W ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych zostały ustalone progi dochodowe będące podstawowym warunkiem uzyskania zasiłku rodzinnego. Określone w ustawie niskie kryterium dochodowe na osobę w rodzinie powoduje, że pomoc finansową w postaci świadczeń rodzinnych mają szansę otrzymać jedynie rodziny skrajnie ubogie.

Ponadto dane resortu pracy wskazują, że o 200 tys. zmalała liczba najmłodszych otrzymujących w 2013 r. zasiłki rodzinne. W 2013 r. 2,3 mln dzieci otrzymywało zasiłki rodzinne. Z danych ministerstwa wynika, że po wprowadzeniu od stycznia ub. r. kryterium dochodowego uprawniającego do tzw. becikowego prawo do niego straciło aż 100 tys. rodziców. Budżet zaoszczędził na tym ok. 100 mln zł.

Z danych statystycznych wynika, że utrzymywanie progu dochodowego na niezmienionej wysokości przez wiele lat, pomimo nieznacznego i zdecydowanie niewystarczającego podniesienia od 1 listopada 2012 r., powoduje drastyczny spadek zarówno liczby osób uprawnionych do świadczeń rodzinnych, jak i liczby wypłaconych zasiłków rodzinnych. Skutkiem tego liczba wypłaconych zasiłków systematycznie spada. Wydatki na świadczenia rodzinne wyniosły w ub. r. zaledwie 7,4 mld zł. To o 700 mln zł mniej niż w 2004 r. Warto podkreślić, że w tym czasie nasz PKB wzrósł niemal o połowę, co najlepiej obrazuje fakt, jak bardzo zmniejszyła się wartość pomocy budżetu dla rodzin.

Tendencja taka budzi duże zaniepokojenie, ponieważ nie jest ona wynikiem realnego wzrostu dochodów rodzin, a skutkiem braku odpowiedniej waloryzacji ustawowych progów dochodowych.

W związku z powyższym poseł Marek Łatas zwrócił się do MPiPS z interpelacją (nr 26480) w sprawie uprawnień polskich rodzin do otrzymywania zasiłków rodzinnych, w której prosi o odpowiedź na następujące pytania:

Czy zdaniem Pana Ministra polski rząd realizuje w pełnym zakresie przepis art. 71 ust. 1 Konstytucji RP, z którego wynika nakaz udzielania przez władze publiczne szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej? Czy ministerstwo zamierza podjąć jakiekolwiek kroki, aby umożliwić wszystkim potrzebującym otrzymywanie zasiłków rodzinnych?
Dlaczego pomimo tak drastycznie spadającej liczby urodzeń polski rząd oszczędza na najmłodszych? Czy Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej zauważa, że skutkiem tego młodzi Polacy wyjeżdżają i zakładają rodziny na emigracji, korzystając z pomocy państw Europy Zachodniej?
W jakim terminie kryterium dochodowe zostanie podniesione w taki sposób, aby odpowiadało rzeczywistej sytuacji w kraju?

Odpowiedzi na powyższe udzieliła Elżbieta Seredyn – podsekretarz stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, wyjaśniając, że zasiłki rodzinne są świadczeniami rodzinnymi w całości finansowanymi ze środków budżetu państwa. Z uwagi na ograniczone możliwości budżetowe prawo do otrzymania ww. zasiłku uzależnione jest od spełnienia warunku kryterium dochodowego. Są one kierowane do rodzin o relatywnie niskich dochodach, w których przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie netto (tj. po odliczeniu należnego podatku oraz składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne) nie przekracza kwoty 539 zł lub 623 zł, jeżeli członkiem rodziny jest dziecko niepełnosprawne. Od 1 listopada 2014 r., w ramach drugiego etapu procesu ustawowej weryfikacji kwot świadczeń rodzinnych i kryteriów dochodowych do nich uprawniających z 2012 r., kwoty te zostaną podwyższone i wynosić będą odpowiednio 574 zł i 664 zł na osobę w rodzinie.

Trzeba też zaznaczyć, że decyzja Rady Ministrów z 2012 r. dotycząca podwyższenia wysokości kryteriów dochodowych uprawiających do świadczeń rodzinnych była pierwszą od początku obowiązywania ustawy o świadczeniach rodzinnych (tj. od 1 maja 2004 r.). Kryteria te nie wzrosły na skutek ustawowej weryfikacji ani w 2006 r., ani w 2009 r.

Jednocześnie przedstawicielka resortu zabezpieczeia społecznego zauważyła, że zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych kwoty świadczeń rodzinnych oraz wysokości kryteriów dochodowych uprawniających do świadczeń rodzinnych podlegają weryfikacji co 3 lata. Zatem datą najbliższej weryfikacji ww. kwot świadczeń i kryteriów dochodowych będzie 1 listopada 2015 r., wówczas Rada Ministrów, uwzględniając sytuację budżetową, podejmie decyzję o zakresie weryfikacji.

