„Mój obecny pracownik jest obcokrajowcem i ma Kartę Polaka, ożenił się z Polką, z którą ma dziecko i wykonuje pracę dla mnie trzy dni w tygodniu. Chciałby jednak założyć jednoosobową działalność gospodarczą. Nadal pracowałby dla mnie w te trzy dni a w pozostałe chciałby poprowadzić własną działalność. Zanim jego firma się rozwinie (co może zająć jakiś czas) wystawiałby tylko jedną fakturę, tę za pracę u mnie. Czy rodzi to jakiś problem natury prawnej czy podatkowej? Czy jeszcze muszą być spełnione tu jakieś warunki?”

Świadczenie usług w ramach tzw. samozatrudnienia może okazać się korzystne pod względem finansowym dla obu stron umowy. Przy zawieraniu takiej umowy należy jednak zwrócić uwagę na kilka kwestii, by nie narazić się na zarzut obejścia prawa w związku z wykonywaniem usług przez samozatrudnionych w rzeczywistości na warunkach stosunku pracy.

Podstawowe cechy stosunku pracy określa …

(…) art. 22 § 1 ustawy Kodeks pracy. W ślad za brzmieniem przywołanego artykułu przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Powyższa regulacja oznacza, iż decydujące znaczenie dla ustalenia stosunku pracy ma rzeczywiste spełnienie przesłanek z art. 22 § 1 K.p.

Samozatrudnienie oznacza z kolei wykonywanie działalności przez daną osobą na własny rachunek i ryzyko, na podstawie umowy o współpracy. Równocześnie w myśl art. 5b § 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (u-PIT) – urząd może uznać działalność gospodarczą za stosunek pracy, jeśli są spełnione łącznie trzy warunki:

• odpowiedzialność wobec osób trzecich ponosi zlecający usługę,
• usługi są wykonywane pod kierownictwem i w miejscu oraz czasie wyznaczonym przez zlecającego,
• wykonujący czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego.

W związku z powyższym w celu uniknięcia ryzyka uznania samozatrudnienia za stosunek pracy istotne jest, by w zawieranej umowie o współpracy unikać postanowień typowych dla umowy o pracę, takich jak:

• określenia godzin pracy;
• obowiązku wykonywania poleceń drugiej strony kontraktu;
• podległości samozatrudnionego względem drugiej strony;
• płatnych dni wolnych;
• wynagrodzenia za czas niezdolności do świadczenia pracy;
• zwalniających świadczącego usługę z odpowiedzialności wobec osób trzecich.

Podkreślić należy, iż ryzyko zarzutu uznania istnienia stosunku pracy jest wyższe zwłaszcza w przypadku zmiany dotychczasowego zatrudnienia w ramach umowy o pracę na umowę o świadczenie usług. Jeśli zarzut okaże się prawdziwy pracodawca będzie musiał uregulować należności podatkowe i składkowe wraz z odsetkami, które odprowadzałby regularnie, gdyby konkretna umowa była umową o pracę od samego początku. Podobnie zaznaczyć trzeba, iż stopień ryzyka zależy od rodzaju branży, której dotyczą świadczone usługi – przykładowo w branży budowlanej takie ryzyko winno być niższe.

Kamil Wywiał – aplikant radcowski

Podstawa prawna:

1. Ustawa z dn. 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – Dz.U. z 2020 r. poz. 1426 z późn. zm.
2. Ustawa z dn. 26.06.1974 r. Kodeks pracy – tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1320.