Zwolnienia od pracy oraz wynagrodzenie przysługujące za czas tych zwolnień

Pracodawca jest zobowiązany udzielić pracownikowi zwolnienia od pracy w ściśle określonych przepisami prawa przypadkach.

Zwolnienia udzielane na podstawie Kodeksu pracy

W przepisach k.p. ustawodawca określił sytuacje, w których pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia pomimo niewykonywania pracy (wynoszącego albo równowartość wynagrodzenia jak za „zwykły” czas świadczenia pracy, albo kwotę, której sposób ustalania szczegółowo określono w odpowiednich przepisach). Rodzaje płatnych zwolnień od wykonywania pracy przedstawiono poniżej w tabeli.

Rodzaje zwolnień od pracy	Warunki uzyskania zwolnienia	Podstawa prawna
Zwolnienie na poszukiwanie pracy w okresie wypowiedzenia	Przysługuje w okresie co najmniej dwutygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę. Wymiar takiego zwolnienia wynosi odpowiednio: 2 dni robocze – w przypadku wypowiedzenia dwutygodniowego i miesięcznego, 3 dni robocze – w przypadku 3-miesięcznego wypowiedzenia oraz w razie jego skrócenia na podstawie art. 361 k.p.	art. 37 k.p.
Niewykonywanie pracy w okresie niezawinionego przestoju	Przysługuje w razie niewykonywania pracy pomimo gotowości do jej wykonywania, chyba że pracownikowi na czas przestoju zostanie powierzona inna praca.	art. 81 § 1, 3, 4 k.p.
Niewykonywanie pracy w związku z zakazem przedłużania dobowej normy czasu pracy	Przysługuje za czas nieprzepracowany w związku z zakazem przedłużania 8-godzinnej dobowej normy: pracownikom zatrudnionym na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, pracownicom w ciąży, pracownikom opiekującym się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia, bez ich zgody.	art. 148 k.p.
Przerwy w pracy ustanowione w celu skrócenia podstawowych norm czasu pracy	Pracownikowi przysługują przerwy w pracy ustanowione w celu zmniejszenia obciążeń wynikających z pracy: w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, monotonnej lub w ustalonym z góry tempie.	art. 145 § 1 k.p.
Urlop wypoczynkowy	Pracownikowi przysługuje zwolnienie na czas urlopu wypoczynkowego.	art. 152 k.p. i nast.
Niewykonywanie pracy spowodowane niezdolnością do pracy wskutek choroby (w tym zakaźnej), wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w ciąży lub poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów	Przysługuje pracownikowi za czas niezdolności do pracy – trwającej łącznie do 33 dni w roku kalendarzowym, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia, trwającej łącznie do 14 dni w roku kalendarzowym – wskutek: choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, wypadku w drodze do pracy lub z pracy albo choroby przypadającej w czasie ciąży, poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz poddania się zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów. Po upływie odpowiednio 33-dniowego oraz 14-dniowego okresu niezdolności do pracy pracownikowi przysługuje zwolnienie od pracy, jeśli w związku z dalszą niezdolnością do pracy pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne.	art. 92 w zw. z art. 53 k.p.
Zwolnienia od pracy określone w przepisach bhp	Przysługują za czas nieprzepracowany w związku z: udziałem w konsultacjach w zakresie bhp, udziałem w posiedzeniach komisji bhp, okresowymi szkoleniami w zakresie bhp.	art. 23711a § 3, art. 23713 § 2, art. 2373 § 2, 21 i 3 k.p.
Zwolnienia przysługujące pracownicy w ciąży oraz przerwy na karmienie dziecka piersią	Zwolnienie od pracy przysługuje pracownicom ciężarnym lub karmiącym dziecko piersią: zatrudnionym przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia albo przy pozostałych pracach wzbronionych, których nie przeniesiono do innej pracy, na czas zleconych przez lekarza badań diagnostycznych przeprowadzanych w związku z ciążą, jeśli badania te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy. Pracownicy przysługuje także prawo do przerw w pracy udzielanych na karmienie dziecka piersią.	art. 179 § 1, art. 185 § 2, art. 187 k.p.
Zwolnienia dla osób wychowujących dziecko do lat 14	Zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni w ciągu roku kalendarzowego przysługuje pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do lat 14.	art. 188 k.p.
Zwolnienie od pracy w związku z przeprowadzeniem okresowych i kontrolnych badań lekarskich	Pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika w związku z przeprowadzanymi okresowymi i kontrolnymi badaniami lekarskimi.	art. 229 § 3 k.p.
Zwolnienie od pracy młodocianego na udział w zajęciach w związku z dokształcaniem się	Pracodawca ma obowiązek zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się.	art. 198 k.p.
Zwolnienie od pracy w związku z podnoszeniem przez pracownika kwalifikacji zawodowych	Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, czyli zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą, przysługuje zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.	art. 103¹ § 2 pkt 2 k.p.
Zwolnienie od pracy w związku z udziałem w pracach komisji pojednawczej	Członkowi komisji pojednawczej przysługuje zwolnienie od pracy na czas udziału w pracach tej komisji.	art. 257 k.p.

W przypadku gdy przepisy k.p. przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia – ustala się je wg zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia określone w wysokości przeciętnej uwzględnia się z miesiąca, w którym przypadło dane zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.

Zwolnienia od pracy udzielane na podstawie rozp. MPiPS z dn. 15.05.1996 r.

Kolejną grupę zwolnień od pracy stanowią zwolnienia udzielane na podstawie rozp. MPiPS z dn. 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. Nr 60, poz. 281, ze zm.). W rozp. tym określono okoliczności stanowiące podstawę do udzielania zwolnień od pracy pracownikom oraz uprawnienia płacowe pracownika do wynagrodzenia bądź rekompensaty pieniężnej za czas zwolnień od pracy.

