Regulacje KN przewidują szereg przypadków, w których stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa – bez składania oświadczeń woli przez którąkolwiek ze stron. Wygaśnięcie stosunku pracy to, najkrócej mówiąc, ustanie tego stosunku w wyniku zdarzenia prawnego niebędącego czynnością prawną. Za zdarzenie powodujące taki skutek KN uznaje m.in. nieusprawiedliwione nieprzystąpienie do pracy, prawomocne ukaranie karą dyscyplinarną czy upływ stanu nieczynnego.

Nieusprawiedliwione nieprzystąpienie do pracy

Zgodnie z art. 16 KN stosunek pracy nawiązany na podstawie mianowania lub umowy o pracę wygasa, jeżeli nowo zatrudniony nauczyciel nie usprawiedliwi w ciągu 7 dni swojego nieprzystąpienia do pracy, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Innymi słowy, stosunek pracy ustaje z upływem 7. dnia od dnia nawiązania tego stosunku, jeżeli do tego czasu nauczyciel nie przedstawi usprawiedliwienia swej nieobecności w pracy.

 

Naruszenie prawa

Do wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela, niezależnie od podstawy zatrudnienia (umowa o pracę, mianowanie), dochodzi z przyczyn wskazanych w art. 26 ust. 1 pkt 1–5 KN. Zgodnie z tym przepisem stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa odpowiednio w razie:

1)  prawomocnego ukarania w postępowaniu dyscyplinarnym karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy oraz karą dyscyplinarną zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania lub karą wydalenia z zawodu nauczycielskiego;

2)  prawomocnego skazania na karę pozbawienia praw publicznych albo prawa wykonywania zawodu lub utraty pełnej zdolności do czynności prawnych;

3)  prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

4)  upływu trzymiesięcznego okresu odbywania kary pozbawienia wolności;

5)  stwierdzenia, że nawiązanie stosunku pracy nastąpiło na podstawie fałszywych lub nieważnych dokumentów albo zostało dokonane z naruszeniem warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 1–5 KN, z zastrzeżeniem art. 10 ust. 9 KN.

W każdym z wymienionych przypadków wygaśnięcie stosunku pracy stwierdza dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, czyli odpowiednio: wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa (art. 91d pkt 3 KN).

Czynność polegająca na stwierdzeniu faktu wygaśnięcia stosunku pracy ma charakter wyłącznie deklaratoryjny. W wyroku z dn. 02.02.2006 r. (sygn. akt I PK 140/05) SN przyjął, że stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie, choćby stwierdzenie tego przez dyrektora szkoły nastąpiło z opóźnieniem. Stwierdzenie tego faktu powinno nastąpić niezwłocznie po uzyskaniu przez dyrektora szkoły informacji o skazaniu nauczyciela. Jak zauważył SN: Powinna to być jednak informacja pewna (sprawdzona) i nie można stawiać dyrektorowi szkoły zarzutu, że podejmuje działania prowadzące do uzyskania takiej pewności. Chodzi przy tym o uzyskanie informacji o prawomocnym skazaniu nauczyciela za przestępstwo umyślne, a nie tylko o toczącym się postępowaniu karnym, czy nawet o wyroku skazującym sądu pierwszej instancji (nieprawomocnym).

Kilka uwag nasuwa się także w związku z regulacją art. 26 ust. 1 KN. Zawarty w tym przepisie katalog sytuacji prowadzących do wygaśnięcia stosunku pracy wprost odwołuje się do odpowiedzialności dyscyplinarnej i karnej nauczycieli. Aktualny pozostaje pogląd wyrażony przez SN w orzeczeniu z dn. 11.05.2000 r., zgodnie z którym nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialności karnej (sygn. akt III Sz 2/00). Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlega nauczyciel, który uchybił godności zawodu lub obowiązkom wskazanym w art. 6 KN. Jeżeli czyn ten jest jednocześnie przestępstwem w rozumieniu k.k., nauczyciel podlega zarówno karze dyscyplinarnej, jak i karze przewidzianej przez k.k.

Pozbawienie praw publicznych oraz pozbawienie prawa wykonywania zawodu to środki karne określone w art. 40 i 41 k.k. Pierwszy z nich obejmuje m.in. utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Z kolei zgodnie z art. 41 § 1 i 1a k.k. sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Sąd może orzec zakaz zajmowania wszelkich lub określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności, związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi na czas określony albo dożywotnio w razie skazania na karę pozbawienia wolności za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego oraz w razie skazania na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego.

W uchwale z dn. 06.11.2001 r. (sygn. akt III ZP 17/01) SN przyjął, że uznanie nauczyciela mianowanego w postępowaniu karnym winnym popełnienia przestępstwa o charakterze umyślnym, ściganego z oskarżenia prywatnego i odstąpienie od wymierzenia kary na podstawie art. 59 Kodeksu karnego z nałożeniem środka karnego w postaci nawiązki nie jest prawomocnym skazaniem za przestępstwo popełnione umyślnie w rozumieniu art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela. Z kolei w wyroku SN z dn. 29.04.2005 r. (sygn. akt III PK 3/05) uznano, że prawomocny wyrok nakazowy skazujący nauczyciela za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. powoduje wygaśnięcie stosunku pracy na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 3 KN.

Do ostatniej ze wskazanych w art. 26 ust. 1 KN przyczyn powodujących wygaśnięcie stosunku pracy odnosi się wyrok SN z dn. 30.01.2008 r. (sygn. akt I PK 195/07). Sędziowie uznali w nim, że świadome i niezgodne z prawem zatrudnienie kontraktowego nauczyciela języka obcego, który nie legitymuje się wymaganymi kwalifikacjami do zajmowania tego stanowiska, nie prowadzi do wygaśnięcia z mocy prawa stosunku pracy na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, ze zm.), ale umożliwia wypowiedzenie umowy o pracę zawartej wbrew zakazowi z art. 10 ust. 8 tej ustawy.

Upływ stanu nieczynnego i odmowa podjęcia zatrudnienia

Zgodnie z art. 20 ust. 5c zdanie drugie i trzecie KN z upływem sześciomiesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy wygasa. Wygaśnięcie stosunku pracy powoduje dla nauczyciela skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy w zakresie świadczeń przedemerytalnych. Skutek w postaci ustania stosunku pracy powoduje również odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela przebywającego w stanie nieczynnym (art. 20 ust. 7 KN). Stosunek pracy wygasa z dniem odmowy.

Nauczyciele spełniający warunki określone w art. 88 ust. 1 KN mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 KN (art. 88 ust. 1a KN).

Śmierć nauczyciela

Zgodnie z art. 91c ust. 1 KN w zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. Na tej podstawie do nauczycieli zastosowanie ma przepis art. 63¹ § 1 k.p., stanowiący, że z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa. Po śmierci pracownika prawa majątkowe ze stosunku pracy przechodzą, w równych częściach, na osoby wymienione w art. 63¹ § 2 k.p.