Podatnicy zaliczeni do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności z powodu uszkodzenia wzroku mają obowiązek na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej wskazywania imienia i nazwiska przewodnika, na opłacenie którego niewidomy podatnik poniósł koszty, które następnie odliczył w ramach tzw. ulgi rehabilitacyjnej, od dochodu przy rozliczaniu podatku dochodowego od osób fizycznych w kwocie nieprzekraczającej w roku podatkowym 2280 zł.

 

W sprawie zasad odliczenia od dochodu wydatków ponoszonych na opłacanie przewodnika została skierowana do ministra finansów interpelacja nr 20138, której autorzy zgłaszają, że osoby niewidome lub słabowidzące korzystają na co dzień z pomocy przewodników – potrzebne to jest podczas drogi do pracy, podczas robienia zakupów, podróży w nieznane dobrze miejsce itp. Bez pomocy osób trzecich niewidomi obywatele nie byliby w stanie często niezależnie funkcjonować. Jedni korzystają z pomocy tych samych osób, inni zmieniają przewodników. Ci, którzy korzystają stale z pomocy tych samych osób, mogą im wypłacać wynagrodzenie. Jednakże w związku z różnorodnością i zmiennością potrzeb w codziennym życiu niewidomi korzystają ze wsparcia bardzo licznych osób, które zgadzają się służyć jako przewodnik przy dotarciu do konkretnego punktu lub przy wykonaniu konkretnej czynności. W tej sytuacji rewanżowanie się w formie pieniężnej za pomoc jest trudne, a w naszym społeczeństwie także ze względów kulturowych wręcz niemożliwe. Z drugiej strony brak rewanżu powoduje pewne opory psychologiczne przy potrzebie ponownego poproszenia o pomoc oraz mniejszą chęć przy poświęcaniu swojego czasu ze strony przewodników. W tych warunkach niewidomi najczęściej rewanżują się w formie rzeczowej. Taka forma okazania podziękowania jest ogólnie przyjęta i nawet mile widziana. Przewodnik ma poczucie, że jego usługa została doceniona i była potrzebna, osoba niewidoma czuje się w porządku, że zrewanżowała się za udzielone jej w konkretnej sytuacji wsparcie. Trudno w tej sytuacji obliczać koszt otrzymanych prezentów (kwiatów, biletu do kina) i doliczać taki koszt do swojego zeznania podatkowego.

W związku z powyższym powstają pytania, jakie ceny ma wziąć pod uwagę, przewodnik – ceny średnie czy może powinien sprawdzać rachunki poniesione przez niewidomego. Po drugie, obowiązek wskazania danych osobowych przewodnika nakłada na niewidomego podatnika konieczność gromadzenia tychże danych. Po trzecie, potencjalni przewodnicy obawiają się wezwania do urzędu skarbowego w celu składania wyjaśnień, wolą raczej zrezygnować ze świadczenia pomocy jako przewodnicy lub, co zdarza się niestety najczęściej, świadczą te usługi, otrzymują rewanż, ale stanowczo nie pozwalają ujawniać swoich danych urzędom skarbowym. Nie wiedzą bowiem, w jaki sposób doliczyć do zeznania podatkowego rzeczowy rewanż, obawiają się oskarżeń o zatajanie przychodów. Zmiana przepisów dokonana z dniem 1 stycznia 2011 r. doprowadziła więc do sytuacji, że niewidomi, nadal ponosząc wydatki na koszty związane z usługami przewodników, nie mogą jednocześnie skorzystać z ulgi podatkowej pozwalającej na odliczenie wydatków od dochodu i otrzymanie choć częściowego zwrotu.

W odpowiedzi na powyższą interpelację podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów Maciej Grabowski poinformował, że stosownie do postanowień art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r. poz. 361, z późn. zm.), zwanej dalej ustawą, odliczeniu od dochodu podlegają wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych, poniesione w roku podatkowym przez podatnika będącego osobą niepełnosprawną lub podatnika mającego na utrzymaniu osoby niepełnosprawne wymienione w art. 26 ust. 7e ustawy.