Niezależnie od powyższego należy pamiętać, iż z inicjatywy ministra pracy i polityki społecznej wprowadzono w ostatnim czasie m.in. następujące rozwiązania mające na celu wsparcie rodzin z dziećmi na utrzymaniu:
— umożliwienie korzystania przez rodzica z rocznego płatnego urlopu w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad urodzonym dzieckiem, tzw. roczny urlop rodzicielski,
— rozszerzenie kręgu osób, za które budżet państwa opłaca składki na ubezpieczenia społeczne w związku ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 o osoby prowadzące działalność gospodarczą, rolników i osoby nieposiadające stażu ubezpieczeniowego,
— zwiększenie dostępu do żłobków i innych instytucjonalnych form opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 (klubów dziecięcych i dziennego opiekuna) poprzez ułatwianie rozwoju tych form (na koniec 2010 r. funkcjonowało 511 instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, zaś na koniec 2013 r. liczba ta wzrosła do 1511, a więc prawie 3-krotny wzrost, w efekcie wzrósł także odsetek dzieci w tym wieku objętych opieką w żłobkach i tym podobnych instytucjach z 2,6% w 2010 r. do 5,6% na koniec 2013 r.),
— wprowadzenie możliwości opłacania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych składek (emerytalnej, rentowej, wypadkowej i zdrowotnej) za nianie sprawujące opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej, od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę za dany rok (obecnie składki te opłacane są za ponad 9 tys. niań),
— dofinansowanie ze środków budżetu państwa kosztów tworzenia nowych i funkcjonowania istniejących miejsc opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 – realizacja resortowego programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „Maluch”; na dofinansowanie tworzenia i utrzymywania miejsc w instytucjach opieki nad dzieckiem w wieku do lat 3 w latach 2011–2013 przeznaczono z budżetu państwa 217,3 mln zł, zaś ze środków EFS w latach 2012–2013 251,9 mln zł,
— przygotowanie rządowego programu dla rodzin wielodzietnych, z uwzględnieniem instrumentu Karta Dużej Rodziny; oferowane w ramach karty wsparcie rodzin z trojgiem i więcej dzieci stworzy możliwość korzystania przez nie ze szczególnych uprawnień (zniżek) w instytucjach podległych właściwym ministrom (np. obiektach sportowo-rekreacyjnych) oraz w innych podmiotach (także niepublicznych), które przystąpią do niniejszego programu, realizacja programu rozpocznie się 16 czerwca 2014 r.,
— znowelizowanie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w której zawarto nowe rozwiązania na rzecz tworzenia miejsc pracy i powrotu do zatrudnienia osób bezrobotnych, w tym dla osób powracających na rynek pracy po przerwie związanej z wychowaniem dziecka, umożliwiające także godzenie obowiązków rodzinnych z zawodowymi, m.in.: grant na telepracę (grant dla pracodawcy na utworzenie stanowiska pracy w formie telepracy dla bezrobotnego rodzica lub bezrobotnego sprawującego opiekę nad osobą zależną powracającego na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dziecka) oraz świadczenie aktywizacyjne (świadczenie dla pracodawcy za zatrudnienie skierowanych przez urząd pracy bezrobotnych powracających na rynek pracy po przerwie związanej z wychowaniem dziecka).

Również w ramach rządu w ostatnim czasie wprowadzono rozwiązania z zakresu polityki rodzinnej, m.in. mające na celu:
— obniżenie opłat rodziców za pobyt dzieci w przedszkolu (od września 2013 r. każda kolejna godzina ponad określony przez gminę czas bezpłatnego pobytu dziecka w przedszkolu nie może kosztować więcej niż 1 zł),
— wsparcie państwa w nabyciu pierwszego mieszkania (od stycznia 2014 r. funkcjonuje rządowy program „Mieszkanie dla młodych”, który przewiduje możliwość uzyskania dofinansowania wkładu własnego przy nabyciu pierwszego mieszkania, a w przypadku rodzin, w których pojawi się trzecie lub koleje dziecko, własne lub przysposobione dodatkowe wsparcie finansowe w formie spłaty części kredytu).

Ponadto bieżący rok był pierwszym, w którym rodziny wielodzietne przy rozliczaniu się z podatku dochodowego od osób fizycznych miały możliwość skorzystania z wyższej niż dotychczas kwoty ulgi podatkowej na trzecie i każde dziecko.

źródło: sejm.gov.pl, oprac: G. Rompel