Do MPiPS została skierowana interpelacja, w której poproszono resort pracy o przedstawienie oficjalnego stanowiska w sprawie wykonania przez ZUS orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. Zdaniem osób, którym zostało najpierw zawieszone prawo do świadczenia emerytalnego, a następnie przywrócone wyrokiem TK, Zakład Ubezpieczeń Społecznych utrudnia odzyskanie świadczenia emerytalnego i tworzy biurokratyczne przeszkody w celu odmowy wykonania orzeczenia Trybunału.

 

Przypomnijmy, że Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu wniosku grupy senatorów dotyczącego uzyskania prawa do emerytury bez rozwiązania stosunku pracy orzekł, iż zawieszenie prawa do emerytury z powodu kontynuowania zatrudnienia osobom, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r., narusza zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa (sygn. akt K 2/12).

Odpowiedzi na interpelację nr 16535 w sprawie zasad postępowania ZUS w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. udzielił Marek Bucior podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. stwierdził: „Art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wyrok ten został ogłoszony w Dzienniku Ustaw RP z dnia 22 listopada 2012 r. pod poz. 1285 i z tym dniem utracił moc prawną art. 103a ustawy emerytalnej w stosunku do osób, które prawo do emerytury nabyły przed 1 stycznia 2011 r., a następnie, wobec kontynuowania stosunku pracy zawartego przed dniem przejścia na emeryturę, prawo to zostało zawieszone z dniem 1 października 2011 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wznowił wypłatę emerytur zgodnie z treścią sentencji wyroku od dnia 22 listopada 2012 r.

Spełniając oczekiwania tych emerytów, którzy odwołali się od decyzji w sprawie zawieszenia prawa do emerytury od dnia 1 października 2011 r. i dla których zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego organem właściwym do załatwienia skargi o wznowienie postępowania w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego jest sąd, który wydał prawomocny wyrok – w takich przypadkach zakład podjął wypłatę emerytur w trybie art. 135 ust. 1 ustawy emerytalnej. Wznowienia wypłaty emerytur dokonano również w sprawach, w których nadal toczy się postępowanie odwoławcze od wskazanych decyzji.

Z powyższych informacji, przekazanych przez prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, wynika, że zakład zrealizował wyrok Trybunału Konstytucyjnego na bieżąco, a osobom, które zgłosiły wnioski w sprawie wznowienia wypłaty emerytury zawieszonej od 1 października 2011 r., świadczenia te są wypłacane na bieżąco.

Należy natomiast wskazać, że zarówno na tle orzecznictwa sądów, jak również poglądów prezentowanych przez doktrynę powstała istotna wątpliwość co do tego, czy wypłatę emerytur należy wznowić wraz z wyrównaniem od 1 października 2011 r.

Przykładowo w wystąpieniu „Skutki prawne orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego” wygłoszonym 6 stycznia 2003 r. w Komitecie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk prof. Marek Safjan, prezes Trybunału Konstytucyjnego, wskazał m.in., że: „…zdaje się być pewne, że utrata mocy obowiązującej przepisu uznanego za niezgodny z konstytucją następuje dopiero z chwilą wejścia w życie orzeczenia TK, a nie wcześniej – orzeczenie ma więc charakter prawotwórczy, aczkolwiek jest to akt negatywny” (www.trybunal.gov.pl/Wiadom/Prezes/002.htm). Wystąpienie to, aczkolwiek wygłoszone przed nowelizacją ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz K.p.a. i K.p.c. w zakresie wznowienia postępowania w związku z wyrokiem TK, zawiera również inne tezy, które wskazują na brak podstaw do wypłaty wyrównania emerytur zawieszonych od 1 października 2011 r.

