Kwestią bezsporną jest, że jednym z podstawowych uprawnień pracowniczych jest prawo do wypoczynku. Prawo takie przysługuje również nauczycielom na mocy przepisów KN. Urlop wypoczynkowy jest płatnym okresem niewykonywania pracy przysługującym pracownikowi w każdym roku kalendarzowym.

Przepis art. 152 § 2 k.p. ustanawia bezwzględny zakaz zrzekania się prawa do urlopu, co oznacza, że wszelkie czynności prawne dokonywane przez pracownika w celu rezygnacji z urlopu wypoczynkowego lub przeniesienia uprawnień w tym zakresie na inną osobę – z mocy prawa są nieważne.

Zasady korzystania z urlopu wypoczynkowego

Prawo do urlopu wypoczynkowego w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie KN, jak również wymiar tego urlopu i reguły korzystania z niego zostały określone w art. 64 i 65 tej ustawy. Długość wypoczynku nauczyciela została uzależniona od tego, czy dana szkoła jest placówką feryjną, czy nieferyjną. Okoliczność ta ma także wpływ na zasady udzielania i rozliczania urlopu.

Urlop w szkołach i placówkach feryjnych

Zgodnie z art. 64 ust. 1 KN nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. Oznacza to, że tej grupie nauczycieli urlop przysługuje w okresie ferii zimowych – zawsze na początku każdego kolejnego roku kalendarzowego (w styczniu lub lutym – w zależności od województwa) oraz w okresie ferii letnich.

Nauczyciel zatrudniony w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, uzyskuje prawo do pierwszego urlopu w ostatnim dniu poprzedzającym te ferie, a prawo do drugiego i dalszych urlopów – w każdym następnym roku kalendarzowym (art. 65 KN).

Nauczycielom szkół i placówek feryjnych nie przysługuje urlop na żądanie określony w Kodeksie pracy. Wynika to ze szczególnego charakteru zawodu nauczycielskiego oraz organizacji pracy szkoły. Nauczyciele ci nie mogą też zostać odwołani z urlopu wypoczynkowego. W przeciwieństwie do przepisów k.p. unormowania KN nie przewidują takiego rozwiązania.

Jednakże – zgodnie z art. 64 ust. 2 KN – nauczyciele placówek feryjnych mogą zostać zobowiązani przez dyrektora szkoły do wykonywania w czasie ferii określonych przepisami KN czynności. Czynności te stanowią enumeratywnie określony, zamknięty katalog. Należą do nich:

• przeprowadzanie egzaminów,
• prace związane z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego,
• opracowywanie szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenie
  w doskonaleniu zawodowym w określonej formie.

Czynności te nie mogą zająć nauczycielowi łącznie więcej niż 7 dni, a zgodnie z art. 64 ust. 4 KN nauczyciel ma prawo do nieprzerwanego, co najmniej czterotygodniowego urlopu wypoczynkowego, w ramach ustalonego wyżej wymiaru urlopu wypoczynkowego.

Zgodnie z art. 64 ust. 5 KN nauczyciel zatrudniony przez cały okres trwania zajęć w danym roku szkolnym w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne, ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. Natomiast nauczyciel zatrudniony w placówce feryjnej przez okres krótszy niż 10 miesięcy ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do określonego w umowie okresu prowadzenia zajęć. Karta Nauczyciela nie wskazuje sposobu ustalania proporcjonalnego wymiaru urlopu. Przyjmuje się, że za każdy miesiąc pracy nauczycielowi, który pracował krócej niż 10 miesięcy, przysługuje 5,6 dnia urlopu (8 tygodni, czyli 56 dni, dzielone przez 10 daje 5,6 dnia). Niepełny miesiąc kalendarzowy zaokrągla się do pełnego miesiąca,
a niepełny dzień – do pełnego dnia.

Nauczycieli zatrudnionych w placówkach feryjnych nie obowiązuje natomiast zasada proporcjonalności uzależniająca wymiar urlopu od wymiaru czasu pracy. Oznacza to, że nauczyciele zatrudnieni w niepełnym wymiarze, także niższym niż połowa obowiązującego ich pensum, nabywają prawo do pełnego wymiaru urlopu wypoczynkowego.

Urlop w placówkach nieferyjnych

Uprawnienia urlopowe nauczycieli szkół, w których nie są przewidziane ferie szkolne, określono w art. 64 ust. 3 KN. Nauczycielom tych placówek (np. przedszkoli) przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów.

W tym przypadku urlop udzielany jest w czasie ustalonym w planie urlopów sporządzanym zgodnie z przepisami k.p. Dyrektor szkoły (placówki) nieferyjnej zobowiązany jest do ustalenia takiego planu.

Zgodnie z art. 64 ust. 5a KN w razie nawiązania lub ustania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego nauczyciele, o których mowa, mają prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego, zgodnie z zasadami określonymi w k.p. Należy również pamiętać, że nauczycieli placówek nieferyjnych, przy ustalaniu wymiaru urlopu, obowiązuje zasada podwójnej proporcjonalności. Oznacza to, że wymiar urlopu ustala się zarówno w odniesieniu do okresu zatrudnienia, jak i wymiaru czasu pracy. Dotyczy to nauczycieli zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy, którzy nawiązali lub rozwiązali stosunek pracy w trakcie roku kalendarzowego.

