Uprawnienia PIP w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy

Jak wynika z treści art. 33 ust. 1 ustawy z dn. 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251), zwanej dalej „ustawą o PIP”, w rezultacie ustaleń dokonanych w toku kontroli właściwy inspektor pracy:

  • wydaje decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–4, 6 i 7 oraz art. 11a ustawy o PIP,
  • kieruje wystąpienia i wydaje polecenia, o których mowa w art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP,
  • wnosi powództwa oraz wstępuje do postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, przy czym uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy w tych sprawach jest możliwe za zgodą osoby zainteresowanej,
  • podejmuje inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.

Decyzje oraz wystąpienia dotyczące terenowych jednostek organizacyjnych podmiotu kontrolowanego, inspektor pracy kieruje do tego podmiotu, bez względu na swoją właściwość terytorialną. Jeżeli usunięcie stwierdzonych nieprawidłowości nie wymaga decyzji pracodawcy, a także gdy nie można inaczej uniknąć niebezpieczeństwa zagrażającego życiu lub zdrowiu pracowników decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–7 i art. 11a ustawy o PIP (patrz poniżej), wydaje się osobie kierującej tą jednostką.

Stosownie do brzmienia art. 11 ustawy o PIP – w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy PIP są uprawnione odpowiednio do:

1)  nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

2)  nakazania: wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

3)  nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

4)  zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

5)  nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju,

6)  nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku,

6a)       nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych
i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach,

7)  nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę,
a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu,

8)  skierowania wystąpienia lub wydania polecenia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1–7, w sprawie ich usunięcia, a także wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych.

Właściwe organy PIP są uprawnione do nakazania pracodawcy umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dn. 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 664), wykreślenia go z ewidencji oraz do sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji (art. 11a ustawy o PIP).

Ponadto, właściwe organy PIP są uprawnione do skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w sprawie wypłacenia wynagrodzenia w wysokości wynikającej z wysokości minimalnej stawki godzinowej, zgodnie z przepisami ustawy z dn. 10.10.2002 r. ([Dz.U. z 2020 r. poz. 2207) o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (art. 11b ustawy o PIP).

W postępowaniu przed organami PIP w sprawach nieuregulowanych w ustawie o PIP bądź w przepisach wydanych na jej podstawie albo w unormowaniach szczególnych stosuje się przepisy ustawy z dnia 14.06.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735)..

Decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–7 i art. 11a ustawy o PIP, wydawane są w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy. Decyzje, o których mowa w art. 11 pkt 1–4 ustawy o PIP, mogą być wydawane w formie ustnej. Polecenia (art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP) wydawane są w formie ustnej. Decyzja wydana w formie pisemnej lub stanowiąca wpis do dziennika budowy powinna zawierać: oznaczenie organu PIP, datę wydania, oznaczenie strony lub stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, termin usunięcia stwierdzonych uchybień oraz pouczenie o przysługujących środkach odwoławczych.

W przypadku wydania decyzji w formie wpisu do dziennika budowy, kopia lub odpis tej decyzji stanowi załącznik do protokołu kontroli.

Decyzje w sprawach określonych w art. 11 pkt 1–4 ustawy o PIP oraz polecenia w sprawach wskazanych w art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP, wydane w formie ustnej, mają na celu usunięcie ujawnionych w toku kontroli uchybień, jeżeli mogą być one usunięte podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.

Od decyzji inspektora pracy wydanej na piśmie lub stanowiącej wpis do dziennika budowy, podmiotowi kontrolowanemu przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Odwołanie wnosi się w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji.

W razie wniesienia odwołania od decyzji wydanych w przypadkach, o których mowa w art. 11 pkt 2–4 ustawy o PIP, okręgowy inspektor pracy może wstrzymać jej wykonanie do czasu rozpatrzenia odwołania, jeżeli podjęte przez podmiot kontrolowany przedsięwzięcia wyłączają bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Podmiot kontrolowany, do którego została skierowana decyzja wymieniona w art. 11 pkt 1–7 oraz art. 11a ustawy o PIP, ma obowiązek informowania odpowiedniego organu PIP o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji. Powyższy przepis stosuje się odpowiednio de decyzji i poleceń wydawanych w formie ustnej, których celem jest usunięcie ujawnionych w toku kontroli uchybień, jeżeli jest to możliwe podczas trwania kontroli lub niezwłocznie po jej zakończeniu.

Podmiot kontrolowany lub organ sprawujący nad nim nadzór, do którego skierowano wystąpienie, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym niż 30 dni, zawiadomić odpowiedni organ PIP o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych.

W przypadku skierowania wystąpienia, o którym mowa w art. 11 pkt 8 i art. 11b ustawy o PIP – wystąpienie to powinno zawierać wnioski pokontrolne i ich podstawę prawną.

Jeżeli w toku kontroli stwierdzono wykroczenia polegające na naruszeniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia w zakresie określonym w art. 10 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o PIP, inspektor pracy prowadzi postępowanie mandatowe lub występuje z wnioskiem do sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości.

Inspektor pracy niezwłocznie powiadamia o naruszeniu przepisów prawa właściwe organy, a w szczególności:

  • ZUS – o naruszeniu przepisów w zakresie ubezpieczeń społecznych,
  • naczelnika urzędu celno-skarbowego – o naruszeniu przepisów prawa podatkowego,
  • Policję lub Straż Graniczną – o naruszeniu przepisów o cudzoziemcach,
  • starostę – o stwierdzonych przypadkach naruszenia przez bezrobotnego lub przez podmiot kontrolowany przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Na wniosek starosty inspektor pracy powiadamia go o wynikach kontroli podmiotu kontrolowanego.

Okręgowy inspektor pracy niezwłocznie powiadamia:

  • marszałka województwa o:
    • stwierdzonych przypadkach naruszenia warunków prowadzenia agencji zatrudnienia określonych w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy,
    • wynikach kontroli podmiotu kontrolowanego – na wniosek marszałka województwa;
  • wojewodę – o stwierdzonych przypadkach naruszenia przepisów
    o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy związanych z zatrudnianiem cudzoziemców lub powierzaniem im innej pracy zarobkowej.

Zgodnie z art. 37a ustawy o PIP w uzasadnionych przypadkach, wobec pracodawcy rozpoczynającego działalność, a także jeżeli nie stwierdzono:

  • bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących pracę,
  • popełnienia wykroczenia z winy umyślnej

–   inspektor pracy może odstąpić od stosowania środków prawnych, o których mowa w art. 33 ustawy o PIP, czyli nie wydawać decyzji, nie kierować wystąpień i wydawać poleceń, nie wnosić powództw oraz wstępować do postępowań sądowych i podejmować innych działań, zamiast tego poprzestając na ustnym pouczeniu o sposobach zgodnego
z wymogami prawa zorganizowania pracy i odebraniu od podmiotu kontrolowanego oświadczenia o terminie usunięcia ujawnionych w toku kontroli uchybień.

Uprawnienia PIS w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych

Art. 27 ust. 1 ustawy z dn. 14.03.1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 1261), zwanej dalej „ustawą o PIS”, stanowi, iż w razie stwierdzenia naruszenia wymagań higienicznych i zdrowotnych, państwowy inspektor sanitarny nakazuje – w drodze decyzji – usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień.

Jeżeli naruszenie powyższych wymagań spowodowało bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia ludzi, państwowy inspektor sanitarny:

  • nakazuje unieruchomienie zakładu pracy lub jego części (stanowiska pracy, maszyny lub innego urządzenia),
  • zamknięcie obiektu użyteczności publicznej,
  • wyłączenie z eksploatacji środka transportu.

Decyzje w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

Ponadto państwowemu inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego, wprowadzeniu nowych technologii bądź zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie albo innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi – jeżeli w toku wykonywanych czynności stwierdzi, że z powodu nieuwzględnienia wymagań higienicznych i zdrowotnych określonych w obowiązujących przepisach mogłoby nastąpić zagrożenie życia lub zdrowia ludzi.

Zgłoszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze działania w sprawach,
o których wyżej mowa, do czasu wydania decyzji przez państwowego inspektora sanitarnego wyższego stopnia.

W sytuacji wskazanej w art. 27 ust. 1 ustawy o PIS oraz w przypadku zgłoszenia sprzeciwu, państwowi inspektorzy sanitarni są uprawnieni do zabezpieczenia pomieszczeń, środków transportu, maszyn i innych urządzeń, środków spożywczych, materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością, produktów kosmetycznych, detergentów, substancji chemicznych, ich mieszanin oraz wyrobów w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 25.02.2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U. z 2020 r. poz. 2289), a także innych wyrobów mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi. Do postępowania zabezpieczającego stosuje się przepisy ustawy z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1427, z późn. zm.), jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Uzyskane przez organy PIS w trakcie kontroli informacje, dokumenty i inne dane zawierające tajemnicę prawnie chronioną kontrolowanego nie mogą być przekazywane innym organom ani ujawniane, jeżeli nie jest to konieczne ze względu na ochronę życia lub zdrowia człowieka, z wyłączeniem żądania sądu lub prokuratora w związku
z toczącym się postępowaniem (art. 29a ustawy o PIS).

