obejmuje badanie podmiotowe oraz przedmiotowe, z uwzględnieniem ogólnego stanu zdrowia, oceny układu krążenia, układu ruchu, układu nerwowego, układu oddechowego oraz narządu mowy. Na stanowiskach pracy nauczycieli mogą bowiem wystąpić określone czynniki szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia, a kryteria oceny stanu zdrowia nauczyciela powinny być obiektywne. Jeżeli lekarz uzna za niezbędne przeprowadzenie badań dodatkowych lub konsultacji specjalistycznych, wystawia nauczycielowi odpowiednie skierowanie.

Przepisy uściślają, że badanie lekarskie oraz badania dodatkowe lub konsultacje specjalistyczne przeprowadza się z uwzględnieniem specyfiki pracy wykonywanej przez nauczyciela i ewentualnej konieczności powstrzymania się od wykonywania tej pracy z uwagi na jego stan zdrowia.

Wzór orzeczenia lekarskiego określa załącznik nr 2 do cyt. rozp. Orzeczenie to wydaje się w trzech egzemplarzach, z których jeden otrzymuje nauczyciel, drugi – dyrektor szkoły, który skierował nauczyciela na badanie lekarskie, a trzeci jest dołączany do dokumentacji medycznej nauczyciela.

Prawa i obowiązki urlopowanego nauczyciela

Zgodnie z art. 73 ust. 5 KN w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel zachowuje prawo do comiesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat oraz prawo do innych świadczeń pracowniczych, w tym do tzw. dodatku wiejskiego (o którym mowa w art. 54 ust. 5 KN).

W przypadku udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze dłuższym niż 30 dni, nauczyciel podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

W okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może nawiązać stosunku pracy lub podjąć innej działalności zarobkowej.

W przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy.

Należy pamiętać, że – zgodnie z art. 66 ust. 1 KN – urlop dla poratowania zdrowia jest okolicznością uprawniającą nauczyciela do uzupełniającego urlopu wypoczynkowego (więcej w punkcie 1 tego rozdziału).

Przepisy przejściowe wynikające z u.f.z.o.

Powyższe omówienie uwzględnia zmiany, które w zakresie udzielania urlopu dla poratowania zdrowia wprowadziła do Karty Nauczyciela ustawa z dn. 27.10.2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203). Weszły one w życie 1 stycznia 2018 r. Ustawodawca wprowadził także przepisy przejściowe.

W myśl art. 141 tej nowelizacji nauczycielom, którzy przed 1 stycznia 2018 r. uzyskali orzeczenie o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, udziela się tego urlopu na dotychczasowych zasadach (a więc na podstawie brzmienia art. 73 KN sprzed tej nowelizacji oraz na podstawie poprzedniego rozp. z 2005 r.).

Zgodnie z art. 142 tej nowelizacji nauczyciele, którzy 1 stycznia 2018 r. przebywają na urlopie dla poratowania zdrowia, zachowują prawo do tego urlopu do końca okresu, na jaki go udzielono, chyba że wcześniej zostaną odwołani z urlopu na podstawie art. 73 ust. 7 KN.