Katalog ww. wydatków określa art. 26 ust. 7a ustawy. Podkreślenia wymaga, iż wykaz ten ma bardzo szeroki zakres, a zdecydowana większość wydatków w nim ujętych nie jest ograniczona limitem. Maksymalne limity odliczeń ustawodawca określił wyłącznie w odniesieniu do wydatków, w stosunku do których nie jest wymagane posiadanie dokumentów stwierdzających ich wysokość (art. 26 ust. 7a pkt 7, 8 i 14 w zw. z art. 26 ust. 7c ustawy). Należą do nich wydatki poniesione na:

• opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa oraz osób z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczonych do I grupy inwalidztwa, w kwocie nieprzekraczającej w roku podatkowym 2280 zł,
• utrzymanie do końca 2010 r. przez osoby niewidome I lub II grupy inwalidztwa psa przewodnika, odpowiednio od 1 stycznia 2011 r. utrzymanie przez osoby niewidome i niedowidzące zaliczone do I lub II grupy inwalidztwa oraz osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu zaliczone do I grupy inwalidztwa psa asystującego, o którym mowa w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, w kwocie nieprzekraczającej w roku podatkowym 2280 zł,
• używanie samochodu osobowego stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16. roku życia, dla potrzeb związanych z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne, w wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 2280 zł.

Nadanie z dniem 1 stycznia 2011 r. nowego brzmienia ust. 7c w art. 26 ustawy nie zmieniło wieloletniej reguły, iż w przypadku ww. wydatków (czyli także wydatków związanych z opłaceniem przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa) nie jest wymagane posiadanie dokumentów stwierdzających ich wysokość. Należy jednak zauważyć, iż brak ustawowego wymogu dokumentowania wysokości tego rodzaju wydatków fakturą, rachunkiem lub innym dokumentem nie oznacza, iż z ulgi wymienionej w art. 26 ust. 7a pkt 7, 8 i 14 ustawy może skorzystać każda osoba niepełnosprawna zaliczona do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnik mający na utrzymaniu takie osoby.

Przepisy podatkowe nie przewidują bowiem możliwości, aby osobom niepełnosprawnym zaliczonym do I lub II grupy inwalidzkiej obniżyć dochód przed opodatkowaniem o kwoty ryczałtowo określone, bez względu na to, czy podatnik wydatki poniósł, czy też nie. Powyższe potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych (wyrok z dnia: 17 grudnia 2004 r., sygn. akt I SA/Łd 997/03 oraz I SA/Łd 1065/03, 16 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Ol 65/06, 17 grudnia 2008 r., sygn. akt I SA/Bk 246/08, 12 lutego 2009 r., sygn. akt I SA/Gl 901/08, 17 lutego 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 1912/08, 6 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/Gl 55/09, 15 grudnia 2009 r., sygn. akt I SA/Gl 528/09, oraz z 2 marca 2010 r., sygn. akt I SA/Wr 10/10).

Przykładowo w wyroku z dnia 2 marca 2010 r., sygn. akt I SA/Wr 10/10, sąd zważył, iż omawiana ulga „nie przysługuje z tytułu inwalidztwa określonego stopnia, ale z tytułu korzystania z usług przewodników – co oznacza, że ten fakt musi rzeczywiście mieć miejsce, a ponadto polega ona na odliczeniu od dochodu wydatków – co z kolei oznacza, że podatnik może odliczyć tylko te wydatki, które faktycznie poniósł, przy czym możliwość ich zrekompensowania w postaci ulgi została ograniczona do wskazanej w art. 26 ust. 7a pkt 7 kwoty 2280 zł”. Z kolei w wyroku z dnia 6 lipca 2009 r., sygn. akt I SA/GL 55/09, sąd stwierdził, iż co prawda zgodnie z art. 26 ust. 7c ustawy podatnik nie ma obowiązku udokumentowania wysokości wydatków limitowanych (np. na opłacenie przewodników), jednak organ ma prawo wezwać do złożenia wyjaśnień lub dokonania określonych czynności, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. „Tym samym podatnik powinien liczyć się z potrzebą wykazania uprawnienia do skorzystania z ulgi i w sposób wiarygodny uprawdopodobnić fakt poniesienia spornych wydatków. (…) Za takim rozumieniem przepisu art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przemawia zarówno wykładnia literalna (w przepisie jest mowa o »poniesieniu wydatków«), jak i celowościowa. Celem, który przyświecał ustawodawcy przy wprowadzeniu możliwości dokonywania odliczeń wydatków poniesionych na cele rehabilitacyjne według ogólnej zasady, było ułatwienie osobom niepełnosprawnym prowadzenia normalnego życia. Odliczenia mają spełniać rolę bodźca zachęcającego i ułatwiającego niepełnosprawnym rehabilitację i normalne życie. Wydatki takie muszą więc być poniesione faktycznie (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 października 2006 r., sygn. akt IIFSK 1373/05)”.