W razie stwierdzenia istotnych uchybień w działalności kontrolowanej jednostki, mogących mieć wpływ na stan zdrowia lub życia ludzi, państwowy inspektor sanitarny – niezależnie od omówionych środków prawnych, zawiadamia o stwierdzonych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jednostkę albo organ powołany do sprawowania nadzoru nad tą jednostką (art. 30 ust. 1 ustawy o PIS).

Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skierowano powyższe zawiadomienie, jest obowiązany w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia powiadomić o podjętych i wykonanych czynnościach państwowego inspektora sanitarnego.

W przypadku stwierdzenia uchybień, o których mowa w art. 30 ust. 1 ustawy o PIS, w stosunku do podmiotów wykonujących działalność leczniczą w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, państwowy inspektor sanitarny jest obowiązany zawiadomić o stwierdzonych uchybieniach właściwy organ rejestrowy.

 

Maciej Ofierski


wakacje-wypoczynek-zdjecia-15.jpg

Uprawnienia urlopowe określonych grup zawodowych (np. nauczyciele, nauczyciele akademiccy) zostały uregulowane – korzystniej niż w Kodeksie pracy – w odrębnych ustawach (tzw. pragmatykach służbowych).

Uprawnienia urlopowe nauczycieli

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 26.01.1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. 2019 r. poz. 2215, ze zm.) nauczycielowi zatrudnionemu (przez cały okres trwania zajęć w danym roku szkolnym) w szkole, w której organizacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. W czasie tych ferii nauczyciel może być zobowiązany przez dyrektora szkoły do przeprowadzania egzaminów, prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem roku szkolnego oraz opracowywania szkolnego zestawu programów i uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym w określonej formie, jednak czynności te nie mogą łącznie zająć nauczycielowi więcej niż 7 dni i muszą być tak rozplanowane, aby pozwalały zrealizować prawo do nieprzerwanego, co najmniej czterotygodniowego urlopu wypoczynkowego.



Hierarchia źródeł prawa pracy

Zasady i normy prawa pracy – analogicznie, jak reguły postępowania w przypadku innych dziedzin życia – podlegają hierarchizacji, tworząc określoną strukturę, w której występują relacje nadrzędności określonych aktów prawnych i klauzul generalnych nad innymi przepisami.



Kwestie dotyczące dokonywania potrąceń z wynagrodzenia za pracę, w tym zakres ochrony tego wynagrodzenia przed potrąceniami, uregulowano w przepisach art. 87–91 k.p.

Warto podkreślić, że w odniesieniu do wysokości kwot wolnych od potrąceń wprowadzono modyfikację polegającą na możliwości podwyższenia tych kwot w ramach działań osłonowych związanych z przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Kwestie dotyczące wspomnianego aspektu procedury potrąceń z wynagrodzenia za pracę zostały szerzej omówione w dalszej części tego punktu.

Odliczenia z wynagrodzenia za pracę

Stosownie do treści art. 87 § 1 k.p. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2019 r., z wynagrodzenia za pracę odlicza się – w pierwszej kolejności:

  • składki na ubezpieczenia społeczne – czyli składkę emerytalną, rentową i chorobową,
  • zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, obejmujące także składki na ubezpieczenia zdrowotne,
  • wpłaty dokonywane do pracowniczego planu kapitałowego (PPK), w rozumieniu ustawy z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1342), jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania.

Ponadto odliczeniu z wynagrodzenia za pracę podlegają – w pełnej wysokości – kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 k.p.). Niniejsza regulacja dotyczy pracowników otrzymujących wynagrodzenie „z góry”, którzy po odebraniu wypłaty nie zgłaszają się do pracy. W takiej sytuacji stosuje się tryb określony w art. 87 § 7 k.p., co oznacza, że pracodawca może bez zgody pracownika odliczyć z wynagrodzenia kwotę za czas niewykonywania pracy.

Pracodawca może odliczyć z wynagrodzenia pracownika przysługującego w danym miesiącu kwoty wypłacone wyłącznie w poprzednim terminie płatności. Jeżeli warunku tego nie dochowano, pracodawca nie ma prawa dokonać odliczenia, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę.

Potrącenia z wynagrodzenia za pracę
Zakres oraz kolejność potrąceń

Po dokonaniu odliczeń, o których była mowa w dotychczasowej treści nin. punktu, można potrącić określone przepisami należności. Jak więc stanowi art. 87 § 1 k.p. z wynagrodzenia za pracę – po odliczeniu składek ubezpieczeniowych i podatkowych – potrąceniu podlegają:

  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych przeznaczone na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Oznacza to zatem, że podstawą do potrącenia w tym przypadku są m.in. prawomocne orzeczenia i ugody sądowe, akty egzekucyjne zaopatrzone w klauzulę wykonalności lub decyzje administracyjne o charakterze egzekucyjnym wydane na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji,
  • sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Sumy, o których mowa, potrąca się w trybie postępowania egzekucyjnego na podstawie wniosku komornika po przedstawieniu tytułu wykonawczego,
  • zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi w celu realizacji określonych zadań wynikających ze stosunku pracy,
  • kary pieniężne z tytułu odpowiedzialności porządkowej pracowników określone w art. 108 k.p.

Potrąceń z wynagrodzenia dokonuje się wyłącznie w powyższej kolejności. Zakres przedmiotowy nie podlega wykładni rozszerzającej, w związku z czym wymienione rodzaje potrąceń stanowią zamknięty katalog należności, o jakie wynagrodzenie może być pomniejszone, bez zgody pracownika.

Potrącenia z wynagrodzenia w trybie uproszczonym

Przepisy art. 88 k.p. określają zasady oraz tryb dokonywania potrą-ceń z wynagrodzenia za pracę należności na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, z pominięciem stosowania sądowego lub administracyjnego postępowania egzekucyjnego (bezegzekucyjna, uproszczona procedura).

Regulacje zawarte w art. 88 § 1 k.p. nakładają na pracodawcę obowiązek dokonania potrąceń z wynagrodzenia za pracę – w ramach wspomnianego trybu uproszczonego – w celu zaspokojenia świadczeń alimentacyjnych.

Pracodawca – przy zachowaniu zasad określonych w art. 87 k.p. (zakres, kolejność oraz wysokość potrąceń) – dokonuje potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych również bez postępowania egzekucyjnego (art. 88 § 1 k.p. zd. wstępne).

Warunkiem dokonania potrąceń, o których mowa, jest wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego (art. 88 § 2 k.p.).

Nie uległy natomiast zmianie okoliczności, w których uproszczony (bezegzekucyjny) tryb potrąceń nie podlega zastosowaniu – dotyczy to przypadków, gdy:

  • świadczenia alimentacyjne mają być potrącane na rzecz kilku wie-rzycieli, a łączna suma, która może być potrącona, nie wystarcza na pełne pokrycie wszystkich należności alimentacyjnych,
  • wynagrodzenie za pracę zostało zajęte w trybie egzekucji sądowej lub administracyjnej.
Szczegółowe zasady dokonywania potrąceń

Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 87 § 3 k.p., potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:

  • w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia,
  • w przypadku egzekucji innych należności lub potrącania zaliczek pieniężnych – do wysokości 1/2 wynagrodzenia.

Podobne ograniczenia przewidziano w przypadku zbiegu potrąceń
z różnych tytułów prawnych – w konsekwencji tego:

  • potrącenia obejmujące sumy egzekwowane na podstawie tytułów wykonawczych przeznaczone na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne oraz kwoty zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi – nie mogą łącznie przekraczać 1/2 wynagrodzenia,
  • potrącenia, o których wyżej mowa, łącznie z potrąceniami obejmującymi kwoty egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych – nie mogą w sumie przekraczać 3/5 wynagrodzenia.

Kary pieniężne podlegają potrąceniu w granicach określonych w art. 108 § 3 k.p., czyli kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia, a łącznie kary pieniężne nie mogą przewyższać 1/10 wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty po dokonaniu pozostałych potrąceń.

Należy zauważyć, że w przypadku potrącania sum na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych niektóre składniki płacowe podlegają egzekucji do pełnej wysokości – dotyczy to:

  • nagrody z zakładowego funduszu nagród,
  • dodatkowego wynagrodzenia rocznego – czyli świadczenia pieniężnego przysługującego na podstawie przepisów ustawy z dnia 12.12.1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników sfery budżetowej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1872),
  • należności przysługujących pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej.

Przy potrąceniach z wynagrodzenia dokonanych w miesiącu, w którym pracownikowi są wypłacane składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy dłuższe niż 1 miesiąc (np. różnego rodzaju dodatki przysługujące z tytułu spełnienia określonych warunków, premie należne w okresach półrocznych lub kwartalnych) – za podstawę przyjmuje się łączną kwotę wynagrodzenia uwzględniającą wspomniane składniki (art. 87 § 8 k.p.).