Urlop kadry kierowniczej

Odrębnie określono wymiar i termin urlopu nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze w szkole (placówce). Zgodnie z art. 64 ust. 2a KN dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły oraz nauczycielowi pełniącemu inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczycielowi, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze, przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów.

W praktyce oznacza to, że nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze – zarówno w placówce feryjnej, jak i nieferyjnej – korzystają z urlopu wypoczynkowego na takich samych zasadach jak nauczyciele zatrudnieni w placówkach nieferyjnych, a więc w ciągu całego roku, a nie wyłącznie w okresie ferii szkolnych. Przepis ten uwzględnia charakter zadań wykonywanych przez osoby zajmujące te stanowiska, związanych z zarządzaniem szkołą – zadania te często muszą być wykonywane w dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych.

Należy pamiętać, że do kadry kierowniczej szkoły (placówki) stosuje się odpowiednio przepisy art. 66a ust. 1 i 2 KN, dotyczące przesuwania urlopu i udzielania go w późniejszym terminie (zob. s. 5 tego punktu).

Urlop nauczyciela placówki feryjnej i nieferyjnej

Dodatkowo, w art. 64 ust. 3a KN dookreślono uprawnienia urlopowe nauczyciela, który w ramach jednego stosunku pracy realizuje obowiązki nauczyciela szkoły feryjnej oraz nauczyciela placówki nieferyjnej (np. jest jednocześnie zatrudniony w szkole podstawowej i przedszkolu).

W przypadku jednoczesnego zatrudnienia w placówce feryjnej i nieferyjnej nauczycielowi przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego określonego dla nauczyciela szkoły, w której nauczyciel realizuje większą liczbę godzin zajęć, a w przypadku realizowania w tych szkołach równej liczby godzin zajęć – nauczycielowi przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego określonego dla nauczyciela szkoły feryjnej.

Powyższa zasada oznacza, że o wymiarze urlopu nauczyciela pracującego jednocześnie w różnych typach placówek decyduje wymiar etatu.

Możliwość przesunięcia urlopu w placówce nieferyjnej

W art. 66a KN określono zasady przesuwania urlopu wypoczynkowego oraz udzielania go w późniejszym terminie nauczycielom zatrudnionym w placówkach nieferyjnych.

Zgodnie z ust. 1 tej regulacji jeżeli nauczyciel takiej placówki nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu: czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, powołania na ćwiczenia wojskowe lub na przeszkolenie wojskowe albo stawienia się do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, na czas do 3 miesięcy, urlopu macierzyńskiego, urlopu dla poratowania zdrowia – urlop wypoczynkowy ulega przesunięciu na termin późniejszy.

Zgodnie z ust. 2 ww. regulacji część urlopu wypoczynkowego niewykorzystaną z powodu: czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, odbywania ćwiczeń wojskowych lub przeszkolenia wojskowego albo pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, przez czas do 3 miesięcy, urlopu macierzyńskiego, urlopu dla poratowania zdrowia – udziela się w terminie późniejszym.

Oba powyższe przepisy stosuje się odpowiednio do dyrektora i wicedyrektora szkoły oraz nauczyciela pełniącego inne stanowisko kierownicze w szkole, a także nauczyciela, który przez okres co najmniej 10 miesięcy pełni obowiązki kierownicze w zastępstwie nauczyciela, któremu powierzono stanowisko kierownicze.

Urlop uzupełniający

Regulacja art. 66 ust. 1 KN, przyznająca prawo do urlopu uzupełniającego, dotyczy wyłącznie nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne. Przepis ten ma zastosowanie do nauczycieli, którzy nie wykorzystali urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu:

• niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną,
• urlopu macierzyńskiego,
• urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• urlopu ojcowskiego,
• urlopu rodzicielskiego,
• urlopu dla poratowania zdrowia,
• odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego.

Nauczyciele mają w takim wypadku prawo do urlopu w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni (56 dni).

Ponieważ uzupełniający urlop wypoczynkowy przysługuje nauczycielowi, który łącznie w czasie trwania ferii zimowych i letnich nie wykorzystał co najmniej 8 tygodni urlopu wypoczynkowego, ustalenie prawa do urlopu uzupełniającego jest możliwe dopiero po zakończeniu ferii letnich w danym roku szkolnym, czyli po 31 sierpnia (wymiar urlopu uzupełniającego to różnica między przysługującymi 56 dniami a liczbą dni wykorzystanego urlopu).

Termin skorzystania z urlopu uzupełniającego ustala dyrektor w porozumieniu z nauczycielem, biorąc pod uwagę organizację pracy szkoły. Urlopu uzupełniającego nie można udzielić w okresie ferii szkolnych, ponieważ wtedy nauczyciel korzysta z bieżącego urlopu wypoczynkowego. Urlopu uzupełniającego udziela się również na dni wolne od pracy, niedziele i święta. Urlop ten może zostać udzielony jednorazowo lub w częściach.