Stąd samo oświadczenie osoby niepełnosprawnej, z którego wynika jedynie, że okazjonalnie, w różnych sytuacjach życiowych korzystała z pomocy przygodnych osób, jest niewystarczające. Potwierdza to orzeczenie z dnia 16 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Ol 65/06, w którym sąd uznał, iż „taka pomoc nie może jednak być uznana za korzystanie z przewodnika w rozumieniu cytowanego wyżej przepisu ustawy podatkowej. Nawet jeśli tym osobom skarżąca odwzajemniała się zwyczajowym poczęstunkiem lub upominkiem, to nie ma podstaw do przyjęcia, że opłacała przewodników osoby niewidomej w rozumieniu art. 26 ust. 7a pkt 7” ustawy.

Z kolei brak zapłaty jest równoznaczny z brakiem prawa do zastosowania odliczenia z tytułu opłacenia przewodnika. Przy czym Ministerstwo Finansów nie kwestionuje faktu, iż zapłata może odbywać się w formie innej niż pieniężna. O wyborze tej formy, podobnie jak o wysokości wynagrodzenia, decydują strony, tj. wynagradzający oraz wynagradzany, a zatem jest ona znana każdej z tych osób. Ustalając wysokość wynagrodzenia, należy brać pod uwagę w szczególności ilość poświęconego czasu oraz stopień skomplikowania wykonywanej czynności.

W ww. wyroku z dnia 16 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Ol 65/06, sąd zauważył również, iż przepisy Konstytucji RP nakładają na wszystkie organy państwa obowiązek działania zgodnie z prawem, w tym obowiązek wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy.

W konsekwencji, jeżeli w toku prowadzonego postępowania organ podatkowy uzna, że przedłożone dowody są niewystarczające do wykazania prawa do ulgi lub budzą wątpliwości, organ podatkowy ma nie tylko prawo, ale wręcz ustawowy obowiązek poszerzenia postępowania wyjaśniającego o bardziej wnikliwe zbadanie okoliczności ponoszenia przez podatnika odliczonych wydatków. Natomiast podatnik musi uwiarygodnić swoje twierdzenie, że poniósł określone wydatki. „Istotne jest bowiem, że owa limitowana ulga powoduje obniżenie podstawy do obliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych, a więc podatnik winien wykazać, że ją poniósł. Nie jest ona świadczeniem należnym podatnikowi z mocy prawa” (wyrok z dnia 17 lutego 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 1912/08).

Niestety, mimo ugruntowanego poglądu sądów administracyjnych w przedmiocie zasad i warunków korzystania przez osoby niepełnosprawne z odliczeń wymienionych w art. 26 ust. 7a pkt 7, 8 i 14 ustawy (w tym na przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidzkiej) w opinii podatników (osób niepełnosprawnych) działania urzędów skarbowych polegające na żądaniu uwiarygodnienia przez podatnika poniesienia przedmiotowych wydatków, np. poprzez podanie danych pozwalających na identyfikację przewodników, były dotychczas postrzegane jako sprzeczne z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.

Z tych też względów ww. nowelizacją z dnia 25 listopada 2010 r. wprowadzono zmianę polegającą na nadaniu nowego brzmienia art. 26 ust. 7c ustawy. Od 1 stycznia 2011 r. przepis ten stanowi, że w przypadku wydatków, o których mowa w ust. 7a pkt 7, 8 i 14, nie jest wymagane posiadanie dokumentów stwierdzających ich wysokość. Jednakże na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej podatnik jest obowiązany przedstawić dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności:

• wskazać z imienia i nazwiska osoby, które opłacono w związku z pełnieniem przez nie funkcji przewodnika,
• okazać certyfikat potwierdzający status psa asystującego,
• okazać dokument potwierdzający zlecenie i odbycie niezbędnych zabiegów leczniczo-rehabilitacyjnych.