Zbieg potrąceń z odliczeniami

Jeżeli dochodzi do zbiegu odliczeń z wynagrodzenia i potrąceń, pierwszeństwo mają odliczenia z tytułu należności składkowych (ubezpieczeniowych i podatkowych), wpłat do PPK oraz odliczenia, o których mowa w art. 87 § 7 k.p. (czyli dotyczące kwot wypłaconych w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia).

Dopiero po dokonaniu powyższych odliczeń z wynagrodzenia potrąca się sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych, zaliczki pieniężne i kary pieniężne. Ostatnie miejsce w kolejności zajmują potrącenia wymagające pisemnej zgody pracownika (art. 91 k.p.).

Potrącenia z wynagrodzenia dokonywane za zgodą pracownika

Jak już była o tym mowa, po odliczeniu należności ubezpieczeniowych i podatkowych oraz wpłat na PPK, a także kwot wypłaconych pracownikowi za czas nieobecności w pracy, za który wynagrodzenie nie przysługiwało, jak również po potrąceniach określonych w art. 87 § 1 k.p. (czyli takich, które nie wymagają zgody pracownika) – można dokonać potrąceń, przy których niezbędna jest pisemna akceptacja pracownika.

Jak wynika z treści art. 91 § 1 k.p., należności inne niż wymienione w art. 87 § 1 i 7 k.p. (czyli świadczenia alimentacyjne i niealimentacyjne, zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi i kary pieniężne oraz kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności za czas, za który nie zachował on prawa do wynagrodzenia) mogą być po-trącane z wynagrodzenia pracownika tylko za jego zgodą wyrażoną na piśmie.

W przypadku potrąceń dokonywanych za pisemną zgodą pracownika wprowadzono ograniczenia gwarantujące pracownikowi określone kwoty – pozostawione do dyspozycji po potrąceniach. Kryterium ustalenia tych limitów jest minimalne wynagrodzenie za pracę obowiązujące w danym roku kalendarzowym (art. 91 § 2 k.p.).

Aktualne kwoty graniczne, obowiązujące w 2021 r., dotyczące potrąceń, o których mowa w art. 91 § 1 k.p., podano poniżej w tabeli.

Kwoty te obliczono z uwzględnieniem podstawowych kosztów uzyskania przychodu, dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy. Nieuwzględniono także wpłat na PPK (wyliczenia dotyczą zatem pracowników, którzy zrezygnowali z PPK).

Ponadto wspomniane limity zróżnicowano w zależności od tego, czy pracownik złożył formularz PIT-2, czy też nie (w tym przypadku chodzi o kwotę zmniejszającą podatek).

Należy jednocześnie podkreślić, że obliczenia nie odnoszą się do pracowników do 26 roku życia, czyli tych, którzy zostali objęci tzw. „zerowym PIT-em”. W odniesieniu do wskazanych osób kwoty wolne od potrąceń będą oczywiście odpowiednio wyższe.

 

Wyszczególnienie
Lp. Rodzaj należności
podlegającej potrąceniu
Kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń
1 Należności
na rzecz pracodawcy
Minimalne wynagrodzenie za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. W 2021 r. kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń wynosi 2017,67 zł lub 2061,67 zł (w przypadku złożenia PIT-2)
2 Należności inne
niż określone w Lp. 1
80% kwoty określonej w Lp. 1. W 2021 r. kwota wynagro-dzenia wolna od potrąceń wynosi 1614,14 zł lub 1649,34 zł (w przypadku złożenia PIT-2)
Kwoty wynagrodzenia wolne od potrąceń dokonywanych bez zgody pracownika

Przepisy k.p. zawierają regulacje pełniące funkcję ochronną w odnie-sieniu do wynagrodzenia w przypadku potrąceń dokonywanych bez zgody pracownika. Niezależnie od limitów wprowadzonych z mocy art. 87 § 3 i 4 k.p., w art. 871 k.p. określono kwoty wolne od potrąceń obligatoryjnych.

Poniżej w tabeli wymieniono te kwoty w wysokościach obowiązujących w 2021 r. Obliczając wspomniane limity, przyjęto pod-stawowe koszty uzyskania przychodu. Różnice w wysokości podanych kwot wynikają z faktu złożenia bądź niezłożenia formularza PIT-2 (kwota zmniejszająca podatek).

Wyliczenia odnoszą się do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, którzy zrezygnowali z wnoszenia wpłat na PPK. Ponadto obliczenia dotyczą pracowników powyżej 26 roku życia, a zatem niekorzystających z tzw. „zerowego PIT-u” (dla osób do 26 roku życia kwoty wolne od potrąceń będą wyższe).

 

Wyszczególnienie
Lp. Rodzaj potrącanej należności Kwota wynagrodzenia wolna od potrąceń
1 Suma egzekwowana
na mocy tytułów wykonaw-czych na pokrycie należno-ści innych niż świadczenia alimentacyjne
Minimalne wynagrodzenie za pracę przysługujące pracownikowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. W 2021 r. kwota wolna od potrąceń wynosi 2017,67 zł lub 2061,67 zł (w przypadku złoże-nia PIT-2)
2 Zaliczki pieniężne
udzielone pracownikowi
75% wynagrodzenia, o którym mowa w Lp. 1.
W 2021 r. kwota wolna od potrąceń wynosi 1513,25 zł lub 1546,25 zł (w przypadku złożenia PIT-2)
3 Kary pieniężne przewidzia-ne w art. 108 k.p. 90% wynagrodzenia, o którym mowa w Lp. 1.
W 2021 r. kwota wolna od potrąceń wynosi 1815,90 zł lub 1855,50 zł (w przypadku złożenia PIT-2)

 

Kwoty, które zamieszczono w powyższej tabeli należy – w stosunku do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu – proporcjonalnie zmniejszyć (art. 871 § 2 k.p.).

W odniesieniu do potrącania sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych nie przewidziano limitów kwot wynagrodzenia, do których można dokonać potrąceń. Oznacza to, że w przypadku świadczeń alimentacyjnych dopuszczalne jest potrącenie do 3/5 wynagrodzenia, niezależnie od tego, jaka kwota pozostała po tej czynności.

Szczególne rozwiązania dotyczące kwot wolnych od potrąceń przewidziane w przepisach określających działania osłonowe w związku ze stanem epidemii

Niezależnie od omówionych uprzednio regulacji kodeksowych, ustawodawca przewidział szczególne rozwiązania prawne w odniesieniu do wysokości kwot wolnych od potrąceń z wynagrodzenia za pracę, ustanowione w związku ze stanem epidemii wywołanym zachorowaniami spowodowanymi wirusem SARS-CoV-2. Wspomnianymi przepisami o wyjątkowym charakterze są zapisy zawarte w ustawie z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875, z późn. zm.). Powołana ustawa zakłada podwyższenie kwot określonych w art. 871 § 1 k.p., czyli kwot minimalnego wynagrodzenia za pracę, 75% oraz 90% tego wynagrodzenia, jeżeli zaistniały okoliczności wskazane w tej ustawie.

Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 14 maja 2020 r., jeżeli z powodu podjętych na terytorium RP działań służących zapobieganiu zarażeniem wirusem SARS-CoV-2 pracownikowi zostało obniżone wynagrodzenie lub członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu, kwoty określone w art. 871 § 1 k.p. ulegają zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, którego pracownik ten ma na utrzymaniu.

W art. 52 ust. 2 cyt. ustawy zdefiniowano pojęcie „członek rodziny”, które zostało użyte w przytoczonym wyżej przepisie. Oznacza to, że przez członka rodziny rozumie się odpowiednio małżonka albo rodzica wspólnego dziecka oraz dziecko w wieku do 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, o którym mowa w ustawie z dnia 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 111), albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 04.04.2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. z 2020 r. poz. 1297).

Z kolei w art. 52 ust. 3 ustawy z dnia 14 maja 2020 r. odniesiono się do wyrażenia „dziecko”, występującego w art. 52 ust. 2 cytowanego aktu prawnego.

Przez dziecko rozumie się zatem dziecko własne pracownika, dziecko współmałżonka, a także dziecko rodzica wspólnego dziecka. Do członków rodziny nie zalicza się natomiast dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, jak również dziecka posiadającego własne dziecko.

Odesłanie do k.p.c. i przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji

W art. 90 k.p. zawarto odesłanie do odrębnych regulacji w sprawach dotyczących potrąceń z wynagrodzenia, które nie zostały uregulowane w art. 87–88 k.p. W takich przypadkach stosuje się odpowiednio przepisy:

Odpowiedzialność wykroczeniowa przewidziana w przypadku dokonywania bezpodstawnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę

 

Dokonywanie bezpodstawnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowniczym i jest objęte odpowiedzialnością kodeksową.

Stosownie do obecnie obowiązującego brzmienia art. 282 § 1 pkt 1 k.p. kto, wbrew obowiązkowi dokonuje bezpodstawnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę – podlega karze grzywny. Grzywna może być wymierzona w kwocie nie niższej niż 1000 zł i nie wyższej niż 30 000 zł.