Zwolnienia od pracy, za które pracownikowi przysługuje wynagrodzenie

Poniżej wskazano rodzaje zwolnień od pracy, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia ustalonego wg zasad obowiązujących przy obliczaniu wynagrodzenia urlopowego. Składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej uwzględnia się z miesiąca, w którym nastąpiło zwolnienie od pracy lub przypadał okres niewykonywania pracy.

Zwolnienie od pracy	Warunki uzyskania zwolnienia oraz wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy	Podstawa prawna
Zwolnienie pracownika na czas jego udziału w komisji pojednawczej	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego stroną lub świadkiem w postępowaniu pojednawczym.	§ 8 zdanie drugie cyt. rozp.
Zwolnienie na okres obowiązkowych badań i szczepień	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika na czas niezbędny do przeprowadzenia obowiązkowych badań lekarskich i szczepień ochronnych przewidzianych w ustawie z dn. 05.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. 234, poz. 1570, z późń. zm.).	§ 9 cyt. rozp.
Zwolnienie pracownika będącego ratownikiem GOPR	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego ratownikiem GOPR na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej oraz na czas wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu.	§ 11 ust. 1 pkt 2 cyt. rozp.
Zwolnienie pracownika – członka drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej MSPiR „Służba SAR”	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego członkiem drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa „Służba SAR” na czas niezbędny do uczestnictwa w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu oraz na czas udziału w szkoleniach organizowanych przez MSPiR.	§ 11 ust. 1 pkt 2b cyt. rozp.
Zwolnienie pracownika-krwiodawcy	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi oraz na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą być one wykonane w czasie wolnym od pracy.	§ 12 cyt. rozp.
Zwolnienia okolicznościowe	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika na czas obejmujący: 2 dni – w razie ślubu pracownika, urodzenia się jego dziecka, zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy, 1 dzień – w przypadku ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka oraz każdej innej osoby będącej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.	§ 15 cyt. rozp.

Zwolnienia od pracy, za które pracownikowi przysługuje rekompensata

Poniżej wskazano tytuły zwolnień od pracy, za czas których przysługuje pracownikowi rekompensata od organu, na żądanie którego nastąpiło zwolnienie pracownika. Obowiązkiem pracodawcy jest natomiast wydanie pracownikowi zaświadczenia określającego wysokość utraconego wynagrodzenia. Czynności te nie są jednak konieczne, jeżeli przepisy zakładowego prawa pracy gwarantują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas danego zwolnienia.

Zwolnienie od pracy	Warunki uzyskania zwolnienia oraz rekompensaty za czas niewykonywania pracy	Podstawa prawna
Zwolnienie w celu stawiennictwa przed organem MON	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika wezwanego do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny w celu załatwienia sprawy będącej przedmiotem wezwania.	§ 5 cyt. rozp.
Zwolnienie na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji, organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika na czas niezbędny do stawienia się na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji, organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia.	§ 6 cyt. rozp.
Zwolnienie pracownika wezwanego w charakterze biegłego	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika wezwanego w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń, przy czym łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni w ciągu roku kalendarzowego.	§ 7 cyt. rozp.
Zwolnienie pracownika wezwanego przez NIK	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika wezwanego w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Najwyższą Izbę Kontroli lub powołanego do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty.	§ 10 cyt. rozp.
Zwolnienie członka OSP	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika będącego członkiem OSP na czas uczestnictwa w działaniach ratowniczych, wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu oraz – w wymiarze nieprzekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego – na szkolenie pożarnicze.	§ 11 ust. 1 pkt 1 cyt. rozp.
Zwolnienie pracownika na czas wykonywania świadczeń osobistych	Pracodawca ma obowiązek zwolnić od pracy pracownika, gdy z odrębnych przepisów wynika obowiązek wykonywania świadczeń osobistych przez pracownika (np. obowiązkowych szkoleń dla rezerwistów).	§ 11 ust. 1 pkt 3 cyt. rozp.

Kiedy wynagrodzenie i rekompensata nie przysługują

Zwolnienie od pracy, jednak bez prawa do wynagrodzenia i rekompensaty pieniężnej, przysługuje pracownikowi także w przypadku:

przeprowadzenia przez pracownika zajęć dydaktycznych w szkole zawodowej, szkole wyższej, placówce naukowej, instytucie badawczym oraz szkolenia na kursie zawodowym; łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 godzin w tygodniu lub 24 godzin w miesiącu (§ 13 cyt. rozp.),
uczestniczenia w posiedzeniach rady nadzorczej działającej u pracodawcy; dotyczy pracownika będącego członkiem tej rady (§ 14 cyt. rozp.),
pełnienia funkcji członka doraźnego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, na czas wyznaczenia przez przewodniczącego Komisji do udziału w postępowaniu (§ 11 ust. 1 pkt 2a cyt. rozp.).

Zwolnienia od pracy udzielane na podstawie odrębnych przepisów

Odrębną kategorią zwolnień od pracy są zwolnienia z tytułu udziału w komisjach wyborczych, w pracach organów gminy oraz w związku z pełnieniem przez pracownika różnego rodzaju funkcji publicznych i społecznych. Zwolnienia te przysługują na podstawie odrębnych przepisów m.in. pracownikom pełniącym funkcje z wyboru w zarządzie zakładowej organizacji związkowej, członkom rad pracowniczych, społecznym inspektorom pracy, osobom sprawującym mandat posła lub senatora, osobom sprawującym mandat radnego, osobom pełniącym funkcję ławnika. Kwestie wynagradzania osób pełniących funkcje publiczne lub społeczne regulują odrębne przepisy.