Przedmiotowa zmiana miała zatem charakter porządkowy i zgodny z ugruntowanym poglądem sądów administracyjnych oraz organów podatkowych. Jej celem było wyeliminowanie nieprawidłowości w korzystaniu z ulgi rehabilitacyjnej poprzez wyraźne wskazanie w przepisach prawa materialnego, iż brak ustawowego wymogu dokumentowania wysokości wydatków, które wolą ustawodawcy zostały ograniczone limitem kwotowym, nie oznacza, iż można pomniejszyć dochód do opodatkowania bez uprzedniego poniesienia przedmiotowych wydatków. Czym innym jest bowiem dokumentowanie wysokości poniesionego wydatku, czym innym udowodnienie faktu i okoliczności jego poniesienia. Dlatego też wprowadzono regulację, w myśl której na żądanie (wezwanie) organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej podatnik jest zobligowany przedstawić dowody, które potwierdzają poniesienie przez niego wydatków, w szczególności wskazać z imienia i nazwiska osoby, które opłacał w związku z pełnieniem przez nie funkcji przewodnika.

Jest to tym bardziej uzasadnione, że wynagrodzenie otrzymane przez osoby pełniące funkcję przewodnika jest dla tych osób przychodem podlegającym opodatkowaniu. W konsekwencji dochody z tego tytułu przewodnik powinien wykazać w zeznaniu podatkowym i od łącznej kwoty dochodów obliczyć podatek według skali podatkowej.

Odnosząc się natomiast do propozycji polegającej na zniesieniu wymogu wskazywania z imienia i nazwiska przewodnika, który za świadczoną pomoc uzyskał korzyść majątkową w innej formie niż pieniężna, oraz zastąpieniu wyrazu „opłacenie” wyrazami „korzystanie z pomocy”, przedstawiciel MF poinformował, iż jej przyjęcie zróżnicuje na gruncie przepisów ustawy sytuację prawnopodatkową osób, które odpłatnie wykonują funkcję przewodnika, a ponadto umożliwi dokonywanie odliczeń niezależnie od uprzedniego poniesienia wydatku. Wystarczające byłoby bowiem korzystanie z pomocy przewodnika, a nie zapłata za świadczone przez niego usługi. Stałoby to w sprzeczności z podstawowym warunkiem do skorzystania z ulgi rehabilitacyjnej, jakim jest poniesienie wydatku.

W swojej odpowiedzi Maciej Grabowski przytoczył fragment uzasadnienia Trybunału Konstytucyjnego do wyroku z dnia 19 lipca 2007 r., sygn. akt K 11/06, w którym „Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że z konstytucji nie wynika obowiązek przyjmowania przez ustawodawcę w dziedzinie ciężarów i świadczeń publicznych wyłącznie rozwiązań korzystnych dla podatników. Nie wynika też z niej obowiązek, by ustawodawca, rozstrzygając wątpliwości wynikające ze stosowania niejasnych przepisów, musiał działać zawsze na korzyść podatników. Ustawodawca waży bowiem potrzeby państwa i społeczeństwa oraz obowiązki nakładane na organy państwa konstytucją i ustawami i stosownie do skali owych potrzeb, zgodnie z wolą polityczną, zadbać musi o środki na ich sfinansowanie. W zasadzie każdy podatek jest w pewnym sensie niekorzystny dla podatnika, pomniejsza bowiem jego zyski, w zamian za rzeczywiste, zakładane albo deklarowane korzyści ze sprawnego funkcjonowania państwa i jego organów. Jeżeli jednak regulacje podatkowe nie godzą w konstytucyjne wymogi dotyczące przyzwoitej legislacji ani nie łamią innych postanowień ustawy zasadniczej, to z samego faktu niekorzystności regulacji dla jej adresatów nie sposób wysnuwać wniosku o niekonstytucyjności regulacji”, a co za tym idzie – dokonywać zmiany w obowiązujących przepisach.

Jak poinformował przedstawiciel resortu finansów ministerstwo nie planuje zmiany obecnie obowiązujących zasad korzystania z ulgi rehabilitacyjnej z tytułu opłacenia przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa.

źródło: sejm.gov.pl