Odpowiedzialność wykroczeniowa, o której mowa w art. 282 § 1 pkt 1 k.p., ciąży na pracodawcy lub osobie działającej w jego imieniu.

Maciej Ofierski



Postępowanie w zakresie ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uregulowano w przepisach rozdziału 4 ustawy z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1205), zwanej dalej „ustawą wypadkową”.
Niezbędnym dopełnieniem wymienionych unormowań rozdziału 4 ustawy wypadkowej są przepisy wykonawcze zawarte w rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. z 2019 r. poz. 757).

W roku składkowym 2021/2022 w odniesieniu do podmiotów działających w niektórych gałęziach gospodarki, zmieniają się stopy procentowe składki wypadkowej oraz kategorie ryzyka ustalone dla danego rodzaju działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Korekty w tym zakresie zostały wprowadzone na podstawie rozp. MRiPS z dnia 16.03.2021 r. (Dz.U. poz. 489), które stanowi nowelizację do wymienionego powyżej aktu wykonawczego. Wspomniana modyfikacja polega na nadaniu nowego brzmienia załącznikowi nr 2 w rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r.; w dalszej części niniejszego tekstu powyższy załącznik został zamieszczony w pełnej, aktualnie obowiązującej wersji.
Najniższa stopa procentowa składki wynosi od 01.04.2021 r. 0,67%, zaś najwyższa stopa składki to 3,33% .

Zasady ustalania wysokości składki

Granice procentowe stóp składek na ubezpieczenie wypadkowe określają odpowiednie przepisy ustawy z dn. 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017 r. poz. 1778, z późn. zm.), zwanej dalej „u.s.u.s.”. Jak wynika z brzmienia art. 22 ust. 1 pkt 4 wymienionej ustawy – stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe.

Szczegółowe dyspozycje dotyczące ustalania składki wypadkowej zawarto w ustawie wypadkowej – stosownie do treści art. 28–31 wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe zależy od:

  • liczby osób zgłaszanych przez płatnika do ubezpieczenia wypadkowego,
  • rodzaju działalności prowadzonej przez płatnika.
Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na rok składkowy, czyli na okres od dnia 01.04. danego roku do dnia 31.03. następnego roku (art. 27 ustawy wypadkowej).

Składkę wypadkową płatnicy składek opłacają w jednakowej wysokości za wszystkich rozliczanych przez siebie ubezpieczonych zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego, bez względu na tytuł ubezpieczenia.

Warto przywołać art. 36 ust. 1 ustawy wypadkowej, zgodnie z którym inspektor pracy może wystąpić do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na siedzibę płatnika składek z wnioskiem o podwyższenie płatnikowi, u którego w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bhp, o 100% stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalanej na najbliższy rok składkowy. Decyzję w sprawie podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe wydaje ZUS.

Regulacje ustawy wypadkowej rozróżniają, w kontekście wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe, dwie kategorie płatników.

Pierwsza kategoria płatników składek obejmuje płatników:

  • podlegających wpisowi do rejestru REGON i zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 ubezpieczonych (art. 28 ust. 1 ustawy wypadkowej),
  • niepodlegających wpisowi do rejestru REGON (niezależnie od liczby osób zgłaszanych do ubezpieczenia wypadkowego),
  • podlegających wpisowi do rejestru REGON i zgłaszających co najmniej 10 ubezpieczonych, którzy jednak przed upływem terminu opłacania składek nie otrzymali z urzędu statystycznego zaświadczenia o wpisie do rejestru REGON zawierającego informację o rodzaju działalności PKD.

W odniesieniu do tej kategorii płatników ustawowo określono jednolitą wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe – wynosi ona 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla poszczególnych grup działalności (w okresie od dnia 01.04.2021 r. najwyższa stopa procentowa składki wypadkowej wynosi 3,33%). Oznacza to zatem, że począwszy od kwietnia 2021 r. wysokość składki wypadkowej ustalonej w stosunku do wymienionej kategorii płatników stanowi 1,67% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Druga kategoria płatników składek obejmuje płatników podlegających wpisowi do rejestru REGON, którzy zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych (art. 28 ust. 2 oraz art. 29 ustawy wypadkowej).

Dla ww. płatników stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe określa ZUS indywidualnie, zgodnie z procedurą opisaną w dalszej części nin. pkt.

Ustalanie wysokości składki następuje dla danego roku składkowego (rozpoczynającego się 01.04. każdego roku), na podstawie danych przekazywanych przez płatnika na formularzu ZUS IWA oraz odpowiednich współczynników określonych przepisami.

Ustalanie liczby ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu

Aby ustalić wysokość stopy składki na ubezpieczenie wypadkowe, którą ma obowiązek zastosować dany płatnik, w pierwszej kolejności należy określić liczbę ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu.

Zgodnie z art. 28 ust. 3 ustawy wypadkowej, liczbę ubezpieczonych ustala się jako iloraz sumy ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w poprzednim roku kalendarzowym zgłoszony w ZUS co najmniej 1 dzień.

Ustalając liczbę ubezpieczonych, przede wszystkim należy:

  • w liczbie miesięcy uwzględnić tylko te miesiące, w których płatnik co najmniej jeden dzień był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe, a więc zgodnie z przepisami u.s.u.s., w których co najmniej jeden ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu,
  • w poszczególnych miesiącach poprzedniego roku należy uwzględnić wszystkich ubezpieczonych, którzy w danym miesiącu podlegali ubezpieczeniu wypadkowemu choćby przez 1 dzień.

Liczbę ubezpieczonych zaokrągla się do jedności w górę, jeśli końcówka jest większa lub równa 0,5 lub w dół, jeśli końcówka jest mniejsza niż 0,5 (czyli 9,49 zaokrągla się do 9, natomiast 9,5 zaokrągla się do 10).

Należy podkreślić, że przy ustalaniu liczby ubezpieczonych nie uwzględnia się osób:

  • które podlegają ubezpieczeniom społecznym, ale nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu,
  • które przez cały miesiąc przebywały na urlopie bezpłatnym, wychowawczym, pobierały zasiłek macierzyński, zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, zostały powołane do odbywania zasadniczej służby wojskowej,
  • za które za dany miesiąc są rozliczane składki lub wykonywane świadczenia po ustaniu tytułu ubezpieczeń społecznych (tj. w miesiącu, za który za daną osobę składany był imienny raport miesięczny, a osoba ta nie podlegała ubezpieczeniu wypadkowemu ani przez jeden dzień).

Przykładowe obliczenie składki wypadkowej

Płatnik był zarejestrowany w ZUS w okresie od początku roku do marca. W marcu zawiesił prowadzenie działalności, którą następnie ponownie podjął w listopadzie. Do ubezpieczenia wypadkowego zgłaszał w miesiącach:

Miesiąc

I

II

III

Przerwa IV-X

XI

XII

Liczba ubezpieczonych

8

8

10

10

11

Przy ustalaniu liczby miesięcy nie bierze się pod uwagę okresu od 1 kwietnia do 31 października, w którym płatnik nie był zarejestrowany w ZUS (nie był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe). Płatnik opłacał składki za ubezpieczonych na ubezpieczenie wypadkowe przez 5 miesięcy w ciągu całego roku.

Łączna suma osób ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosła w całym roku – 47.

47 : 5 = 9,4

Po zaokrągleniu do jedności – 9.

Oznacza to, iż płatnik ma obowiązek opłacać składkę w wysokości 50% najwyższej stopy procentowej, czyli od 01.04.2012 r. 1,93% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Jeżeli płatnik np. w grudniu zdecydowałby się zatrudnić 1 osobę więcej, tryb obliczania byłby następujący:

Miesiąc

I

II

III

Przerwa IV-X

XI

XII

Liczba ubezpieczonych

8

8

10

10

12

Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosłaby w całym roku – 48.

48 : 5 = 9,6

Po zaokrągleniu do jedności – 10.

W przypadku gdy płatnik ten podlega wpisowi do rejestru REGON, składka na ubezpieczenie wypadkowe od pracowników byłaby ustalona dla niego indywidualnie przez ZUS, w zależności od rodzaju działalności prowadzonej przez tego płatnika.

W razie gdy płatnik składek jest zgłaszany w ZUS w okresie od dn. 01.01. danego roku do dn. 31.03. następnego roku, liczbę ubezpieczonych ustala się na podstawie liczby ubezpieczonych podlegających zgłoszeniu do ubezpieczenia wypadkowego w miesiącu kalendarzowym, od którego płatnik został zgłoszony w ZUS (art. 28 ust. 4 ustawy wypadkowej).