W komentarzu do art. 401.1 K.p.c. (Kodeks postępowania cywilnego, tom I, pod red. K. Piaseckiego, wydanie 4., Wydawnictwo C.H. Beck) dr G. Bienek (sędzia Sądu Najwyższego) wskazał, iż: „jeżeli Trybunał Konstytucyjny inaczej nie postanowił, to orzeczenie wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i z tym dniem następuje utrata mocy obowiązującej danego aktu prawnego i ten skutek działa na przyszłość (ex nunc)”.

W komentarzu tym wskazano także, iż: „…można dostrzec [w doktrynie] znaczący nurt przypisujący orzeczeniom trybunału działanie wyłącznie prospektywne (ex nunc) albo nurt dopuszczający działanie wsteczne jako wyjątek od zasady…”. I dalej: „…w sytuacji, gdy trybunał inaczej nie postanowi, jego orzeczenie stwierdzające niekonstytucyjność przepisu wywołuje skutki ex nunc”.

Stanowisko takie podzielił również prezes Rządowego Centrum Legislacji w piśmie do ministra pracy i polityki społecznej z dnia 27 lutego 2013 r. W stanowisku tym, opierając się na orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, wskazano, że: „…wyrok Trybunału Konstytucyjnego co do zasady działa na przyszłość. Użyty w art. 190 ust. 3 konstytucji termin »utrata mocy obowiązującej« nie może być uważany ani za w pełni tożsamy z uchyleniem określonego przepisu z mocą ex nunc, ani ze stwierdzeniem jego nieważności z mocą ex tunc. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niezgodność określonego przepisu (przepisów) z konstytucją wywiera skutki prawne od dnia ogłoszenia w sposób określony w art. 190 ust. 2 konstytucji, a więc na przyszłość. Oznacza to, że zasadniczo nie ma ono mocy wstecznej, czyli nie odnosi się do kwestii obowiązywania tego przepisu w okresie od dnia jego wejścia w życie do dnia ogłoszenia w Dzienniku Ustaw wyroku Trybunału Konstytucyjnego”.

Jak z powyższego wynika, prawidłowe i zgodne z obowiązującym stanem prawnym wynikającym z konstytucji oraz ustaw zwykłych, a także orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego jest stanowisko zakładu, zgodnie z którym podjęcie wypłaty emerytur przyznanych przed dniem 1 stycznia 2011 r. i zawieszonych od dnia 1 października 2011 r. zgodnie z art. 103a ustawy emerytalnej następuje wyłącznie na bieżąco, tj.:

od 22 listopada 2012 r., jeżeli skarga o wznowienie postępowania w myśl art. 145a K.p.a. została zgłoszona do 24 grudnia 2012 r., lub po tej dacie, gdy przywrócono termin na złożenie skargi;
od pierwszego dnia miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, gdy zgłoszenie to nastąpiło po 24 grudnia 2012 r. – w sytuacji braku podstaw do przywrócenia terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania.

W przypadku gdy decyzja organu rentowego była przedmiotem postępowania odwoławczego przed sądem powszechnym, które zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku, to zgodnie z art. 401.1, 405 i 407 K.p.c. osoba zainteresowana może żądać wznowienia postępowania administracyjnego, kierując stosowną skargę o wznowienie postępowania do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, albo do sądu wyższej instancji, jeżeli zaskarżono wyroki sądów różnych instancji, w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W takim przypadku organ rentowy nie jest właściwy do załatwienia sprawy.

Z uwagi jednak na wskazaną w przytoczonym wyżej stanowisku prezesa Rządowego Centrum Legislacji okoliczność, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnosi się do grupy społecznej, w stosunku do której zasadna jest szczególna ochrona ze strony państwa, podjęte zostały prace legislacyjne zmierzające do wydania aktu prawnego niwelującego negatywne skutki niekonstytucyjnej regulacji.

Z uwagi na blisko miesięczne opóźnienie ogłoszenia uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego, które miało decydujące znaczenie dla realizacji tego wyroku, przez okres ten pracownicy zakładu nie mieli możliwości udzielania wiążących wyjaśnień.

źródło: sejm.gov.pl