Powyższa zasada ma zastosowanie do płatników, którzy:

  • są po raz pierwszy zgłaszani do ZUS (przy ustalaniu liczby ubezpieczonych pod uwagę bierze się ten miesiąc, w którym podlega ubezpieczeniu wypadkowemu pierwszy ubezpieczony),
  • w poprzednim roku kalendarzowym nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe,
  • byli skreśleni z REGON na dzień 31 grudnia roku poprzedniego.
Zwiększenie lub zmniejszenie liczby ubezpieczonych w trakcie roku składkowego nie ma wpływu na zmianę stopy procentowej ustalonej na ten rok składkowy.

Ustalanie składki przez płatników zgłaszających
do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 osób

Płatnicy składek nie mają już obowiązku samodzielnego wyliczania wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Zgodnie z art. 28 ust. 2 ustawy wypadkowej stopę składki na ubezpieczenie wypadkowe dla:

  • płatników zgłaszających do tego ubezpieczenia co najmniej 10 osób oraz
  • podlegających wpisowi do rejestru REGON

— ustala ZUS – indywidualnie dla każdego płatnika – na dany rok składkowy.

O wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za dany rok składkowy ZUS ma obowiązek powiadomić płatnika składek do dnia 20 kwietnia danego roku (art. 32 ust. 1 ustawy wypadkowej).

Jeżeli płatnik do 30.04. danego roku nie otrzyma ww. zawiadomienia, powinien samodzielnie zwrócić się do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na swoją siedzibę o podanie wysokości stopy procentowej składki (art. 32 ust. 2 ustawy wypadkowej).

Stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe jest iloczynem stopy składki na ubezpieczenie wypadkowe określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik oraz wskaźnika korygującego, ustalanego przez ZUS indywidualnie dla każdego płatnika (na podstawie danych z formularza ZUS IWA). Szczegółowe dane oraz zasady postępowania w tym zakresie zostały określone w rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r.
w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. z 2019 r. poz. 757, ze zm.). Stopy procentowe składki wypadkowej oraz kategorie ryzyka przypisane do określonej grupy działalności według PKD zostały ujęte w załączniku nr 2 do wymienionego powyżej rozp. Należy podkreślić, że treść tego załącznika uległa zmianie wskutek wydania przez MRiPS dnia 16.03.2021 r. rozp. nowelizującego (Dz.U. poz. 489) do podstawowego aktu wykonawczego.

Oznacza to, że począwszy od 01.04.2021 r. w odniesieniu do:

  • 43 grup działalności zachowano identyczną kategorię ryzyka i stopę procentową składki jak w dotychczasowych przepisach,
  • 7 grup działalności nastąpił wzrost kategorii ryzyka a tym samym wzrost stopy procentowej składki,
  • 14 grup działalności – w związku ze zmianą kategorii ryzyka – nastąpiło obniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

W tabeli zamieszczonej poniżej zostały zawarte aktualne dane w omawianym zakresie przedmiotowym, które obowiązują w okresie od 1 kwietnia 2021 r. do 31 marca 2022 r.

Tabelę z aktualnymi danymi w omawianym zakresie przedmiotowym, które obowiązują w okresie od 1 kwietnia 2018 r. do 31 marca 2019 r. znajdziesz TUTAJ

Na zmianę stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe nie ma wpływu zmiana rodzaju działalności określona w PKD, następująca w trakcie roku składkowego.

Jak wynika z ogólnej dyspozycji zawartej w art. 31 ust. 1 pkt 2 ustawy wypadkowej – wysokość wskaźnika korygującego wynosi od 0,5 do 1,5.

Wskaźnik korygujący jest ustalany przez ZUS (na dany rok składkowy) w zależności od kategorii ryzyka ustalonej dla płatnika składek na podstawie:

  • liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,
  • liczby poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich,
  • liczby zatrudnionych w warunkach zagrożenia.

Im wyższe są te liczby, tym wyższa będzie stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe, ustalana dla danego płatnika przez ZUS.

Szczegółowe dane dotyczące wysokości wskaźnika korygującego zamieszczono w treści § 8 rozp. MPiPS z dn. 29.11.2002 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1005, ze zm.), zgodnie z którym wysokość indywidualnego wskaźnika korygującego wynosi:

   1) 0,5 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o co najmniej 6 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   2) 0,6 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 5 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   3) 0,7 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 4 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   4) 0,8 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   5) 0,9 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest niższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   6) 1,1 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   7) 1,2 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   8) 1,3 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 4 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   9) 1,4 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o 5 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   10) 1,5 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek jest wyższa o co najmniej 6 kategorii od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności,

   11) 1,0 – w pozostałych przypadkach.

Składki na ubezpieczenie wypadkowe finansuje płatnik, a zatem uzależnienie ich wysokości od podanych wyżej kryteriów związanych z bezpieczeństwem w zakresie pracy stanowi przesłankę dla pracodawców do stałego polepszania warunków wykonywania pracy oraz monitorowania i eliminowania zagrożeń występujących w środowisku pracy.

Kategorie ryzyka wyliczane są przez ZUS na podstawie danych przekazanych przez płatnika w informacji ZUS IWA za trzy ostatnie lata kalendarzowe.

Jeżeli płatnik nie miał obowiązku przekazywania informacji zawartych w formularzu ZUS IWA przez trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe, wówczas stopa składki na ubezpieczenie wypadkowe płatnika wyniesie tyle co stopa procentowa określona w cyt. rozp. dla jego grupy działalności (art. 33 ust. 1 ustawy wypadkowej).

Informacja o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA)

Formularz ZUS IWA – zawierający informacje przekazywane do ZUS przez pracodawcę, na podstawie których ustalana jest wysokość składki wypadkowej – określono w zał. nr 4 do cyt. rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 757, ze zm.).

Informację powyższą płatnik składek ma obowiązek przekazywać – zgodnie z art. 31 ust. 7 ustawy wypadkowej – jeżeli:

  • podlega wpisowi do rejestru REGON (ma określoną przynależność według PKD),
  • był zgłoszony do ubezpieczeń społecznych nieprzerwanie od 01.01. do dn. 31.12. poprzedniego roku i co najmniej 1 dzień w styczniu danego roku,
  • liczba ubezpieczonych, których płatnik zgłosił do ubezpieczenia wypadkowego wynosi co najmniej 10 ubezpieczonych (obliczona przy zastosowaniu procedur opisanych w nin. punkcie).

Formularz ZUS IWA płatnicy mają obowiązek przekazać do ZUS w terminie do 31.01. danego roku za poprzedni rok kalendarzowy (art. 31 ust. 6 ustawy wypadkowej). Informacja zamieszczona na druku ZUS IWA zawiera następujące dane:

  • dane identyfikujące płatnika składek, określone w przepisach u.s.u.s.,
  • adres płatnika,
  • rodzaj działalności płatnika, czyli kod przeważającej działalności wg PKD wprowadzonej rozp. RM z dn. 24.012.2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji działalności (PKD) (Dz.U.  poz. 1885, z późn. zm),
  • przeciętną miesięczną liczbę osób zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego,
  • liczbę zatrudnionych w warunkach zagrożenia,
  • liczbę poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,
  • liczbę poszkodowanych w wypadkach ciężkich i śmiertelnych.

Omawianą informację przekazuje się w takiej samej formie, jaka obowiązuje płatnika składek w odniesieniu do dokumentów określonych przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jeżeli występuje konieczność dokonania korekty w informacji, stosuje się regulacje zawarte w art. 31 ust. 10 i 11 ustawy wypadkowej.

Kopię nin. informacji (oraz jej ewentualnych korekt) płatnik ma obowiązek przechowywać przez 10 lat od dnia ich przekazania do ZUS (w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego).
Maciej Ofierski


Ustalenia z kontroli przeprowadzonej przez PIP

Ustalenia z kontroli przeprowadzonej przez inspektora pracy należy odpowiednio udokumentować poprzez sporządzenie protokołu pokontrolnego lub notatki urzędowej. Zasady postępowania w tym zakresie zostały szczegółowo uregulowane w przepisach art. 31 ustawy z dnia 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1251), zwanej dalej „ustawą o PIP”.



Problematykę wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych uregulowano w Dziale X rozdział 7 k.p. i w odrębnych przepisach zarówno rangi ustawowej, jak również wykonawczej. W treści niniejszego punktu przedstawione zostały zasady postępowania w razie zaistnienia wypadku przy pracy lub wypadku bądź choroby zawodowej powstałych w szczególnych okolicznościach. Poniższe omówienie zawiera także informacje dotyczące uprawnień ubezpieczonych poszkodowanych wskutek wspomnianych zdarzeń. 



Zadania państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej określono w przepisach ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2019 r. poz. 1482, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o promocji zatrudnienia”.

Cele i działania zgodne z kierunkami oraz priorytetami państwa w dziedzinie rynku pracy są ustalane i realizowane wg postanowień Krajowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia. Wspomniany dokument zawiera zasady wdrażania Europejskiej Strategii Zatrudnienia, uwzględnia ponadto inicjatywy samorządu gminy, powiatu, województwa i partnerów społecznych.

Zakres podmiotowy stosowania przepisów ustawy o promocji zatrudnienia

Stosownie do treści art. 1 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia przepisy w niej zawarte stosuje się do:

1)  obywateli polskich poszukujących i podejmujących zatrudnienie lub inną pracę zarobkową na terytorium RP oraz zatrudnienie albo inną pracę zarobkową za granicą u pracodawców zagranicznych;

2)  cudzoziemców zamierzających wykonywać lub wykonujących pracę na terytorium RP:

a) obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej (UE),

b) obywateli państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) nienależących do UE,

c) obywateli państw niebędących stronami umowy o EOG, którzy mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi,

d) posiadających w RP status uchodźcy,

e) posiadających w RP zezwolenie na pobyt stały,

f) posiadających w RP zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE,

fa) posiadających w RP zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 7 ust. 1 lub 2 ustawy z dnia 15 marca 2019 r. o uregulowaniu niektórych spraw w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej bez zawarcia umowy, o której mowa w art. 50 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.U. poz. 622); przepis ten wchodzi w życie z dniem wystąpienia Zjednoczonego Królestwa z UE bez zawarcia umowy, wskazanej w tytule powołanej ustawy,

g) posiadających w RP zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 127 lub art. 186 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2020 r. poz. 35),

h) posiadających w RP zezwolenie na pobyt czasowy udzielone w związku z okolicznościami, o których mowa w art. 144, art.151 ust. 1, art. 151b ust. 1, art. 159 ust. 1, art. 160, art. 161, art. 161b ust. 1, art. 176, art. 186 ust. 1 pkt 1, 2, 4, 5 i 7 lub art. 187 ustawy z dnia 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2020 r. poz. 35),

ha) posiadających zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 114 ust. 1 lub 1a albo art. 126 ust. 1 wymienionej powyżej ustawy o cudzoziemcach, albo wizę wydaną w celu wykonywania pracy na terytorium RP,

hb) posiadających w RP wizę wydaną w celu, o którym mowa w art. 60 ust. 1 pkt 5a ustawy o cudzoziemcach, lub zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 185a ustawy o cudzoziemcach, albo przebywających na terytorium RP w ramach ruchu bezwizowego w związku z wnioskiem wpisanym do ewidencji wniosków, o której mowa w art. 88p ust. 1 pkt 1 ustawy o promocji zatrudnienia,

i) posiadających w RP zgodę na pobyt ze względów humanitarnych lub zgodę na pobyt tolerowany,

j) korzystających w RP z ochrony czasowej,

k) ubiegających się w RP o udzielenie ochrony międzynarodowej
i małżonków, w imieniu których występują z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, którzy posiadają zaświadczenie wydane na podstawie art. 35 ustawy z dnia 13.06.2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1666, z późn. zm.),

l) którym udzielono ochrony uzupełniającej w RP;

3)  cudzoziemców towarzyszących na terytorium RP cudzoziemcowi, o którym mowa w pkt 2 lit. a-c, jako członkowie rodziny w rozumieniu art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 14.07.2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz.U. z 2019 r. poz. 293);

3a) cudzoziemców – członków rodzin cudzoziemców, o których mowa w pkt 2 lit. d, i, j oraz l;

4)  cudzoziemców – członków rodzin obywateli polskich, którzy uzyskali zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium RP albo po złożeniu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE przebywają na terytorium RP na podstawie art. 108 ust. 1 pkt 2 lub art. 206 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (Dz.U. z 2020 r. poz. 35) lub na podstawie umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, zezwolenia na pobyt stały lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE posiadali zezwolenie na pobyt czasowy;

5)  cudzoziemców zamierzających wykonywać pracę lub wykonujących pracę na terytorium RP, niewymienionych w pkt 2–4.

Na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia zasiłki i inne świadczenia z tytułu bezrobocia przysługują osobom, o których wyżej mowa w art. 1 ust. 3 pkt 1 i 2 lit. a–g, i, j, l oraz w pkt 3 i 4 cyt. ustawy.

Na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia:

  • osobom, o których mowa w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. ha cyt. ustawy – przysługują zasiłki dla bezrobotnych,
  • osoby, o których mowa w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. h oraz ha – mogą korzystać z usług rynku pracy z wyłączeniem prawa do świadczeń określonych w art. 41–42a ustawy o promocji zatrudnienia.

Ponadto, na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia, osoby wskazane w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. hb tejże ustawy, mogą korzystać z usług rynku pracy dotyczących pracy sezonowej w rozumieniu art. 88 ust. 2, z wyłączeniem prawa do świadczeń określonych w art. 41-42a cyt. ustawy.

Podstawowe definicje występujące w ustawie o promocji zatrudnienia

Prawidłowy tok realizacji zadań, programów i projektów przewidzianych w ustawie o promocji zatrudnienia zależy
w dużym stopniu od odpowiedniego zdefiniowania podmiotów rynku pracy oraz instrumentów i podstawowych usług rynku pracy. Poniżej wyszczególniono najważniejsze pojęcia występujące w ustawie o promocji zatrudnienia wraz z ich objaśnieniem.

⇒  Pracodawca – w obecnym stanie prawnym pojęcie pracodawcy określone w ustawie o promocji zatrudnienia jest zbieżne z kodeksową definicją. Tak więc za pracodawcę w rozumieniu cyt. ustawy uważa się jednostkę organizacyjną, chociażby nie posiadała osobowości prawnej, a także osobę fizyczną, jeżeli zatrudniają one co najmniej jednego pracownika.

⇒  Bezrobotny – status bezrobotnego może być przyznany obywatelom polskim poszukującym zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej na terytorium RP albo u pracodawców zagranicznych. Za bezrobotnego może być uznany także cudzoziemiec, o którym mowa w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. a–g lub i, j, l oraz lit. ha ustawy o promocji zatrudnienia (patrz: wyliczenie na str. 1/2 nin. pkt), który bezpośrednio przed rejestracją jako bezrobotny był zatrudniony nieprzerwanie na terytorium RP przez okres co najmniej 6 miesięcy. Bezrobotnym może być także osoba, o której mowa w art. 1 ust. 3 pkt 3 i 4 ustawy o promocji zatrudnienia.

Tak więc bezrobotnym jest osoba spełniająca powyższe warunki oraz:

  • niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej,
  • zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, bądź jeżeli jest osobą niepełnosprawną, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy,
  • nieucząca się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu programu nauczania tej szkoły oraz uczącej się w branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej, prowadzącej kształcenie w formie stacjonarnej lub zaocznej, albo w szkole wyższej, gdzie studiuje się w formie studiów niestacjonarnych,
  • zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy (PUP) oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Uzyskanie statusu bezrobotnego wiąże się z koniecznością spełnienia kolejnych kryteriów ustawowych. Oznacza to, że bezrobotnym jest osoba spełniająca dotychczas wymienione warunki – jeżeli:

  • ukończyła 18 lat i nie ukończyła 60 lat – kobieta lub 65 lat – mężczyzna,
  • nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, renty rodzinnej w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego,
  • nie nabyła prawa do emerytury albo renty z tytułu niezdolności do pracy, przyznanej przez zagraniczny organ emerytalny lub rentowy, w wysokości co najmniej najniższej emerytury albo renty z tytułu niezdolności do pracy, o których mowa w ustawie z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53, z późn. zm.),
  • nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145, z późn. zm.), o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym
    z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe,
  • nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie,
  • nie złożyła wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo po złożeniu wniosku o wpis:
  • zgłosiła do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej („CEIDG”) wniosek o zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej i okres zawieszenia jeszcze nie upłynął, albo
  • nie upłynął jeszcze okres do – określonego we wniosku o wpis do CEIDG – dnia podjęcia tej działalności,
    • nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem kary pozbawienia wolności odbywanej poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego,
    • nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych,
    • nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego,
    • nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania,
    • nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego,
      o którym mowa w art. 70 ust. 6 ustawy o promocji zatrudnienia,
    • nie podlega, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników,
    • nie pobiera na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów zasiłku dla opiekuna.

⇒  Osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy – to osoby, które ze względu na wiek, kwalifikacje zawodowe lub status rodzinny albo stan zdrowia bądź inne okoliczności mają szczególne trudności w znalezieniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
W związku z tym w odniesieniu do tych osób przewidziano możliwość stosowania określonych instrumentów rynku pracy mających dopomóc w uzyskaniu zatrudnienia bądź innej pracy zarobkowej. Do osób, o których mowa, zalicza się:

  • bezrobotnych do 25 roku życia – czyli osoby bezrobotne, które do dnia zastosowania wobec nich usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyły 25 roku życia,
  • bezrobotnych powyżej 50 roku życia – czyli bezrobotnych, którzy
    w dniu zastosowania wobec nich usług lub instrumentów rynku pracy ukończyli co najmniej 50 rok życia,
  • bezrobotnych długotrwale – przez co należy rozumieć bezrobotnych pozostających w rejestrze PUP łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych,
  • bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych – czyli osoby bezrobotne nieposiadające kwalifikacji do wykonywania jakiegokolwiek zawodu poświadczonych dyplomem, świadectwem, lub innym dokumentem uprawniającym do wykonywania zawodu,
  • bezrobotnych korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej,
  • bezrobotnych posiadających co najmniej jedno dziecko do 6 roku życia lub co najmniej jedno dziecko niepełnosprawne do 18 roku życia,
  • bezrobotnych niepełnosprawnych,
  • poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu lub niewykonujących innej pracy zarobkowej opiekunów osoby niepełnosprawnej, z wyłączeniem opiekunów osoby niepełnosprawnej pobierających świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, lub zasiłek dla opiekuna na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.

⇒  Doświadczenie zawodowe – to doświadczenie uzyskane w trakcie zatrudnienia, wykonywania innej pracy zarobkowej lub prowadzenia działalności gospodarczej przez okres co najmniej 6 miesięcy.

⇒  Poszukujący pracy – to osoba niezatrudniona, o której mowa w art. 1 ust. 3 pkt 1–3 ustawy o promocji zatrudnienia (patrz: str. 2/3 nin. pkt), lub cudzoziemiec – członek rodziny obywatela polskiego, poszukująca zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub innej formy pomocy określonej w cyt. ustawie, zarejestrowana w PUP.

⇒  Zatrudnienie – oznacza wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą.

⇒  Inna praca zarobkowa – oznacza wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pomocy przy zbiorach w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników albo wykonywanie pracy w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej (rsp), spółdzielni kółek rolniczych (skr) lub spółdzielni usług rolniczych (sur).

⇒  Odpowiednia praca – w rozumieniu cyt. ustawy oznacza zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, które podlegają ubezpieczeniom społecznym i do wykonywania których bezrobotny ma wystarczające kwalifikacje lub doświadczenie zawodowe bądź może je wykonywać po uprzednim szkoleniu albo przygotowaniu zawodowym dorosłych, a stan zdrowia pozwala mu na ich wykonywanie oraz łączny czas dojazdu do miejsca pracy i z powrotem środkami transportu zbiorowego nie przekracza 3 godzin, za wykonywanie których osiąga miesięcznie wynagrodzenie brutto, w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy.

⇒  Szkolenie – pojęcie to obejmuje pozaszkolne zajęcia mające na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych albo ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia.

⇒  Praktyczna nauka zawodu dorosłych – oznacza to formę przygotowania zawodowego dorosłych umożliwiającą uzyskanie:

  1. a) świadectwa czeladniczego,
  2. b) certyfikatów kwalifikacji zawodowych,
  3. c) dyplomu zawodowego po zdaniu egzaminów zawodowych ze wszystkich kwalifikacji wyodrębnionych w zawodzie przez osoby posiadające:

–   wykształcenie zasadnicze zawodowe lub zasadnicze branżowe albo

–   zdany egzamin eksternistyczny z zakresu wymagań określonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla zasadniczej szkoły zawodowej lub branżowej szkoły I stopnia, albo

–   wykształcenie średnie lub średnie branżowe.

⇒  Przygotowanie zawodowe dorosłych – to instrument aktywizacji w formie praktycznej nauki zawodu dorosłych lub przyuczenia do pracy dorosłych, realizowany bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą, wg programu obejmującego nabywanie umiejętności praktycznych i wiedzy teoretycznej, zakończonego egzaminem. Szczegółowe zasady odbywania tej formy aktywizacji zawodowej określono w rozp. MPiPS z dnia 11.04.2014 r. w sprawie przygotowania zawodowego dorosłych (Dz.U. poz. 497).

⇒  Przyuczenie do pracy dorosłych – należy przez to rozumieć formę przygotowania zawodowego dorosłych, umożliwiającą uzyskanie wybranych umiejętności lub kwalifikacji zawodowych potwierdzonych zaświadczeniem bądź świadectwem.

⇒  Indywidualny plan działania – to plan działań obejmujący podstawowe usługi rynku pracy wspierane instrumentami rynku pracy w celu zatrudnienia bezrobotnego lub poszukującego pracy.

⇒  Instytucje rynku pracy – zadania określone w ustawie o promocji zatrudnienia realizują:

  • publiczne służby zatrudnienia (wojewódzkie oraz powiatowe urzędy pracy),
  • Ochotnicze Hufce Pracy (OHP),
  • agencje zatrudnienia oraz instytucje szkoleniowe,
  • instytucje dialogu społecznego oraz instytucje partnerstwa lokalnego.

⇒  Pozarolnicza działalność – w zakresie definicji tego pojęcia ustawa o promocji zatrudnienia odsyła do przepisów ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266, z późn. zm.).

⇒  Przychody – w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia pojęcie to oznacza przychody z tytułu innego niż zatrudnienie, inna praca zarobkowa, działalność gospodarcza, zasiłek lub inne świadczenie wypłacane z Funduszu Pracy (FP), podlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1387, z późn. zm.).

⇒  Przeciętne wynagrodzenie – ilekroć w ustawie o promocji zatrudnienia jest mowa o tym wskaźniku ekonomicznym, należy przez to rozumieć przeciętne wynagrodzenie w poprzednim kwartale, od pierwszego dnia następnego miesiąca po ogłoszeniu przez Prezesa GUS w Dz.Urz. RP „Monitor Polski”, na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 53, z późn. zm.).

⇒  Minimalne wynagrodzenie za pracę – oznacza to kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę pracowników przysługującą za pracę w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy ogłaszaną na podstawie ustawy z dnia  10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz.U. z 2018 r. poz. 2177, z późn. zm.).

⇒  Składki na ubezpieczenia społeczne – w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia są to składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, finansowane z własnych środków płatnika tych składek.

⇒  Przyczyny dotyczące zakładu pracy – w zależności od tego, w jakich okolicznościach nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego ustawa o promocji zatrudnienia przewiduje zróżnicowany zakres środków stosowanych w celu złagodzenia skutków utraty pracy. W razie gdy doszło do zwolnień z przyczyn dotyczących zakładu pracy środki osłonowe określone w cyt. ustawie mają najszersze spektrum oddziaływania.

W rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia pojęcie przyczyn dotyczących zakładu pracy obejmuje następujące zdarzenia:

  • rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego z przyczyn niedotyczących pracowników:
    • zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13.03.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. z 2018 r. poz. 1969) –
      w odniesieniu do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników,
    • zgodnie z przepisami k.p. – w odniesieniu do pracodawców zatrudniających mniej niż 20 pracowników,
  • rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, jego likwidacji lub likwidacji stanowiska pracy z przyczyn ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyjnych albo technologicznych,
  • wygaśnięcie stosunku pracy lub stosunku służbowego w przypadku śmierci pracodawcy lub gdy odrębne przepisy przewidują wygaśnięcie stosunku pracy lub stosunku służbowego w wyniku przejścia zakładu pracy bądź jego części na innego pracodawcę i niezaproponowania przez tego pracodawcę nowych warunków pracy i płacy,
  • rozwiązanie stosunku pracy przez pracownika na podstawie 55 § 11 k.p. z uwagi na ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków wobec pracownika.

Maciej Ofierski



012Finansowanie zadań państwa w zakresie promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej, określonych w art. 108 ustawy z dnia 20.04.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1409, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o promocji zatrudnienia”, odbywa się w ramach środków Funduszu Pracy (dalej jako „FP”).

Szczegółowe zasady funkcjonowania FP zawierają przepisy rozdziału 18 ustawy o promocji zatrudnienia. Zgodnie z tymi regulacjami FP jest państwowym funduszem celowym tworzonym z przychodów wymienionych w art. 106 ust. 1 wymienionej ustawy. Dysponentem FP jest minister właściwy ds. pracy.

Podstawa wymiaru oraz wysokość składki na FP

Zgodnie z art. 104 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia – obowiązkowe składki na FP ustala się od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe wynoszących, w przeliczeniu na okres miesiąca, co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę (od 1 stycznia 2021 r. wynagrodzenie to wynosi 2800 zł, zgodnie z rozp. RM z dnia 15.09.2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r., Dz.U. z 2020 r. poz. 1596).

Jeżeli kwoty stanowiące podstawę wymiaru składek pochodzą z różnych źródeł, obowiązek opłacania składek na FP powstaje wówczas, gdy łączna kwota będąca podstawą wymiaru składek ustalona zgodnie z art. 104 ust. 1 cyt. ustawy wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie.

Osoba uzyskująca przychody z kilku różnych źródeł składa stosowne oświadczenie:

  • pracodawcy lub
  • terenowej jednostce organizacyjnej ZUS – jeżeli sama opłaca składki na ubezpieczenia społeczne.

Przy ustalaniu składki na FP nie stosuje się ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266, z późn. zm.). Oznacza to, że płatnik składek kontynuuje opłacanie składki na FP, mimo że nastąpiło przekroczenie rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odpowiadającej trzydziestokrotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy.

Kwota ograniczenia rocznej podstawy oskładkowania w roku 2021 wynosi 157 770 zł (Obwieszczenie MRPiPS z dnia 18.11.2020 r. w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2021 oraz przyjętej do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (M.P. z 2020 r. poz. 1061).

Wysokość składki na FP określana jest corocznie w ustawie budżetowej. Składka na FP obowiązująca w 2021 r. wynosi 1,0% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 26 USTAWY BUDŻETOWEJ NA ROK 2021 z dnia 20 stycznia 2021 r., Dz.U. z 2021 r. poz. 190).

Podmioty zobowiązane do opłacania składek na FP oraz zwolnienia z obowiązku opłacania tych składek

Wypłacanie przez pracodawców oraz inne podmioty kwot, o których była wcześniej mowa, a więc kwot stanowiących co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę w 2021 r., rodzi obowiązek odprowadzenia składek na FP.

W niżej zamieszczonej tabeli wymieniono podmioty objęte tym obowiązkiem.

Tab. 1. Podmioty zobowiązane do opłacania składek na FP

 

WYSZCZEGÓLNIENIE

Płatnik składek na FP

Osoby, za które opłaca się składkę na FP

1 2
Pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne pozostające w stosunku pracy lub stosunku służbowym
wykonujące pracę na podstawie umowy o pracę nakładczą
wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami k.c. stosuje się regulacje dotyczące zlecenia, oraz osoby z nimi współpracujące, z wyłączeniem osób świadczących pracę na podstawie umowy uaktywniającej,
o której mowa w ustawie z dnia 04.02.2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. z 2020 r. poz. 326)
wykonujące pracę w okresie odbywania kary pozbawienia wolności albo tymczasowego aresztowania
pobierające stypendia sportowe
otrzymujące świadczenie socjalne przysługujące na urlopie górniczym, świadczenie górnicze lub górniczy zasiłek socjalny albo wynagrodzenie należne w okresie świadczenia górniczego, stypendium na przekwalifikowanie bądź kontraktu górniczego – przewidziane w odrębnych przepisach
żołnierze zawodowi oraz funkcjonariusze niespełniający warunków do nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, ABW, AW, SKW, SWW, CBA, SG, SOP, PSP, Straży Marszałkowskiej, Służby Celno-Skarbowej i SW oraz ich rodzin, za których, po zwolnieniu ze służby lub rozwiązaniu stosunku pracy, odprowadzono składkę na ubezpieczenie emerytalne i rentowe od uposażenia lub wynagrodzenia wypłaconego w okresie służby albo stosunku pracy na podstawie przepisów odrębnych
funkcjonariusze, którzy w chwili zwolnienia ze służby spełniają jedynie warunki do nabycia prawa do policyjnej renty inwalidzkiej, w przypadku przekazania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe
Rolnicze spółdzielnie produkcyjne (rsp), spółdzielnie kółek rolniczych (skr) lub spółdzielnie usług rolniczych (sur) członkowie rsp, skr lub sur, z wyjątkiem członków, którzy wnieśli wkład gruntowy o powierzchni użytków rolnych większej niż 2 ha przeliczeniowe
Inne niż wyżej wymienione
w nin. tabeli osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyjątkiem osób wymienionych
w tab. 2, zwolnionych z opłacania składek na FP na pod-stawie art. 104 ust. 1 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia

 

Warto podkreślić, że w odniesieniu do osób wymienionych powyżej w Tab. 1, które osiągnęły określony wiek można zastosować zwolnienie z obowiązku odprowadzania składek na FP. Takie rozwiązanie przewiduje art. 104b ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, zgodnie z którym obowiązkowe składki na FP opłaca się za osoby wymienione w art. 104 ust. 1 pkt 1–3 powołanej ustawy (patrz: osoby wskazane w Tab. 1, rubryka 2), jeśli nie osiągnęły wieku wynoszącego co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn.

Niektóre osoby, pomimo tego, że podlegają ubezpieczeniom emerytalnym i rentowemu, nie są objęte obowiązkiem opłacania składek na FP. Ponadto określone grupy przedsiębiorców – ze względu na rodzaj prowadzonej działalności – zwolnione z wpłat na FP. W poniższej tabeli wymieniono podmioty nieobjęte obowiązkiem opłacania składek na FP.

 

Tab. 2. Podmioty nieobjęte obowiązkiem opłacania składek na FP

 

WYSZCZEGÓLNIENIE

Osoby nieobjęte obowiązkiem opłacania składek na FP na podstawie wyłączenia, o którym mowa w art. 104 ust. 1 pkt 3 ustawy o promocji zatrudnienia:
duchowni
pobierające na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłek stały
pobierające na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy lub dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka
pobierające na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów zasiłek dla opiekuna
podlegające ubezpieczeniu społecznemu rolników
żołnierze niezawodowi w służbie czynnej
odbywające zastępcze formy służby wojskowej
przebywające na urlopach wychowawczych oraz pobierające zasiłek macierzyński
pobierające świadczenie szkoleniowe, o którym mowa w art. 70 ust. 6 ustawy o promocji zatrudnienia
świadczące pracę na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie z dnia 04.02.2011 r.
o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. z 2020 r. poz. 326)
sprawujące osobistą opiekę nad dzieckiem, o których mowa w art. 6a ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r. poz. 266, z późn. zm.)
Podmioty zwolnione z opłacania składek na FP na podstawie art. 105 ustawy o promocji zatrudnienia:
  • przedsiębiorcy Polskiego Związku Głuchych i Polskiego Związku Niewidomych oraz Związku Ociemniałych Żołnierzy Rzeczypospolitej Polskiej, Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi, Zakład Opieki dla Niewidomych w Laskach oraz
  • zakłady aktywności zawodowej – nie opłacają składek na FP za zatrudnionych pracowników o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności

 

Pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne nie opłacają składek na FP za zatrudnionych pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub urlopu wychowawczego w okresie 36 miesięcy, licząc od pierwszego miesiąca po powrocie z wymienionych urlopów (art. 104a ustawy o promocji zatrudnienia).

W art. 104b ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia przewidziano kolejne zwolnienie z obowiązku opłacania składek na FP. Zgodnie z tym przepisem, pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne nie opłacają składek na FP przez okres 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę, za osoby zatrudnione, które ukończyły 50 rok życia i w okresie 30 dni przed zatrudnieniem pozostawały w ewidencji bezrobotnych PUP.

Jeszcze jeden rodzaj zwolnienia z obowiązku opłacania składek na FP określono w art. 104c ustawy o promocji zatrudnienia.

Zgodnie z art. 104c ustawy o promocji zatrudnienia – pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne nie opłacają składek na FP przez okres 12 miesięcy, począwszy od pierwszego miesiąca po zawarciu umowy o pracę, za skierowanych zatrudnionych bezrobotnych, którzy nie ukończyli 30 roku życia.

Zasady poboru składek na FP

Składki na FP opłaca się za okres trwania obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w trybie oraz na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenia społeczne.

Poboru składek na FP dokonuje ZUS na wyodrębniony rachunek bankowy prowadzony dla składek na FP niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni roboczych od ich rozliczenia.

W razie nieopłacania składek na FP lub opłacania ich w niższej od należnej wysokości ZUS może obciążyć pracodawcę lub osobę podlegającą ubezpieczeniu społecznemu dodatkową opłatą w wysokości do 100% należnej kwoty składek (art. 107 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia).

Od składek na FP nieopłaconych w terminie ZUS pobiera odsetki za zwłokę, na zasadach i w wysokości określonych przepisami ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2020 r. poz. 1325, z późn. zm.). Składki na FP oraz należności z tytułu odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, o której mowa w art. 107 ust. 3 cyt. ustawy, nieopłacone w terminie – podlegają ściągnięciu w trybie przepisów ustawy z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2020 r. poz. 1427, z późn. zm.) lub przepisów o postępowaniu cywilnym. Składki, odsetki i dodatkowe opłaty są przekazywane na rachunek bankowy ministra właściwego ds. pracy.

Konsekwencje nieopłacania składek na FP

W przepisach rozdziału 20 ustawy o promocji zatrudnienia określono zakres odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego do wpłat na FP oraz rodzaj sankcji przewidzianych w przypadku niewywiązywania się z obowiązków ustawowych.

Zgodnie z art. 122 ust. 1 cyt. ustawykto:

  • nie dopełnia obowiązku opłacania składek na FP lub nie opłaca ich
    w przewidzianym przepisami terminie,
  • nie zgłasza wymaganych danych lub zgłasza nieprawdziwe dane mające wpływ na wymiar składek na FP albo udziela w tym zakresie nieprawdziwych wyjaśnień bądź odmawia ich udzielenia

–   podlega karze grzywny.

Sprawca nie podlega jednak karze, jeżeli przed dniem rozpoczęcia kontroli w podmiocie kontrolowanym zaległe składki na FP zostały już opłacone w wymaganej wysokości (art. 122 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia).

Orzekanie w sprawach, o których mowa w art. 122 cyt. ustawy, następuje w trybie ustawy z dnia 24.08.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U. z 2020 r. poz. 729, z późn. zm.).

Maciej Ofierski